Ένα επεισόδιο του 1938 -εις μνήμην Ν. Λαπαθιώτη
Posted by sarant στο 8 Ιανουαρίου, 2010
Σαν σήμερα πριν από 66 χρόνια, στις 8.1.1944, έφυγε αυτόχειρας ο ποιητής Ναπολέων Λαπαθιώτης. Τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον για τον Λαπαθιώτη έχει αναζωπυρωθεί, και όχι άδικα. Αντί να παρουσιάσω σήμερα κάποιο αθησαύριστο ποίημα ή άγνωστο περιστατικό της ζωής του, προτίμησα να ασχοληθώ με κάποιο ήδη γνωστό επεισόδιο, που έχει ήδη παρουσιαστεί στο Διαδίκτυο και στις εφημερίδες και με την ευκαιρία να παραθέσω και όσες πρωτογενείς πηγές μπόρεσα να συγκεντρώσω.
Το 1938, επί δικτατορίας Μεταξά, το εβδομαδιαίο περιοδικό «Νεοελληνικά Γράμματα» είχε εγκαινιάσει σειρά συνεντεύξεων με λογοτέχνες, με τον γενικό τίτλο: Πορτραίτα συγγραφέων μεταπολεμικής γενεάς. Κάθε συνέντευξη συνοδευόταν από ένα ανέκδοτο ποίημα του παρουσιαζόμενου ποιητή σε φωτογραφημένο αυτόγραφο. Ο Λαπαθιώτης έδωσε (στο τεύχος της 9.4.1938) συνέντευξη στον Γ. Περαστικό [Γ.Μ.Μυλωνογιάννη] και τη συνόδεψε με το ποίημα που βλέπετε αριστερά όπως ακριβώς δημοσιεύτηκε.
ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ
Μάτι δειλό, που σε κοιτάζει
βαθιά, βουβά και σκοτεινά,
κι έτσι πιστά, σα να σου τάζει :
Θα σ’ αγαπώ παντοτινά
Ψηλό, λιγνό, τρελό για χάδι,
δουλεύει σ’ ένα μαγαζί.
Το πήρα ένα Σαββάτο βράδι
και κοιμηθήκαμε μαζί.
Με τη δημοσίευση ξέσπασε σκάνδαλο. Διαβάζουμε σήμερα σε πολλές πηγές ότι εξαιτίας αυτού του σκανδάλου η μεταξική λογοκρισία απαγόρευσε πλέον στον Λαπαθιώτη να ξαναδημοσιεύσει και ότι μετά απ’ αυτό, ο ποιητής δημοσίευε σε περιοδικά χρησιμοποιώντας το ψευδώνυμο Πλάτων Χαρμίδης.
Ωστόσο, έχω σοβαρές επιφυλάξεις για την ακρίβεια των παραπάνω. Αφενός, στα επόμενα χρόνια και έως τον πόλεμο του 1940, ο Λαπαθιώτης δημοσίεψε με το πραγματικό του όνομα τόσο ποιήματα (αν και λίγα) όσο και θεωρητικά-αισθητικά άρθρα στα Νεοελληνικά Γράμματα (πολλά από αυτά πρωτοσέλιδα), ενώ και συνεντεύξεις του εμφανίστηκαν. Το 1940 δημοσίεψε σε πολλές συνέχειες την αυτοβιογραφία του στο πρδ. Μπουκέτο, καθώς και ένα εκτενές αφήγημα στη Νέα Εστία. Το κυριότερο, τότε ακριβώς (το 1939) βγήκε η μοναδική του ποιητική συλλογή, φυσικά με το όνομά του. Αφ’ ετέρου, η χρήση του ψευδωνύμου Πλάτων Χαρμίδης περιορίστηκε αποκλειστικά στις ποιητικές μιμήσεις που δημοσίευε στο περιοδικό Πνευματική Ζωή και που μπορείτε να τις βρείτε εδώ. Θεωρώ λοιπόν πολύ πιθανότερο η χρήση του ψευδωνύμου να μην έγινε εξαιτίας της λογοκρισίας αλλά για να διαφοροποιήσει, παιχνιδιάρικα, αυτές τις μιμήσεις από το άλλο έργο του. Όχι τυχαία, το ίδιο ψευδώνυμο το είχε χρησιμοποιήσει το 1921 για να υποβάλει δυο ποιήματα σε έναν ποιητικό διαγωνισμό στον οποίο ήταν επίσης… μέλος της κριτικής επιτροπής!
