Ο Θ.Δ.Φραγκόπουλος γράφει για τον Θεόφιλο Φραγκόπουλο

Στο σημερινό μας λογοτεχνικό κυριακάτικο άρθρο, θα σας παρουσιάσω το διήγημα του Θεόφιλου Φραγκόπουλου «Θεόφιλος Φραγκόπουλος». Για να μην πάρετε τον συγγραφέα για εγωιστή, διευκρινίζω ότι ο ήρωας του διηγήματος είναι ο εξάδελφος του συγγραφέα -και έχουν ίδιο ονοματεπώνυμο, όπως συμβαίνει συχνά με ξαδέρφια. Για να μην τους μπερδεύουμε στη συνέχεια, τον συγγραφέα θα τον λέω Θ.Δ.Φραγκόπουλο, όπως άλλωστε και υπέγραφε, αν και στις παρέες συνήθιζε να επισημαίνει ότι «με λένε Μπούλη», διότι έτσι τον φώναζαν οι δικοί του άνθρωποι.

Η προτομή του στη Γεωπονική Σχολή (φωτογραφία από Γς)

Ο Θεόφιλος Φραγκόπουλος, ο ήρωας του διηγήματος, ήταν ένας εξαιρετικά μορφωμένος άνθρωπος, γόνος παλιάς αριστοκρατικής οικογένειας των Επτανήσων, επιμελητής στη Γεωπονική, που αυτοκτόνησε το 1969, σε ηλικία 52 χρονών, όταν άρχισε να τον ενοχλεί η χούντα για τις δημοκρατικές πεποιθήσεις του και τον ασυμβίβαστο χαρακτήρα του. Αν όσα διαβάσετε στο διήγημα για τις γνώσεις του σας φανούν υπερβολικά, μην τα θεωρήσετε αναληθή. Μαρτυρίες για την προσωπικότητά του μπορείτε επίσης να διαβάσετε στο ιστολόγιο Κοινωνικά θέματα και, πιο συνοπτικά, σε άρθρο του φίλου Γιώργου Ζεβελάκη στην Αυγή. Ωστόσο, σας συνιστώ να διαβάσετε πρώτα το διήγημα.

Ο συγγραφέας, ο Θ.Δ.Φραγκόπουλος (1923-1998), ποιητής, πεζογράφος και μεταφραστής, επίσης πολύ και πλατιά καλλιεργημένος, συμμετείχε νέος στην Εθνική Αντίσταση με τον ΕΔΕΣ και άλλες μη εαμικές αντιστασιακές οργανώσεις -τις εμπειρίες του τις έχει καταθέσει στο μυθιστόρημα Τειχομαχία. Ξεκίνησε αντικομμουνιστής ή έστω αντιεαμικός, αλλά πάντα έβλεπε τα στραβά της παράταξής του κι έτσι μετά τη δικτατορία πλησίασε την κομμουνιστική αριστερά. Τον είχα γνωρίσει ελάχιστα τότε που συμμετείχα στο αριστερό περιοδικό Πολιτιστική, με το οποίο ο Θ.Δ.Φραγκόπουλος συνεργαζόταν (εδώ ένα άλλο διήγημά του που δημοσιεύτηκε στην Πολιτιστική, κι εδώ ένα ποίημα που μ’ αρέσει).

Τις προάλλες έτυχε να αναφερθούμε στον θάνατο του Θεόφιλου Φραγκόπουλου (στο σχόλιο αρ. 18 του φίλου Gmix), είχα αναφέρει ότι υπάρχει το διήγημα του ξαδέρφου του, κι έτσι ο φίλος Just another gone off, με τον οποίο είχαμε συζητήσει για τον ΘΔΦραγκόπουλο κατ’ ιδίαν, πήγε στην Εθνική Βιβλιοθήκη και φωτογράφισε το διήγημα και μου το έστειλε. Χτες ζήτησα εθελοντές να το πληκτρολογήσουν και η φίλη psifio προσφέρθηκε, οπότε τώρα εσείς το διαβάζετε. Είναι από τη συλλογή Διηγήματα (Διογένης, 1976) ενώ έχει επίσης συμπεριληφθεί στη συλλογή Επίκαιρα διηγήματα (Σύγχρονη εποχή, 1982· αυτήν είχα υπόψη μου εγώ). Διατηρώ ορθογραφία πρωτοτύπου, πλην της μετατροπής σε μονοτονικό.

