Ποιο από τα δυο είναι σωστό;

Στο γνωστό ανέκδοτο, ο κατσαρομάλλης ρωτούσε «Ποιο από τα δύο είναι σωστό; Ιράν ή Ιράκ;», οπότε δικαίως προκαλούσε το γέλιο, αφού και τα δύο ονόματα είναι βεβαίως σωστά αλλά δεν αναφέρονται στην ίδια χώρα.

Η ερώτηση «Ποιο από τα δύο είναι σωστό;» είναι μια από τις πιο συχνές που ακούμε τόσο σε σχέση με τη γλώσσα όσο και σε ποικίλα άλλα πεδία της γνώσης και της ζωής -αλλά ας το περιορίσουμε στη γλώσσα, όπου είναι πράγματι συχνότατη. Χαρακτηριστικά, το σχετικό θρεντ στη Λεξιλογία μετράει κάπου 140 σχόλια, ενώ γενικεύοντας το δίλημμα η Άννα Ιορδανίδου είχε κυκλοφορήσει βιβλίο με τέτοια γλωσσικά διλήμματα και απορίες.

Κι εμένα με ρωτάνε αρκετές φορές «ποιο από τα δυο είναι σωστό», ενώ άλλες φορές ο τίτλος του άρθρου του ιστολογίου περιέχει ένα ανάλογο ερώτημα, π.χ. Εξοστρακίστηκε ή εποστρακίστηκε;.. Πριν από καμιά δεκαριά μέρες, το επίκαιρο άρθρο μας Κορονοϊός ή κοροναϊός αναδημοσιεύτηκε και διαβάστηκε αρκετά. Το διάβασε και η δημοσιογράφος κ. Λέλα Κεσίδου και είχε την καλοσύνη να με καλέσει να συζητήσουμε στο δημόσιο ραδιόφωνο της ΕΤ3, όπου έχει κάθε Κυριακή την εκπομπή «Έχουμε και λέμε» (10πμμ-12μ.).

Στη συζήτησή μας τέθηκε ακριβώς το ερώτημα «ποιο από τα δύο είναι σωστό», με αφορμή το δίλημμα «κορονοϊός ή κοροναϊός», αλλά το γενικεύσαμε αρκετά, οπότε κρίνω πως έχει νόημα να αφιερώσω στη συζήτηση αυτή το σημερινό άρθρο.

Μπορείτε να ακούσετε εδώ το ηχητικό στιγμιότυπο από την εκπομπή.

Εγώ εδώ θα παραθέσω όχι πιστή απομαγνητοφώνηση της συζήτησης, αλλά τα βασικά στοιχεία, ενδεχομένως με μια επιπλέον ανάπτυξη.

Η συζήτηση με τον Θανάση Λαζαρίδη στο Κόκκινο

Την περασμένη Δευτέρα, στις 23 του μηνός, ήμουν καλεσμένος του φίλου Θανάση Λαζαρίδη στην εκπομπή του στο Κόκκινο 105.5.

Με τον Θανάση γνωριζόμαστε πολλά πολλά χρόνια αφού ήμασταν συμμαθητές στην Ιωνίδειο, αν και πρέπει να αποκαλύψω προσωπικά δεδομένα και να πω πως εκείνος ήταν μια τάξη μεγαλύτερος. Ήταν και τότε πολιτικοποιημένος και συχνά είχαμε διαξιφισμούς στο διάλειμμα, μια και ήταν στον Ρήγα.

Συνηθίζω να ανεβάζω στο ιστολόγιο το κείμενο από ομιλίες μου, αλλά σε μια εκπομπή σαν κι αυτή δεν υπήρχε καθόλου κείμενο. Οπότε, ανεβάζω το ηχητικό αρχείο της εκπομπής, με όλη τη συζήτηση και μαζί τη μουσική, ενώ κάνω και μια αρκετά αναλυτική αλλά πάντως περιληπτική απομαγνητοφώνηση.

Το ηχητικό αρχείο, που μου έστειλε το επιτελείο του ιστολογίου, το ανέβασα στο YouTube, επειδή, όπως είπα πρόσφατα, οι ιστοτοποι που φιλοξενούν ηχητικά αρχεία συχνά διακόπτουν τη λειτουργία τους. Τη φωτογραφία την τράβηξε ο Παντελής Νταβανέλος.

Η συζήτηση:

Αρχή, συστάσεις.

Καινούργια γραφεία Κόκκινου, μαζί με την Αυγή, στην πλατεία Καραϊσκάκη (που τελικά πρέπει να είναι απλώς η πλατεία Μεταξουργείου).