Παρεμπιπτόντως, η συνέντευξη του Λαπαθιώτη δεν είναι χωρίς ενδιαφέρον. Μπορείτε να τη διαβάσετε ολόκληρην εδώ.
Ύστερα από τον θόρυβο που προκλήθηκε, ο Λαπαθιώτης έστειλε στον Τάκη Μπαρλά, που ήταν μέλος της επιτροπής λογοκρισίας, την ακόλουθη επιστολή, που τη θεωρώ δείγμα εξαιρετικού χιούμορ.
«27.IV.1938
Αγαπητέ μου Τάκη
Επειδή μαθαίνω, με πολλή μου λύπη, την εξαιρετική συγκίνηση και ταραχή που προκάλεσε στη λογοκρισία το εντελώς, ή περίπου, ή και καθόλου έστω αθώο παιχνίδι – οκτάστιχο, που μπήκε, ως αυτόγραφο, στη συνέντευξή μου των Νεοελληνικών Γραμμάτων κι επειδή στους κόλπους της περιλαμβάνονται παλιοί και καλοί μου φίλοι καθώς συ και ο Μιχάλης ο Παπαστρατηγάκης κι άλλοι, ίσως, που δεν ξέρω και τους οποίους δε θα ήθελα, με κανένα τρόπο, να κακοκαρδίσω, γι’ αυτό αποφασίζω ν’ αλλάξω τον τελευταίο και τον ένοχο στίχο του, έτσι ώστε, αποκαθαρμένος από το βάρος των φοβερών υπονοούμενων που περικλείει, να εμφανιστεί περισσότερο σύμφωνο με το πνεύμα της νέας καταστάσεως.
Λάβε λοιπόν την καλοσύνη να τους ανακοινώσεις, ότι πρέπει να διαβαστεί έτσι:
Ψηλό, λιγνό, τρελό για χάδι,
δουλεύει σ’ ένα μαγαζί.
Το πήρα ένα Σαββάτο βράδυ
μα δεν πλαγιάσαμε μαζί!…
Δικός σου
Ναπολέων Λαπαθιώτης»
Η ειρωνική αυτή επανορθωτική επιστολή διατίθεται σε διάφορες πηγές, π.χ. στο βιβλίο «Υπό εχεμύθειαν» της Έλλης Αλεξίου. Ομολογώ ότι δεν έχω βρει την πρωτογενή πηγή, την πρώτη δημοσίευση δηλαδή. Δεδομένου ότι υπήρχε δικτατορία και λογοκρισία, είναι πιθανόν η επιστολή να μην είδε το φως της δημοσιότητας παρά μόνο αργότερα, ίσως και μετά τον θάνατο του Ν.Λ. αλλά αυτό το λέω με επιφύλαξη.
Πάντως, το περιοδικό από το μεθεπόμενο κιόλας τεύχος του είχε σπεύσει (πιο σωστά, αν σκεφτούμε τη δαμόκλειο σπάθη της δικτατορίας: είχε αναγκαστεί) να διαχωρίσει τη θέση του δημοσιεύοντας την εξής δήλωση:
Κλείνοντας, να σημειώσω ότι ο Βαγγέλης Ψαραδάκης, ακούραστος μελετητής του Λαπαθιώτη, έχει σήμερα, όπως το συνηθίζει κάθε τέτοια μέρα, ένα πολύ ενδιαφέρον λαπαθιωτικό θέμα στο poiein.gr, για τις μελοποιήσεις ποιημάτων του Λαπαθιώτη.