Θεόφιλος Φραγκόπουλος

Ονομάζομαι Θεόφιλος Φραγκόπουλος. Ο πατέρας μου λεγόταν Κωνσταντίνος και ήταν ναύαρχος. Γεννήθηκα στην Αθήνα το 1917, σ’ ένα τρίπατο σπίτι στην οδό Κανάρη 7, τώρα γκρεμίστηκε κι έγινε στη θέση του πολυκατοικία. Από το 1939 μένω στην οδό Καρνεάδου 19, στην αρχή και τούτο το σπίτι ήταν μια διώροφη μονοκατοικία, τώρα χτίστηκε και εκείνο πολυκατοικία. Εγώ έμενα στον πρώτο όροφο με τη μητέρα μου, η αδερφή μου με τον άντρα της και την κόρη της στο ρετιρέ, και σ’ έναν από τους ορόφους, που μας ανήκουν (και τα δύο σπίτια, που είπα πιο πάνω, ήταν η προίκα της μητέρας μου), μένει ο φίλος μου Νίκος Κανδρεβιώτης. Έτσι, μέσα στο σπίτι είχαμε συγγενείς και γνωστούς, δεν ήταν ανάγκη να βγαίνουμε έξω, για να πηγαίνουμε σε επισκέψεις. Αυτό μου ταίριαζε, γιατί δεν μου αρέσει η πολυκοσμία.

Σπούδασα γεωπονική, εδώ και στο Montpellier γιατί μου άρεσε. Η επιστήμη, σκέφτομαι, είναι το μόνιμο καταφύγιο ενός μονόχνωτου ανθρώπου. Γι’ αυτό και μ’ ενδιαφέρει καθετί που ανήκει στις δυνατότητες στης γνώσης του επιστητού. Παθιάζομαι για γεωγραφία, για νομισματολογία (είμαι μέτρια περήφανος για την συλλογή μου χρυσών γαλλικών νομισμάτων του δεκάτου ογδόου αιώνα) και για μουσική, αλλά μ’ ενδιαφέρει ο,τιδήποτε από την πυρηνική φυσική μέχρι τη φιλοσοφία. Προσπάθησα να μεταφέρω στη γεωπονική τα διδάγματα της διάσπασης του ατόμου και να γράψω μια θεωρία περί χρωμάτων, που να αντικρούει τις απόψεις του Γκαίτε στο θέμα αυτό. Επίσης μου αρέσει πάντα να μαθαίνω ξένες γλώσσες, είχα μια μεγάλη ευκολία σ’ αυτό. Έτσι, ξέρω αυτή τη στιγμή πάνω από δώδεκα γλώσσες, τρεις νεκρές (εβραϊκά, αρχαία ελληνικά και λατινικά) και όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες, εκτός από κάτι ασήμαντες, καθώς και αραβικά. Στις πραγματείες μου συχνά παραθέτω χωρία από πρωτότυπο από τα ρωσικά και τα αραβικά, προς μεγάλη απελπισία του τυπογράφου μου.

Πολλοί με θεωρούν ιδιόρρυθμο. Ίσως αυτό να οφείλεται στο ότι δεν ενδιαφέρομαι για την εμφάνισή μου, έχοντας χρόνια να πάω στο ράφτη μου. Η μητέρα μου ισχυρίζεται πως τα πουκάμισά μου έχουν τόσο παλιώσει, που δεν κάνουν ούτε για ξεσκονόπανα, άμα τα πετάω. Η καημένη πηγαίνει και μου αγοράζει τα πάντα, ξέρει το νούμερο των παπουτσιών μου, του κολλάρου μου και των άλλων μερών της αμφίεσής μου. Σίγουρα, αν δεν την είχα, θα γύριζα κουρελής. Αλλά πώς να της εξηγήσω πως κάθε ώρα που θάχανα ψωνίζοντας ρούχα, θα την αφαιρούσα από τις μελέτες μου και τα διαβάσματά μου; Και τι είναι σημαντικότερο: το να διαβάσω την πραγματεία του Colley για τους αργυροχόους της Αγγλίας στον καιρό της Queen Anne ή να πάω ν’ αγοράσω κάλτσες; Ή πρέπει ν’ αφήσω στη μέση τον Mahaffy στο πιο μπερδεμένο σημείο της βασιλείας των Πτολεμαίων Ζ΄ και Η΄, για να κοιτάξω στον καθρέφτη του ράφτη αν στρώνει καλά το σακκάκι μου;