Χαρίσαμε δύο αντίτυπα από τα Συμποσιακά του Βάρναλη, που τα περιέγραψα ως ένα τόμο με χρονογραφήματα αφιερωμένα στο καφενείο και την ταβέρνα, στον καφέ και το τσιγάρο, στο ποτό και στο φαγητό, στις παρέες και τη συλλογική ευωχία, κι ο Θανάσης σχολίασε ότι αυτά τα πράγματα τα υπεραγαπούσε ο Βάρναλης. Ο ποιητής που το πιο γνωστό του ποίημα αρχίζει με τον στίχο “Μες στην υπόγεια την ταβέρνα” και που είχε πει στα γεράματά του πως οι μεγαλύτερες απολαύσεις στη ζωή είναι η φασολάδα, οι γυναίκες και να κάθεσαι στο Βυζάντιο να παρακολουθείς που παίζουν τάβλι. Για τους νεότερους, το Βυζάντιο ήταν ονομαστό καφενειο στο Κολωνάκι.

Με τις εκδόσεις Αρχείο έχουμε ξεκινήσει να εκδίδουμε κείμενα του Βάρναλη δημοσιευμένα σε εφημερίδες, ανάμεσα στ’ άλλα και τα χρονογραφήματά του: Αττικά, Αστυνομικά και τώρα ο τρίτος τόμος, τα Συμποσιακά.

Η συζήτηση με τον Αλέξη Βάκη στο Κόκκινο

Την Κυριακή που μας πέρασε, των Βαΐων, ήμουν καλεσμένος στην εκπομπή του Αλέξη Βάκη στον ραδιοσταθμό Κόκκινο 105.5. Συζητήσαμε επί δύο ώρες (μείον τα διαλείμματα για ειδήσεις και διαφημίσεις) μάλλον χαλαρά, δηλαδή χωρίς κάποιο καθορισμένο από τα πριν θέμα.

Επειδή το θέμα δεν ήταν προκαθορισμένο, δεν έχω γραπτό κείμενο να ανεβάσω εδώ. Όμως ανεβάζω εδώ τα ηχητικά αρχεία της εκπομπής και περιγράφω επιγραμματικά τα θέματα της συζήτησης, με επικεφαλίδες.

Ανέβασα τέσσερα ημίωρα ηχητικά αρχεία, που το καθένα διαρκεί από 22 έως 28 λεπτά αλλά συμβατικά τα ονομάζω «Ημίωρα». Με πλάγια στοιχεία τα τραγούδια που ακούγονται, που τα μισά τα διάλεξα εγώ και τα άλλα μισά ο Αλέξης Βάκης.

Πρώτο ημίωρο:

Παντού υπάρχει ένας γλωσσικός μύθος

Usus norma loquendi είναι λατινικό ρητό που μπορεί να αποδοθεί «η χρήση είναι ο κανόνας της γλώσσας» -τρεις λέξεις τα λατινικά, εφτά τα νέα ελληνικά διότι οι Ρωμαίοι δεν έβαζαν άρθρα και το ρήμα est/είναι υπονοείται, όπως σε πολλά ρητά. Πρόκειται για βασικό κανόνα της γλωσσολογίας.

Έτσι λέγεται όμως και μια εκπομπή στον κυπριακό διαδικτυακό ραδιοφωνικό σταθμό MyCyRadio, που μεταδίδεται κάθε δεύτερη Παρασκευή -μια από τις λιγοστές εκπομπές για τη γλώσσα σε όλα τα μέσα ενημέρωσης- και που την επιμελείται και παρουσιάζει ο γλωσσολόγος Σπύρος Αρμοστής, που και άλλες φορές έχει αναφερθεί ή σχολιάσει στο ιστολόγιο.

Σε αυτή την εκπομπή, που διαρκεί μία ώρα, ήμουν καλεσμένος την Παρασκευή που μας πέρασε. Ο τίτλος της εκπομπής ήταν «Παντού υπάρχει ένας γλωσσικός μύθος», τίτλος που βέβαια κλείνει το μάτι στο διαφημιστικό σλόγκαν της μπίρας Μύθος, και όπως θα ακούσετε (ή θα διαβάσετε) η συζήτησή μας περιστράφηκε γύρω από τους γλωσσικούς μύθους, αν και θίξαμε και άλλα θέματα.

Την εκπομπή την κατέγραψε ο φίλτατος Στάζιμπος και την έχω ανεβάσει σε έναν ιστότοπο απ’ όπου μπορείτε να την ακούσετε ονλάιν:

ή να την κατεβάσετε για να την έχετε στον σκληρό σας δίσκο.

Παραδέχομαι πως οι ταχτικοί θαμώνες του ιστολογίου θα έχουν ξανακούσει (πάνω από μία φορά) τα περισσότερα απ’ όσα συζητήσαμε, υπάρχουν όμως και μερικά καινούργια πράγματα. Παραθέτω το κείμενο της συζήτησης, που δεν είναι εντελώς πιστή απομαγνητοφώνηση αλλά σε γενικές γραμμές αποτυπώνει με ακρίβεια τα όσα είπαμε, φυσικά΄με κάποιο χτένισμα για να φύγει η πολλή προφορικότητα.