Ή μάλλον, να κλείσω αναφέροντας ότι το «Επεισόδιο» έχει τη δύναμη να προκαλεί θόρυβο ακόμα και σήμερα. Πρόσφατα ξανακυκλοφόρησε η αυτοβιογραφία του Λαπαθιώτη σε επιμέλεια του καθηγητή Γ. Παπακώστα. Όπως διάβασα κάπου, η επανέκδοση καθυστέρησε επειδή οι υπεύθυνοι του εκδοτικού οίκου είχαν τη φαεινή ιδέα να τυπώσουν στο οπισθόφυλλο το αυτόγραφο του ποιήματος (αυτό που βλέπετε πάνω-πάνω στο άρθρο), χωρίς να ενημερώσουν τον επιμελητή της έκδοσης. Δεδομένου ότι η αυτοβιογραφία τελειώνει το 1917, το ποίημα ήταν εντελώς εκτός τόπου και χρόνου και ο Γ. Παπακώστας δίκαια απαίτησε και πέτυχε να τυπωθούν νέα εξώφυλλα.
Δύτης των νιπτήρων said
Ο ακάματος λαθοθήρας ξαναχτυπά (ή, όμοιος ομοίω…):
1) …Αφ’ ετέρου, η χρήση του ψευδωνύμου Πλάτων Χαρμίδης περιορίστηκε αποκλειστικά στις ποιητικές μιμήσεις που δημοσίευε στο περιοδικό Πνευματική Ζωή και που μπορείτε να τις βρείτε εδώ.
Λείπει το λινκάκι στο εδώ;
2) …να διαχωρίσει τη θέση του δημοσιεύοντας την εξής δήλωση:
Λείπει η δήλωση!
(κι αν το λίνκι δεν με θελ’
φταίει το εϊ-ντι-εσ-ελ)
sarant said
Καλά κάνεις και τα επισημαίνεις, και είναι κι άλλο ένα λινκάκι που σου ξέφυγε, αλλά το θέμα είναι ότι το ξέφραγο γουήφι χάρη στο οποίο έγραφα το άρθρο έφραξε ξαφνικά και μ’ άφησε στα κρύα του λουτρού, οπότε ώσπου να συνδεθώ με ντιαλάπ έμεινε το άρθρο ελαφρώς ημιτελές. Τώρα τα συμπλήρωσα.
Δύτης των νιπτήρων said
το κατάλαβα, εξ ου και το βικτωρουγγίζον στιχούργημα! Τις τελευταίες μέρες έμαθα κι εγώ τι εστί αναζήτηση ξέφραγου γουήφι…
Κορνήλιος said
Δέσποτα, ὅπως καὶ τὸ χειρόγραφο δείχνει ἀλλὰ καὶ ἡ μετρικὴ ἐπιβάλλει εἶναι «Σαββάτο» καὶ ὄχι «Σάββατο». Θὰ ἦταν καλὸ νὰ τὸ διορθώσῃς.
sarant said
Κορνήλιε, δίκιο έχεις, έγινε η διόρθωση, σ’ ευχαριστώ.
Μαρία said
Παπακώστας για οπισθόφυλλο:
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_13/11/2009_337043
Ως προς το αβανταδόρικο έχει δίκιο, συνολικά όμως βρίσκω την αντίδρασή του πουριτανική.
Πριν απ’ το «τόπου και χρόνου» στο τέλος πρόσθεσε ένα «εκτός».
Σκύλος τ. Β.Κ. said
Ευκαιρίας δοθείσης (και Δήμου Αθηναίων κωφεύοντος) να θυμήσω κι εκείνο το ρημάδι το σπίτι του μακαρίτη, που κάθε μέρα όλο και καταρρέει;
Νικοδέσποτα, δεν ξεκινάμε να μαζεύομε καμία υπογραφή (ξέρω, ξέρω: οι υπογραφές είναι σαν τις … γνώμες· όλοι έχουν από μία!), μπας και κινητοποιηθεί κανένας και σωθεί το ρημάδι;
Λέω, εγώ, τώρα, που ο πρώην Υπ.Πο. έγινε κι αρχηγός της αξ/κής αντιπολιτεύσεως…
Stazybο Hοrn said
Διακόποτουμε για να αντιγράψω μπρέικινγκ νιουζ….