Η μητέρα μου έχει κανονίσει νάρχεται σπίτι κουρέας και μανικιουρίστα κι έτσι δε χάνω χρόνο για άχρηστους καλλωπισμούς. Ούτως ή άλλως είμαι αδιόρθωτα άσχημος. Εκεί όπου είχαμε σχεδόν τσακωθεί με τη μητέρα μου ήταν για τον οδοντογιατρό· στο τέλος βρήκα τη λύση, νοίκιασα ένα διαμέρισμα της Καρνεάδου σ’ έναν οδοντογιατρό κι έτσι, σαν πήγαινα εκεί, ούτε έβγαινα στο δρόμο χάνοντας χρόνο στο περπάτημα, ούτε απομακρυνόμουν από τα βιβλία μου, χάνοντας έτσι την επαφή μαζί τους. Σαν ξυρίζομαι, ακούω μουσική — για να μη χάνω την ώρα μου σε άχρηστα πράγματα μόνο.

Με είπαν επίσης φιλάργυρο, επειδή δεν ξοδεύω σχεδόν τίποτα για μένα. Αυτό ωστόσο είναι υπερβολικό. Πρώτα-πρώτα το χειμώνα αγοράζω πάντα κάστανα καθημερινά από τον ίδιο καστανά, και το καλοκαίρι μού αρέσει να τρώγω δυο ή και τρία παγωτά ξυλάκια «Έβγα» την ημέρα. Ύστερα, αν είμαι βιαστικός, προτιμώ να πάρω ταξί. Για την ακρίβεια, είμαι πάντα βιαστικός· στο δρόμο δε μου αρέσει έτσι κι αλλιώς να περπατώ, γιατί πρέπει να προσέχω ποιους συναντάω, για να τους χαιρετίζω — κι εγώ εκείνη την ώρα μπορεί να σκέφτομαι ένα πρόβλημα, κι έτσι δημιουργώ παρεξηγήσεις, που στενοχωρούν τη μητέρα μου. Έτσι, δεν μπορώ να πω πως είμαι φιλάργυρος. Άλλωστε οι συλλογές μου μούχουν κοστίσει τόσα πολλά. Μόνο η σειρά των ιονικών γραμματοσήμων της Επτανήσου που έχω — την πλήρη σειρά, που δεν την έχει μήτε η συλλογή του βασιλιά Γεωργίου — μου κόστισε ένα διαμέρισμα. Η αλήθεια είναι πως τα απαραίτητα χρήματα τα έχω από την περιουσία της μητέρας μου, έτσι που ο μισθός μου να καταντάει περιττός. Αν πίστευα στη φιλανθρωπία, θα τον έδινα ευχαρίστως κάπου, αλλά δεν πιστεύω πως οι αδικίες του κοινωνικού συστήματος διορθώνονται με ελεημοσύνες. Έτσι, το μισθό μου τον βάζω σ’ ένα συρτάρι, κι όταν δω ότι γέμισε τόσο που να αρχίζουν να σχίζονται τα χαρτονομίσματα σαν πάω να το ανοίξω, τα δίνω στη μητέρα μου για να κάνει κάτι. Συνήθως τα κάνει διαμερίσματα. Μισώ τα διαμερίσματα, γκρεμίσαμε δύο καλά σπίτια γι’ αυτά, αλλά έτσι το ήθελε η αδερφή μου σαν παντρεύτηκε.