Η εκπομπή έγινε μέσω Skype, και γι’ αυτό η φωνή μου ακούγεται κάπως διαφορετική. Επίσης ξεκίνησε με ένα ατύχημα, αφού με το καλημέρα έπεσε η σύνδεση. Μετά όμως καλά τα πήγαμε. Στην αρχή ο Σπύρος έκανε την παρουσίαση διευκρινίζοντας, όπως του είχα ζητήσει, ότι δεν είμαι γλωσσολόγος, διότι γλωσσολόγος δεν είναι ο οποιοσδήποτε που ασχολείται με τη γλώσσα, πρέπει να έχει κάνει και ειδικές σπουδές. Βέβαια, ο Σπύρος με χαρακτήρισε «τιμής ένεκεν γλωσσολόγο» και με ενέταξε στη μάχιμη γλωσσολογία.

Και η εκπομπή συνεχίστηκε περίπου έτσι (με μαύρα οι ερωτήσεις του Σπύρου Αρμοστή):

Νέο «σοκ με Φίλη» και άλλα παραπλανητικά του Διαδικτύου

Καθώς συνεχίζεται το ευρωπαϊκό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου, ένας από τους πονοκέφαλους για τους διοργανωτές είναι η ασφάλεια στα γήπεδα. Παρόλο που οι φίλαθλοι ελέγχονται στην είσοδο, πάνω από μία φορά, με ψηλάφηση, όπως σε μερικά αεροδρόμια, και μάλιστα γι’ αυτό έγιναν και έκτακτες προσλήψεις γυναικών στο προσωπικό ασφαλείας, σε κάποιους αγώνες φίλαθλοι μπόρεσαν να μπάσουν στο γήπεδο (ή, αν προτιμάτε, να εισάξουν) καπνογόνα και άλλα απαγορευμένα αντικείμενα.

Δημοσιεύτηκε μάλιστα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η φωτογραφία που βλέπετε αριστερά, από τα επεισόδια που έγιναν στο Βελοντρόμ της Μασσαλίας μετά τον αγώνα Αγγλίας-Ρωσίας. Μέσα στον γενικό χαμό, ένας κυριούλης, που μάλιστα φαίνεται να φοράει σλιπάκι, επιτίθεται κραδαίνοντας ένα φτυάρι!

Πώς μπόρεσε να περάσει κοτζάμ φτυάρι από τον έλεγχο;

Αυτό ακριβώς το ερώτημα έθεσε επιτακτικά στον κυβερνητικό εκπρόσωπο, που τον είχε προσκαλεσμένο στην εκπομπή του, ένας πρωτοκλασάτος δημοσιογράφος της RTL, ο Ολιβιέ Μαζερόλ (Mazerolle). Ο εκπρόσωπος αιφνιδιάστηκε και δήλωσε άγνοια για το περιστατικό, αλλά οι θεατές, ιδίως όσοι ήταν εξοικειωμένοι με τα κοινωνικά μέσα, γέλασαν με την καρδιά τους με το πάθημα του μεγαλοδημοσιογράφου, διότι αναγνώριζαν πολύ καλά τον κυριούλη με το φτυάρι από άλλες φωτογραφίες.

Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης: Ο τρίπους της Πυθίας

Εδώ και κάμποσο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η εικοστή ένατη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ και είναι η τέταρτη συνέχεια από το 7ο κεφάλαιο του βιβλίου “Πόλεμος και κατοχή”.

Από τα πρώτα μέτρα που πήραν οι αρχές κατοχής στη Μυτιλήνη ήταν η κατάσχεση όλων των ραδιοφώνων που βρίσκονταν σε χέρια ιδιωτών. Τα ραδιόφωνα των καφενείων τα άφησαν, σφραγισμένα όμως ώστε να πιάνουν μόνο την Αθήνα. Βρήκαν το μέτρο λυσιτελέστερο από τη γενική σφράγιση που είχαν επιβάλει στην Αθήνα. Στο νησί ζήτη­μα είναι αν υπήρχαν διακόσιες συσκευές, τις οποίες (η αλήθεια να λέγεται) τις αποθήκευσαν με προσοχή και τάξη σε ασφαλές μέρος, έτσι που τρία χρόνια αργότερα οι νόμιμοι κάτοχοί τους τις πήραν όλες πίσω και σε καλή κατάσταση.

