Σατιρικά ποιήματα για την 4η Αυγούστου

Στο επετειακό αυτό σημείωμα δεν έχω ούτε τον χρόνο ούτε και τα φόντα εδώ που τα λέμε να κάνω διεξοδική αποτίμηση της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά, που σήμερα συμπληρώνονται 73 χρόνια από την κήρυξή της. Θα παραθέσω απλώς μερικά ποιήματα που γράφτηκαν είτε κατά τη διάρκεια της δικτατορίας είτε αμέσως μετά.

Βέβαια, δεν κατάγγειλαν όλοι οι λόγιοι το καθεστώς του Μεταξά. Κάποιοι συνεργάστηκαν ενεργά –θα θυμηθούμε τον Άριστο Καμπάνη με το περιοδικό Νέον Κράτος, γερόν φιλόλογο και καλόν ποιητή, που αργότερα, επί κατοχής, γέρος πια, κατάντησε και φερέφωνο των ναζιστών. (Η εκδίκηση της ιστορίας είναι ότι σήμερα όσοι τον θυμούνται τον γράφουν «Αρίστο»). Πιο ελαφρός και με μεγαλύτερη απήχηση, ο ευθυμογράφος Τίμος Μωραϊτίνης έγραψε τους στίχους στο τραγούδι της Τετάρτης Αυγούστου, το «Γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελά πατέρα». Κάπου υπάρχει μια παράφρασή του, αλλά δεν τη βρίσκω τώρα –αν κανείς την έχει πρόχειρη, ας την προσθέσει.

Άλλοι πάλι πνευματικοί άνθρωποι περιορίστηκαν σε δηλώσεις υπέρ του καθεστώτος και του δικτάτορα –καταδικαστέες ή υποχρεωτικές για όσους δεν ήταν από στόφα ήρωα και είχαν στόματα να θρέψουν; Άλλοι σιώπησαν. Άλλοι επιστράτευσαν τη σάτιρα. Σε συνθήκες δικτατορίας ακόμα και ο παραμικρός υπαινιγμός παίρνει διαστάσεις. Η Βαρβάρα του Τούντα μπορεί να μην περιείχε υπαινιγμό για την κόρη του δικτάτορα, όμως έτσι θεωρήθηκε κι έγινε θρυλική. Ο Πέτρος Κυριακός είχε πει «Θα το πω κι ας το πιω» (το ρετσινόλαδο).

Ο σατιρικός ποιητής και επιθεωρησιογράφος Πωλ Νορ προτίμησε κάτι άλλο: έγραφε στη Βραδυνή γλυκανάλατα ποιήματα που όμως είχαν ακροστοιχίδα. Ένα παράδειγμα, οι Λυρικοί λήροι, δημοσιευμένοι το 1937:

Χαρά απ΄ άκρη σ΄ άκρη!
Εστέρεψε το δάκρυ.
Σ΄ όλα τα μάτια λάμπει
ελπίδας άγιο φως!

Μέρα με την ημέρα
εδώ σ΄ αυτή τη σφαίρα
σε κάθε καρδιά θάμπει
ανασασμός κρυφός.

Σ΄ όνειρα πλάνα
τώρα θα ζήσω!
Όλα τα πλάνα
φευ, παρατώ!
Άστα κι ας πάνε!
Σαν θα ψοφήσω,
ίσως γυρίσω
στον κόσμο αυτό
μα με άλλη μούρη
όρθιο γαϊδούρι.

Σαν ποίημα δεν λέει και πολλά, αλλά βέβαια το γούστο ήταν στην ακροστοιχίδα.Κάποτε το μυστικό το έμαθαν πολλοί και κάποιος καλοθελητής το σφύριξε στον Μανιαδάκη. Ο Πωλ Νορ όμως πρόλαβε να φύγει στο εξωτερικό. Περισσότερα μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Ο καλός ποιητής Μάρκος Τσιριμώκος, τεχνίτης της αθηναϊκής σχολής, έγραψε πολλές παρωδίες και σάτιρες για το καθεστώς, που διαβάζονταν σε συναντήσεις μεταξύ φίλων. Ξεσηκώνω ένα ποίημα:

ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ

Ποτέ σου να μην πεις τη σκάφη σκάφη
κι ούτε πως βρίσκεις την Ελλάδα σάπια.
Στείλαν πολλούς ως τώρα στην Ανάφη
κι ήρθε ο καιρός να κάνουμε την πάπια.

Κι αν βάλθηκε να υμνεί του Πινκ τα χάπια,
κι αν μας περνάει το μπρούτζο για χρυσάφι,
ο τύπος τά που γράφει άλλος τα γράφει!
Στ’ αυγά σου κάτσε, κάνοντας την πάπια.

Περισσότερα ποιήματά του μπορείτε να διαβάσετε εδώ. Κι αν κάποιος με ενημερώσει τι ήταν τα χάπια του Πινκ θα του χρωστώ χάρη.

Με τον θάνατο του δικτάτορα, κι ενώ μαινόταν ο πόλεμος στην Αλβανία, ο Γιώργος Κοτζιούλας έγραψε ένα ποίημα στο οποίο δεν μασάει τα λόγια του. Καθώς είναι πολύ μεγάλο, παραθέτω μόνο το πρώτο τετράστιχο που δίνει μια καλή ιδέα για το υπόλοιπο, που μπορείτε να το διαβάσετε εδώ.

29 Γενάρη – ετούτη, ετούτη δω
τη μέρα ξεφαντώνω εγώ, κι όχι την άλλη
πού ’θελε εκείνος ο φριχτός, ο Οξαποδώ,
το πενταπίθαμο ανθρωπόμοιαστο βουβάλι.

Να πω ότι υπεραγαπώ τον ποιητή και άνθρωπο Κοτζιούλα, αλλά βρίσκω ότι ένας άλλος ποιητής έσφαξε με το μπαμπάκι τον διχτάτορα με πολύ λιγότερους στίχους. Είναι βέβαια ο Ασημάκης Πανσέληνος, που έγραψε το εξής αριστουργηματικό τετράστιχο για τον θάνατο του δικτάτορα:

Στα χέρια επάνω οι φίλοι μου οι πιστοί
με φέρανε στο σπίτι το στερνό μου,
δι’ εγκυκλίου με κλάψαν όλοι οι Έλληνες
που με είχαν αγαπήσει δια νόμου.

Πάντως, για μένα η 4η Αυγούστου δεν είναι αποφράς ημέρα. Όχι επειδή έχω ενστερνιστεί τις νεότερες αναλύσεις για τις θετικές πλευρές του δικτατορικού καθεστώτος (που είχε και τέτοιες), αλλά για έναν εντελώς εγωιστικό λόγο: στις 4 Αυγούστου, όχι όμως το 1936 σπεύδω να διευκρινίσω αλλά πολύ αργότερα, γνωρίστηκαν η μητέρα μου κι ο πατέρας μου, στα μπάνια. Οπότε…

Advertisement