Εγώ δεν παντρεύτηκα ποτέ μου. Βαριέμαι τις γυναίκες, γιατί έχουν διαρκώς απαιτήσεις. Μικρός είχα ερωτευθεί την ξαδερφή μου Ζαΐρα Θεοτόκη, μετά, φοιτητής της γεωπονικής στη Θεσσαλονίκη, μια ράφτρα, ευτυχώς μου πέρασαν. Η αλήθεια είναι πως η μητέρα μου ήθελε να μη βιαστώ να παντρευτώ, για να κάνω έναν καλό γάμο, μετά άρχισε να γκρινιάζει πως αφήνω να περνάει ο καιρός χωρίς να κάνω την εκλογή μου, τώρα της πέρασε κι αυτηνής και νομίζω πως η ζωή που κάνουμε οι δυο μας της πάει. Δεν μπορώ να πω πως βασανίστηκα από το πρόβλημα του σεξ — ήταν και η αναθεματισμένη επίσκεψη που μας έκαναν στο νοσοκομείο Συγγρού σαν πήγαινα στην έκτη Γυμνασίου, ήταν και οι βολικές υπηρετριούλες της θείας Όλγας, καθώς και τίποτα περαστικές γνωριμίες στα ταξίδια μου στο εξωτερικό. Τώρα πια έπαψε να μ’ απασχολεί το σεξ εντελώς και είμαι ευτυχής που δε χάνω άσκοπα τον καιρό μου.

Μετά τις σπουδές μου εδώ και στο Montpellier, γύρεψα να εργαστώ, γιατί πιστεύω πως ο άνθρωπος πρέπει να εργάζεται, έχει δεν έχει ανάγκη από χρήματα. Ο πατέρας μου, ζούσε ακόμα, αν και το έφερε βαρέως που δεν πήγα στο Ναυτικό, μου βρήκε μια θέση εύκολα στο Βοτανικό, ήταν παλιά Πρόεδρος του Αυτόνομου Σταφιδικού Οργανισμού και είχε τα μέσα. Εκεί με βρήκε ο πόλεμος· έχοντας κάνει τη θητεία μου στο ναυτικό, ήμουν επίκουρος αρχικελευστής και, φυσικά, επιστρατεύθηκα κι ακολούθησα το 1941 το στόλο στη Μέση Ανατολή. Έφτασα μέχρι Βομβάη (μείναμε όμως πολύ λίγο και δεν πρόφτασα να μάθω Ινδοστανικά μήτε να διαπιστώσω αν είχε δίκιο ο Μάλλορυ με τα όσα λέει για την τρίτη σειρά αποξέστων αγαλμάτων στα τοιχώματα των σπηλαίων του ναού της Ελλόρας. Έμαθα πάντως αραβικά, και την δημοτική τους και την καθαρεύουσά τους, είναι πάνω-κάτω σαν εμάς, τα γλωσσικά τους) και το 1944 ξαναγύρισα στην Αθήνα, ελπίζοντας να συνεχίσω τις σπουδές μου έξω. Δυστυχώς κατά το κίνημα ήμουν στο Σκαραμαγκά, μ’ έπιασαν αιχμάλωτο οι ελασίτες και με πήγαν στην Ελευσίνα, και μετά στην πορεία προς τα Κρώρα με τους όμηρους. Είδα εκεί την κυρία Μεταξά, του προέδρου, και τη βοήθησα να πηδήξει κάτι χαντάκια έτσι εύσωμη που ήταν, αλλά το είδε ο ελασίτης που μας φρουρούσε και με έδειρε. Μετά άκουσα πως επειδή φορούσα στολή (ήμουν χρεωμένος με το πηλήκιο κι έτρεμα μην το χάσω) θα με πήγαιναν για εκτέλεση. Φοβήθηκα και σκέφτηκα να το σκάσω, και τότε σκαρφίστηκα κάτι το έξυπνο. Είπα στο φρουρό πως είχα σωματική ανάγκη και όταν μου είπε να την κάνω μπροστά του, είπα πως δεν γίνεται μπροστά σε κυρίες, την κυρία προέδρου μάλιστα, και πως θα πήγαινα πίσω απ’ τα θάμνα. Μόλις βρέθηκα σε σημείο που να μη με βλέπει, εκαιροφυλάκτησα και μετά σκαρφάλωσα σ’ ένα δέντρο, ψηλά, όσο ψηλά μπορούσα. Καθώς είχε αρχίσει να πέφτει το σούρουπο, δε μπόρεσε να με βρει. Χτύπησε μια ντουφεκιά, ίσως για να δικαιολογηθεί στους ανωτέρους του που μ’ έχασε, λέγοντας πως με σκότωσε επειδή βραδυπορούσα. Αυτό έγινε με άλλους πολλούς, όπως το είδα και με τα μάτια μου. Πέρασα τη νύχτα εκεί πάνω άβολα και μετά την άλλη μέρα πήρα τα μονοπάτια και βρέθηκα στη Μονή Κλειστών, πεθαμένος απ’ την κούραση και με τα ωραία μαύρα παπούτσια του ναυτικού κατεστραμμένα. Έτσι γύρισα στην Αθήνα. Ευτυχώς δεν μου χρέωσαν τα παπούτσια, αλλά έτσι κι αλλιώς έπρεπε ν’ αγοράσω άλλα, ο τσαγκάρης είπε πως δε διορθώνονται.