ή το έγραψε κανείς άλλος εδώ;
Nicolas said
Τότε έφταιγε η λογοκρισία, σήμερα μας δέρνει η μαλακία:
http://www.lemonde.fr/livres/article/2010/01/08/en-suisse-l-ultime-livre-de-jacques-chessex-reserve-aux-adultes_1289176_3260.html#ens_id=1289250
Σε λίγο θα κλείσουν και τα μουσεία λόγω εκθέσεως πορνογραφικού υλικού. Φαντάζεστε την Αφροδίτη της Μήλου ντυμένη; (και θα λέμε, α, κουστουμιά η ανάπηρη!)
Μαρία said
Νικολά, βλέπω κι ένα επικίνδυνο επώνυμο. Πώς και δεν τον υποχρέωσαν να το αλλάξει όσο ζούσε!
Ο Μαρκήσιος είχε και εδώ εκδοτικές περιπέτειες στα τέλη της δεκαετίας του 70, όταν μεταφράστηκε η «Φιλοσοφία του μπουντουάρ».
Nicolas said
Cécile GUILBERT, romancière, essayiste et critique, et Pierre LEROY, bibliophile et collectionneur, publient 50 lettres du marquis de Sade à sa femme chez Flammarion
« En 1776, Sade vit ses dernières heures de liberté.
Il a trente-cinq ans. S’il a déjà connu de courts séjours en prison, » l’affaire de Marseille «, nouvelle historie de débauche qui éclate en 1772, lui vaut la peine qu’il ne soupçonnait pas : une condamnation à mort, par contumace, car le marquis s’enfuit en Italie.
En 1775, l'» affaire des petites filles » lui adjoint treize ans supplémentaires de prison. Arrêté à Paris le 13 février 1777, il est conduit au château de Vincennes mais garde la vie sauve grâce à une lettre de cachet ; il en sort en 1790.
Il ne sait pas alors qu’il connaîtra encore treize années de captivité, cette fois en asile de fous. Le jeune noble insouciant et friand de plaisirs se mue en un proscrit promis à une vie d’enfermement. C’est pourtant durant cette existence de reclus qu’il deviendra l’écrivain et l’épistolier que l’on sait. Cet » enragé de liberté «, comme l’écrit Jean Paulhan, livrera dès lors, dans les lettres qu’il adresse à sa femme Renée-Pélagie, ultime et fidèle confidente, quelques-unes de ses plus belles pages.
Au fil de ses courriers, Sade la supplie et l’insulte tout à la fois : il maudit sa mère la présidente, source de tous ses maux, lui réclame ses commissions d’un ton capricieux – bougies ou livres, cire d’Espagne ou » étuis » -, lui confie avec passion son désarroi et sa rage indéfectible. Il reste inflexible malgré tout : » Le malheur ne m’avilira jamais. » Toujours aiguë, souvent tranchante, trempée parfois d’un humour féroce, sa plume révèle dans sa vérité nue l’homme furieux, fiévreux, et souffrant de ces entraves insupportables.
À cela, pour seul remède, l’écriture, toujours, réclamant dans un souffle aux accents de prière « des livres des livres des livres au nom de dieu ».
ppan said
άργησαν λίγο να δημοσιευτούν τα μπρεηκιν νιουζ ή μου φαίνεται; 🙂
Στάσσα said
Από την αναδημοσίευση πάντως, λείπουν ακόμη καί οι δύο σύνδεσμοι καί το απόκομμα με τη δήλωση. Φαίνεται τους κλείνει κι αυτονών το wifi… 😛
Κορνήλιος said
αὐτὸ πιὰ δὲν εἶναι σύνδεσι, εἶναι coitus interruptus.
sarant said
Απλώς, το πήραν μισοτελειωμένο…
Σατιρικοί στίχοι για την 4η Αυγούστου | Κίνηση «Απελάστε το Ρατσισμό» said
[…] Τον επόμενο χρόνο, ο Λαπαθιώτης έμελλε να προκαλέσει την τεταρταυγουστιανή λογοκρισία με ένα προκλητικό του ποίημα που το… διόρθωσε –δείτε περισσότερα εδώ. […]