Ποτέ την Κυριακή – Μποστ και Λαμπράκης

Γελοιογραφία του Μποστ που δημοσιεύτηκε στην Ελευθερία στις 21 Απριλίου 1963, Κυριακή του Θωμά και ανήμερα της Μαραθώνιας πορείας του 1963. Ο Γρηγόρης Λαμπράκης, επικεφαλής αντιπροσωπείας, επιδίδει στον Καραμανλή υπογραφές και ζητάει να επιτραπεί η Μαραθώνια πορεία. Η πορεία είχε εξαγγελθεί από τον ελληνικό Σύνδεσμο Μπέρτραντ Ράσελ. Από τις αρχές Απριλίου η κυβέρνηση είχε απαγορέψει την πορεία. Οι διοργανωτές επέμεναν ότι η πορεία θα γίνει και μάλιστα έφτασε στην Αθήνα πολυμελής αγγλική αντιπροσωπεία για συμμετοχή στην πορεία. Ο ίδιος ο Μπέρτραντ Ράσελ είχε δηλώσει ότι θα συμμετάσχει («τότε θα συλληφθεί και αυτός», είχε σχολιάσει ο Υπουργός Δημόσιας Τάξης) αλλά βέβαια στην ηλικία του (ήταν τότε 91 ετών) αυτό δεν ήταν δυνατό· ωστόσο, συμμετείχε ο γραμματέας του.

Η κατάσταση μπερδεύτηκε περισσότερο επειδή τις παραμονές, και συγκεκριμένα στις 20 Απριλίου,  έφτασε στο Λονδίνο η βασίλισσα Φρειδερίκη, συνοδευόμενη από τον διάδοχο (τον Κοκό)  και διάφορους πρίγκιπες και πριγκίπισσες, σε ιδιωτική επίσκεψη, για να παραστεί στους γάμους της Αλεξάνδρας του Κεντ, εξαδέλφης της βασίλισσας Ελισάβετ. Την ίδια μέρα θα γίνει το περίφημο επεισόδιο με το χαστούκι που έδωσε (ίσως) στη Φρειδερίκη η Μπέτυ Αμπατιέλου. Για το επεισόδιο αυτό έχω γράψει αναλυτικά εδώ.

Τα λόγια που λέει ο Λαμπράκης στο σκίτσο ίσως είναι παραλλαγή ενός τραγουδιού που είχε γράψει ο Μίκης για την πορεία (αυτό κάπου το διάβασα, αλλά πού;). Ωστόσο, δεν ξέρω αν αυτό αληθεύει, ούτε αν το τραγούδι έχει ηχογραφηθεί. Στο ίδιο μοτίβο πάντως είναι γραμμένος και ο (φανταστικός) ύμνος της ΕΡΕ στο σκίτσο. Πέρα από τον Λαμπράκη και τον Καραμανλή, οι άλλοι στο σκίτσο είναι τυπικές μπόστειες προσωπογραφίες, όχι υπαρκτά πρόσωπα.

Την ίδια εποχή ο Γεώργιος Παπανδρέου έκανε περιοδεία στη Θεσσαλία, στο πλαίσιο του ανένδοτου αγώνα. Η περιοδεία αυτή είχε, σύμφωνα με τον αντιπολιτευόμενο τύπο της εποχής, θορυβήσει την κυβέρνηση. Ο Μποστ παίζει μ’ αυτό το θέμα (και για να κολακέψει, βέβαια, το κεντρώο αναγνωστικό κοινό της εφημερίδας) και με τους δυο «γέρους», τον Ράσελ και τον Παπανδρέου. Να σημειωθεί ότι η ΕΚ αν και είχε διαφωνήσει με την απαγόρευση δεν συμμετείχε στην πορεία ειρήνης, την οποία έβρισκε άσκοπη.

Το σκίτσο δεν είναι από τα καλύτερα του Μποστ. Ίσως η συγκυρία να μην ευνοούσε την ευρηματικότητα. Είναι όμως το μοναδικό που έχουμε με τον Λαμπράκη. Ο τίτλος «Ποτέ την Κυριακή» παραπέμπει βέβαια στην πασίγνωστη ταινία του Ζιλ Ντασέν (1960) με τη Μελίνα Μερκούρη. Η Μελίνα, που τότε μεσουρανούσε, είχε έρθει στην Ελλάδα με τον Ντασέν και είχε  δηλώσει ότι θα συμμετάσχει στην πορεία.

Στο κείμενο της μπορντούρας, μιλάει ο Καραμανλής. Με αφορμή τις δηλώσεις της Μελίνας, κάνει το λογοπαίγνιο με τη Φαίδρα, που ήταν η πιο πρόσφατη (1962) ταινία του Ντασέν και της Μελίνας και υπαινίσσεται ότι η συμμετοχή καλλιτεχνών σε πορείες διαμαρτυρίας ενδέχεται να βλάψει την καριέρα τους.

Μελίναν δεν διαθέτομεν μαζί μας δια να δρα
εις Φαίδραν πρωταγωνιστών κε τόρα εις φαιδρά
Φαιδρά πορεία πρόκειται αυτή του Μαραθόνος
με καλιτέχνας ξαπλοθείς εις στρόματα της σκόνος.
Οι καλιτέχνε περπατών συνθέται και ζογράφοι
χάνουν τας συμπαθείας μας κι ο κόσμος τους ξεγράφει
Διάβαζε Τύπον της ΕΡΕ αν θέλης να γνωρίζης
με ποίον κώδιξ εθνικόν οφείλης να βαδίζης
Τα Όσκαρ επιδίδονται συνήθος εις εκείνους
όστις βαδίζουν ατραπούς όχι επικινδύνους
Έχων το βλέμα δυτικώς κε πειθαρχών σ’ εκείνων
ξαπλόνουν με νωχέλειαν στο σβέρκον των Ελήνων.