Δεν μπορώ να πω πως εμίσησα τους κομμουνιστές για τα όσα μου κάνανε ή τουλάχιστο πήγαιναν να μου κάνουνε, αν δεν τους ξέφευγα. Αξιωματικός του Ναυτικού ήμουν, τη γυναίκα του δικτάτορα διώχτη τους πήγα να βοηθήσω. Έτσι, δεν πολυκαταλάβαινα γιατί οι άλλοι με θεωρούσαν σαν δηλωμένο αντικομμουνιστή, σαν το ξάδερφό μου τον Μπούλη, που είχε πάει αντάρτης στο Ζέρβα. Εγώ ήθελα να τελειώνει η φασαρία, για να φύγω για τις σπουδές μου έξω, στο Montpellier. Έτσι, ο πατέρας μου, που ήξερε το Βασιλειάδη και τον Βούλγαρη, φρόντισε ν’ απολυθώ ως υπηρετήσας όλο το διάστημα του πολέμου στη Μέση Ανατολή. Έφυγα το 1947 για τη Γαλλία, γύρισα το 1952 και ξαναπήγα στη θέση μου στο Βοτανικό.

Μετά με μετέθεσαν στην Κέρκυρα, όπου η θεία Όλγα είχε ένα λόχο από συγγενείς. Η ξαδέρφη μου η Λώρα είχε την ατυχή έμπνευση να με συστήσει στον νομαρχεύοντα, που με κάλεσε στο γραφείο του να πιω καφέ. Πήγα στο γραφείο του, αλλά αρνήθηκα να πιω καφέ, κι όταν με ρώτησε γιατί δεν πίνω, και μήπως έχω το στομάχι μου, του απάντησα πως όχι μόνο πίνω, μα μ’ αρέσει και πολύ μάλιστα ο καφές, αλλά αν τώρα δεχόμουν τον καφέ του, θάπρεπε αργότερα να τον κεράσω κι εγώ έναν, και τότε προς τι η προσφορά του; Καλύτερα χωρίς καφέ και χωρίς αλληλόχρεους λογαριασμούς, που και η τήρησή τους θα με κούραζε και θα με απασχολούσε άσκοπα. Νομίζω πως δυσαρεστήθηκε, αλλά δεν μ’ ένοιαζε, η μετάθεση στην Κέρκυρα ήταν κάτι που δεν επεδίωξα, όσο κι αν ήταν καλό για την προαγωγή μου. Το μόνο καλό είναι που στη βιβλιοθήκη του σπιτιού του Λαβράνου, στο χωριό Χλωμό, ανακάλυψα έναν Coronelli με τέσσερα παραπάνω φύλλα σχεδίων απ’ ό,τι έχει το αντίτυπο της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης, ένα χειρόγραφο του Λέοντα Αλλατίου και, στο βιβλίο φιλοξενουμένων, ένα τετράστιχο του Edward Lear γεμάτο τόσα αισχρόλογα, που δεν ενδιαφέρθηκα να μάθω αν είναι ανέκδοτο.