Ο ποιητής παρέδωσε βέβαια το μουσειακής αξίας ραδιόφωνό του, αλλά την άλλη κιόλας μέρα έφτιαξε άλλο, διαλυόμενο και συναρμολογούμενο με μεγάλη ευκολία. Το σασί του ραδιοφώνου ήταν ένα ξύλινο χειροποίητο σκαμνί, που στην πάνω επιφάνειά του είχε κάποιες τρύ­πες οι οποίες δεν προκαλούσαν την προσοχή κανενός, από κάτω όμως από τις τρύπες υπήρχαν οι υποδοχές των λυχνιών, των συμπυκνωτών και των ακουστικών και η απαραίτητη καλωδίωση. Το ραδιόφωνο λειτουργούσε με ρεύμα του δικτύου, μέσω ενός μετασχηματιστή.

Όταν ήθελε ν’ ακούσει τους απαγορευμένους ραδιοσταθμούς ο ποιητής έφερνε τα απαραίτητα εξαρτήματα που τα ’χε σκορπίσει σε απόμερα συρτάρια, στις τσέπες παλιών σακακιών (των οποίων το χάρισμα σε ζητιάνους ή άλλα αναξιοπαθούντα πρόσωπα είχε απαγορεύσει ρητώς) και σε άλλα ευπροσπέλαστα αλλά ανύποπτα σημεία. Έβαζε τις δύο λυχνίες και τον σταθερό συμπυκνωτή στις ειδικές υπο­δοχές, βίδωνε τον μεταβλητό συμπυκνωτή, συνέδεε τη συσκευή με τα ακουστικά και ρυθμίζοντας το συμπυκνωτή της χωρητικότητας συντο­νιζόταν με το Κάιρο, το Λονδίνο ή τη Μόσχα.

Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης: Οι ραδιοερασιτέχνες

Εδώ και κάμποσο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή είναι η δωδέκατη συνέχεια.  Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ.

Βρισκόμαστε στο τέταρτο κεφάλαιο του βιβλίου, που έχει τον γενικό τίτλο «Ένας μέτοικος στη Μυτιλήνη του μεσοπολέμου» και παρακολουθεί τη ζωή του παππού μου από το 1928 που παντρεύτηκε τη γιαγιά μου, την Ελένη Μυρογιάννη, και εγκαταστάθηκε στη Μυτιλήνη.

Το ραδιόφωνο πρέπει να είχε κάνει μεγάλη αίσθηση στον πατέρα μου, που τότε ήταν σε προσχολική ηλικία, αλλά και στον παππού μου, γιατί ιστορίες με το ραδιόφωνο μου έχουν αφηγηθεί και οι δυο τους αρκετές φορές. Μια και το σημερινό κεφάλαιο είναι κάπως σύντομο, βάλθηκα να αναζητήσω στο Διαδίκτυο ίχνη του κυρίου Καζίμιρου Μπούλας, ο οποίος, όπως θα διαβάσετε παρακάτω, είχε μιαν εκπομπή στην ελληνική γλώσσα από το σταθμό της Κρακοβίας, την οποία τελείωνε με το «καλήν καληνύκτα σας». Βρήκα απροσδόκητα πολλά, ακόμα και σε ελληνική σελίδα, όπου βλέπουμε ότι οι εκπομπές άρχισαν τον Δεκέμβριο του 1931 και ότι ο Κ. Μπούλας ήταν πρέσβης (πιθανώς εννοεί πρόξενος) της Ελλάδας στο Κατοτιτσε -μάλλον Κατοβίτσε- και υφηγητής της νεοελληνικής στο πανεπιστήμιο της Κρακοβίας (αλλά μάλλον ήταν της κλασικής φιλολογίας). Τον Καζίμιρο Μπούλας τον βρίσκουμε να δημοσιεύει σε γαλλικό αρχαιολογικό περιοδικό ένα άρθρο για αρχαία ελληνικά αγγεία, ενώ εδώ διαβάζουμε ότι μετά τον πόλεμο πήγε στις ΗΠΑ όπου εργάστηκε σε πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη. Κάπου βρήκα και έτος γέννησης και θανάτου, 1903-1970, συνομήλικος του παππού μου ήταν.

Όσο για τη συγκέντρωση συγγενών στο σπίτι για να δουν τη θαυματουργή συσκευή που είχε φτάσει από την Αμερική, θυμήθηκα ένα ξεκαρδιστικό διήγημα του Αζίζ Νεσίν, όπου επίσης όλο το σόι μαζεύεται για να δει και να θαυμάσει μια χύτρα ταχύτητας -την οποία στο τέλος πετάνε χωρίς να καταφέρουν να την ανοίξουν μετά το παρθενικό εκείνο μαγείρεμα. Αλλά και από δική μου εμπειρία, θυμάμαι πως το 1966 που πήραμε αυτοκίνητο είχε μαζευτεί όλη η γειτονιά να παρακολουθεί -και, εννοείται, να δίνει συμβουλές και να σχολιάζει- καθώς η μητέρα μου προσπαθούσε να το βγάλει με την όπισθεν από την αυλόπορτα.