(Να σημειωθεί εδώ μια… ανορθογραφία: στη μπόστεια γραμματική, ο πληθυντικός του όστις είναι όστεις).

Προφητικό από μια άποψη, καθώς την ώρα που κυκλοφορούσε η εφημερίδα, Κυριακή 21 Απριλίου 1963, η αστυνομία είχε πιάσει στον κλοιό της αρκετούς γνωστούς καλλιτέχνες που επιχειρούσαν να συμμετάσχουν στην πορεία, όπως και πολύ περισσότερους ανώνυμους πολίτες. Διαβάζουμε στην εφημερίδα ότι «Περί την 8^ην π.μ. συνελήφθησαν οδηγηθέντες εις την σχολήν Αστυνόμων, όπου και παρέμειναν μέχρι της 8^ης μ.μ.ο μουσικοσυνθέτης κ. Μίκης Θεοδωράκης, ο ζωγράφος κ. Μίνως Αργυράκης και η σύζυγός του. Ούτοι συνελήφθησαν ενώ εβάδιζον επί του δεξιού πεζοδρομίου της Λεωφόρου Κηφισίας, έξωθι του κινηματογράφου «Άνεσις». Ολίγον αργότερον συνελήφθησαν εντός ταξί επί της λεωφόρου Κηφισίας ο ηθοποιός κ. Α. Αλεξανδράκης και η σύζυγός του κ. Αλίκη Γεωργούλη». Αριστερά, σκίτσο του Μίνου Αργυράκη που αναπαριστά τη σύλληψη.

Κάποιοι κατάφεραν να σπάσουν τον κλοιό. Ο Γρηγόρης Λαμπράκης ξεκίνησε αξημέρωτα με το αυτοκίνητό του. Μαζί του είναι η γυναίκα του Ρούλα, η Γιούλα Λιναρδάτου και ο Κύπριος ποιητής Τεύκρος Ανθίας, ο οποίος ζούσε τότε στο Λονδίνο και είχε έρθει μαζί με τον Λαμπράκη μετά το τέλος της πορείας του Όλντερμάστον. Για τον Ανθία, που έζησε πολυτάραχη ζωή και έδωσε αξιοπρόσεκτο ποιητικό έργο, χρωστάω να γράψω άλλη φορά. Να πούμε ότι στα νιάτα του, στη δεκαετία του 1920, έζησε στην Αθήνα και δημοσίευσε το 1928 τη συλλογή «Τα σφυρίγματα του αλήτη». Σύμφωνα με τον Νταλούκα (στο «Ελληνικό ροκ»), ο επίλογος στη συλλογή αυτή, ένα ποίημα που μπορείτε να διαβάσετε εδώ, αγαπήθηκε από τη νεολαία που το έμαθε από απαγγελίες του Ανθία σε αυτή την πρώτη απαγορευμένη πορεία.

Φτάνοντας στον Μαραθώνα, ο Λαμπράκης αιφνιδιάζει τους πάντες, ανεβαίνει στον Τύμβο, φωνάζει «Ζήτω η ειρήνη», και ξεδιπλώνει το πανό από το Όλντερμάστον, που το είχε κρυμμένο μέσα στο κουμπωμένο σακάκι του.

Και κατεβαίνει τα σκαλιά, τεράστιος!

Και ξεκινάει την πορεία μόνος, ενώ οι αστυνομικοί, αμήχανοι (έχει βουλευτική ασυλία, μην ξεχνάμε) τον αφήνουν και απλώς τον παρακολουθούν.

Μόνος, αλλά όχι για πολύ…

Ο 16χρονος Ανδρέας Μαμωνάς, που έχει ξεγλιστρήσει μέσα από τα καλάμια και απέφυγε τα μπλόκα, τον πλησιάζει. Ο Λαμπράκης του δίνει να κρατάει τη μιαν άκρη του πανώ.

Σε λίγο, οι δύο γίνονται τρεις. Ο τρίτος είναι ο κρεοπώλης Μπάμπης Παπαδόπουλος.

Λίγο πριν από τη στροφή της Ραφήνας βγαίνει μέσα από τα χωράφια ο ηλεκτρολόγος Παντελής Γούτης και δίνει ένα φιλί στον Λαμπράκη, ένδειξη ευγνωμοσύνης γιατί ο γιατρός είχε σώσει τη ζωή της γυναίκας του.

Μετά τη στροφή της Ραφήνας, τα μπλόκα γίνονται πιο επίμονα -του παίρνουν το πανό, συλλαμβάνουν ή απομακρύνουν τους συνοδοιπόρους.

Τελικά, «κοντά στο Χαρβάτι θα συλληφθεί και ο Λαμπράκης. Στην πραγματικότητα θα απαχθεί, θα επιβιβασθεί βιαίως σε καμιόνι κι αφού τον περιπλανήσουν στα χωριά της Νέας Μάκρης και Μαραθώνα, στο Σούλι, στο Γραμματικό και το Καπανδρίτι, μέσω της οδού Τατοΐου, ύστερα από μια διαδρομή τρεισήμισι ωρών, θα τον εγκαταλείψουν στη Νέα Ιωνία» (από άρθρο του Γ. Πετρόπουλου στον Ριζοσπάστη).