Στην Κέρκυρα ασχολήθηκα πολύ με την καταπολέμηση του λεκάνιου και της πουλχαίηζυ κι άρχισα να σκέφτομαι τον εμπλουτισμό των καρστικών εδαφών με ραδιοϊσότοπα — σήμερα αυτή τη μέθοδό μου την έχουν υιοθετήσει στην Γιουγκοσλαβία. Μετά ξαναγύρισα στο Βοτανικό, όπου ο καθηγητής Ρουσσόπουλος μού είπε πως θάπρεπε κάποτε να υποβάλω τα χαρτιά μου για υφηγεσία, μια που η Γεωπονική είχε έρθει από την Λάρισα στην Αθήνα. Έγραψα μια διατριβή για τις αρδευτικές συνήθειες των Αράβων στη Μεσοποταμία κατά τα όσα μας λέει ο Ίμπν Χαλδούν, σε σύγκριση με το αρδευτικό σύστημα των χρόνων του Χαμουραμπί, δίνοντας μια νέα ερμηνεία σε μια σφηνοειδή επιγραφή, ερμηνεία που στήριξα βασιζόμενος σε μια ανακοίνωση, που μόλις είχε κάνει ο Κλωντ Σεφέρ πάνω στις ανασκαφές της συριακής Ουγαρίτ. Ήταν μια εύκολη δουλειά, δεν μου πήρε ούτε ένα μήνα και μ’ έκανε να μάθω καλά το σφηνοειδές αλφάβητο, αλλά μετά δεν συνέχισα. Αυτό που θα ήθελα να κάνω, αν είχα καιρό, για διατριβή υφηγεσίας, ήταν οι γεωργικές αρδεύσεις στον Νείλο την εποχή των Υκσώς, ωραία δουλειά και πολύ δύσκολη, γιατί οι πηγές είναι πολύ ελλιπείς — αλλά ανακάλυψα μελετώντας τη γραμματική της ιερογλυφικής αιγυπτιακής του Τζούλιο Φαρίνα πως είχα τρομερές ελλείψεις στα αρχαία αιγυπτιακά (που μόνο από μακριά συγγενεύουν με τα νέα) και το άφησα. Μετάνιωσα πάντα γι’ αυτό. Όχι πως δεν έγινα υφηγητής παμψηφεί και με την άλλη, μα ο Χαμουραμπί δε συγκρίνεται με τον πάπυρο του Ψευδοσισύφου.

Δεν ξέρω αν ανέφερα πως, σε αντίθεση με την απέχθεια που έχω να περπατώ στο δρόμο της πόλης και να βλέπω ανθρώπους, μου άρεσε πάντοτε να περπατώ στην εξοχή, ιδίως στα βουνά, να σκαρφαλώνω βράχια και να κάνω μακρινούς περιπάτους. Συχαίνομαι τη θάλασσα, με τα ψάρια και άλλα αιμοβόρα ζώα που έχει (δεν έφαγε ο καρχαρίας την ξαδέρφη της Λώρας, την Βάντα, στην Κέρκυρα;) αλλά λατρεύω το βουνό. Μ’ αρέσει να ξεκινάω τις τέσσερεις το πρωί Κυριακή απ’ το σπίτι και να πηγαίνω με τα πόδια έξω απ’ την Αθήνα, όπου με βγάλει η άκρη. Έτσι μια Κυριακή βρέθηκα στο Μαραθώνα, ώρα εννέα, στον τύμβο, και είδα ανθρώπους μαζεμένους με λάβαρα και πλακάτ. Ρώτησα τι ήταν, μου απάντησαν, κομμουνιστές που έκαναν πορεία για την Ειρήνη. Ένας χωροφύλακας με ειρωνεύτηκε, φορούσα και τα πιο παλιά μου ρούχα (εκείνο το σακκάκι με το μπάλωμα που ήταν άλλοτε της στολής μου) και μούπε γιατί ρωτώ κι αν θέλω να πάω μαζί τους. Απάντησα ρωτώντας αν απαγορεύεται και μου είπαν όχι, έχουμε δημοκρατία τώρα. Ρώτησα πού πάνε από εδώ και μου είπαν στην Αθήνα, σκέφτηκα πως ήταν πολύς κόσμος, ταλαντεύθηκα, στο τέλος είπα να πάω μαζί τους. Όταν ο χωροφύλακας με είδε να τραβάω προς το μέρος τους με φώναξε πίσω και μου ζήτησε τα στοιχεία μου. Ξαφνιάστηκα, αλλά του τα έδωσα. Λίγο αργότερα, όταν είπε ο αρχηγός της πορείας να ξεκινήσουμε, ήρθε ένα αυτοκίνητο της αστυνομίας, κατέβηκε ένας αστυνομικός με μεγάλο βαθμό, αν έκρινα σωστά από τα γαλόνια του, και είπε να σταματήσουμε, γιατί η Κυβέρνηση απαγόρεψε την πορεία Ειρήνης. Τότε είπε ο αρχηγός πως αυτός ήταν βουλευτής και δεν μπορούσαν να τον εμποδίσουνε. Έγινε φασαρία και στο τέλος έπεσε ξύλο. Θυμήθηκα τα εαμικά.

Και προχθές με φώναξαν για έκτη φορά, τώρα μετά το κίνημα αγρίεψαν τα πράγματα, πάλι συστάσεις κι εξυπνάδες από αγράμματους χωροφύλακες, που δεν ξέρουν τη διαφορά ανάμεσα στο ενδελεχώς και στο εντελεχώς και μεταχειρίζονται το ένα στη θέση του άλλου. Στη μέση ενός πειράματος ήμουν και όμως έπρεπε να πάω. Έκανα λάθος που θέλησα να υποβάλω αίτηση για καθηγητής τώρα που τον Ρουσσόπουλο τον πήρε το όριο ηλικίας, να δεις που είναι αυτός ο πρόσφυγας που θέλει να γίνει καθηγητής και ξανά το έφερε στην επιφάνεια. Η συνάντηση στο γραφείο της Μπουμπουλίνας ήταν πολύ δυσάρεστη, εντελώς διαφορετική από την πρώτη φορά μετά την πορεία, τότε λες και μου γύρευαν συγγνώμη για την ενόχληση, χωρίς και να κρύβουν την έκπληξή τους πως επρόκειτο για μένα κι όχι, όπως νόμιζαν, για συνωνυμία ή λάθος του χωροφύλακα του Μαραθώνα. Τώρα με απείλησαν πως θα με δείρουν. Και να σκεφτείς πως χθες είχα τόσο χαρεί που επιτέλους βρήκα κι αγόρασα το Λουιντόρ του 1715, με Λουδοβίκο ΙΔ΄, σπάνιο γιατί κυκλοφόρησε σαν ο γέρος πια είχε πεθάνει και ο Φίλιππος έσπευσε να το αποσύρει.

Λοιπόν, πήγα ξανά στο γραφείο μου και τα σκέφτηκα όλα. Κυρίως πως από δω και πέρα δεν θάχα ησυχία, πως θα μ’ εμπόδιζαν να συνεχίσω τα πειράματά μου με τα ραδιοϊσότοπα, πως θάχα όλο και λιγότερο καιρό για τον εαυτό μου. Κι ίσως φυλακή, ίσως εξορία, κι αυτό που ήθελα, την ανεξαρτησία μου, μου τόχαν ήδη στερήσει. Ιδιαίτερα φάνηκε να τους ενοχλεί το ότι εγώ πάντα μου τους έλεγα, πως εφόσον δεν ήταν μήτε παράνομη, μήτε απαγορευμένη, είχα όλο το δικαίωμα να πάω στην πορεία. Μου είναι ανεξήγητο, γιατί αυτό το απόλυτα λογικό επιχείρημα έμοιαζε να τους εξαγριώνει πάρα πολύ, περισσότερο μάλιστα, ακόμα, και από το ότι δεν έμοιαζε να ενοχλούμαι σαν μου είπαν πως θα με πάψουν από υφηγητή — αν και αυτό τους ενόχλησε, απ’ ό,τι είδα. Αλλά τώρα βλέπω πως μια που άρχισα να έχω νταραβέρια με τόσο αλογίκευτους ανθρώπους, δεν πρόκειται να μ’ αφήσουν σε ησυχία. Άλλωστε μου τόπαν καθαρά πως θα πρέπει να ξαναπάω αύριο. Και την ώρα που έφευγα, άκουσα τον ένα, κύριο Λάμπρου τον λέγανε, νομίζω, να λέει στον Δάρρα — κι αυτός υφηγητής, τον είχαν φωνάξει μαζί μου — πως ήμουν σκληρό καρύδι, παλιός κομματικός, και πώς γινόταν να τους είχα ξεφύγει τόσον καιρό.

Σκέφθηκα λοιπόν να τελειώνω, πήρα από το ντουλάπι των φυτοφαρμάκων το διμεθύλιο, το ανέμιξα με λίγη αλκαλική αμμωνία — τι όμορφο μπλε που κάνει — και έβαλα, για σιγουριά, και δύο κόκκους υδροκυάνιο. Κάθησα στο γραφείο μου κι έγραψα, ύστερα από κάποια σκέψη — εδώ χρειαζόταν να ’χα πιο εύκολη πένα, σαν του ξαδέρφου μου του Μπούλη — «προτιμώ όρθιος να πεθάνω παρά να ζω γονατιστός» — άθλια πρόζα, κακή σύνταξη κιόλας, δεν είμαι βέβαιος πως το ζω, δεν ήθελε να γίνει ζήσω — και πρόσθεσα, συλλογιζόμενος τους φοιτητές μου, που από το κίνημα και πέρα είχαν τραβήξει τα πάνδεινα — γιατί, αλήθεια, οι γεωπόνοι γίνονται σε τέτοιο μεγάλο ποσοστό αριστεροί; — πρόσθεσα τη φράση «οι φίλοι μου ας μ’ εκδικηθούν». Ύστερα πήρα το φάρμακο με λίγο νερό, για να μη μου κολλήσει στο λαιμό.

Η καθαρίστρια με βρήκε χτες ριγμένο στο πάτωμα και με το σώμα μου άθλια συσπασμένο, έτσι που οι φτέρνες μου ν’ αγγίζουν σχεδόν το κεφάλι μου. Η αστυνομία που κατέφθασε βρήκε το σημείωμα, το κατέστρεψε, πήρε παράμερα τον ιατροδικαστή — ήταν ο Κερκυραίος όπως είδα, όχι ο Ραψάσκης ο Ζακυνθηνός, ευτυχώς, γιατί θα λυπόμουν αν ήταν ο πατριώτης μου — και ο αστυνόμος τού είπε κάτι· στην αρχή δεν ήθελε, αλλά μετά είπε «καλά, καλά», έσκυψε πάνω μου και με μια βελόνα ένεσης με τρύπησε απανωτά στην κλείδωση του μπράτσου με τον αντιβραχίονα, εκεί που κάνουν τις ενέσεις τους οι τοξικομανείς. Μετά ειδοποίησαν το σπίτι μου να με πάρουν. Η μητέρα μου στενοχωρήθηκε πολύ, η αδερφή μου επίσης, αλλά ευτυχώς είχε το μυαλό να μη δεχτεί να με ντύσει ο νεκροθάφτης με το καλό μου κοστούμι, όπως το γύρευε ο αστείος αυτός άνθρωπος, να παραχώσει το καλό κοστούμι στα χώματα.

Στην κηδεία μου σήμερα ήρθαν περίπου ίσοι αριθμοί φοιτητών μου και αστυνομικών. Η καθαρίστρια ήρθε επίσης, αλλά της είπαν να μην πει τίποτα μήτε για το σημείωμα μήτε για την ένεση του ιατροδικαστή. Να δούμε πότε θα της περάσει ο φόβος και θ’ αρχίσει να μιλάει. Είναι γριά κι έρημη και φτωχιά. Τον επικήδειο τον έβγαλε ο Ρουσσόπουλος, και μπέρδευε τα λόγια του από τη συγκίνηση και τα γερατειά.

Τώρα είναι βράδυ κι έφυγαν όλοι, ας πάω κι εγώ. Όμως όχι πριν πω και τούτο: πριν λίγο, στα κρυφά, ήρθαν τρεις φοιτητές μου (τους γνώρισα, όμως φυλάγομαι να πω τα ονόματά τους), άρχισαν να σκάβουν λίγο το χώμα πάνω μου. Στην αρχή δεν ήξερα τι επήγαιναν να κάνουν, φοβήθηκα και λίγο για τυμβωρυχία. Αλλά αυτοί, είχαν έρθει να φυτέψουν ένα μικρό δενδρύλιο ελιάς, πάνω απ’ τον τάφο μου. Σύμβολο Ειρήνης, άκουσα μάλιστα τον ένα να ψιθυρίζει. Ώστε η καθαρίστρια μίλησε, λοιπόν.