Μην πας στο μάτι του κυκλώνα!

Σε πρόσφατο άρθρο της στο protagon.gr, η Αναστασία Λαμπρία (που, αν θυμάμαι καλά, είχαμε γνωριστεί φευγαλέα πριν από πολλά χρόνια) ομολογεί ότι μόλις και μετά βίας συγκρατιέται όταν ακούει να λένε «στο μάτι του κυκλώνα«. Ας την ακούσουμε:

Κρατιέμαι, κρατιέμαι καιρό τώρα και πνίγω την frauΤασσώ Καββαδία που κρύβω (όχι πολύ βαθιά) μέσα μου. Κρατιέμαι να μην εκτοξεύσω λεξικά, να μην σπάσω τηλεοράσεις, να μην ξεκοιλιάσω ραδιόφωνα. Αλλά σήμερα που είδα και τον πρωθυπουργό στη Βουλή και το άκουσα και από στόματός του, εξανέστην και δεν αντέχω, θα το ρίξω το κήρυγμα με τη διχαλωτή μου γλωσσίτσα. (Προς αποφυγήν παρερμηνειών πρέπει να πω ότι τα γραπτά του πρωθυπουργού δεν έχουν ελληνικούρες και λάθη. Τα γραπτά επαναλαμβάνω, αυτά που διάβαζε από βήματος).

Λοιπόν ας ανέβουν όλα τα παιδάκια στον πίνακα, ας αφήσουν τα δημοσιογραφικά γραφεία, τα μικρόφωνα, ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά, τα έδρανα του Κοινοβουλίου κλπ κλπ κι ας θυμηθούν αν όχι τα Ελληνικά (θαρρώ της Δ΄Δημοτικού), που θεωρούν ότι κατέχουν και ότι τους είναι περιττή κάθε περαιτέρω ενασχόληση, τότε τη Φυσική (της ίδιας τάξης):

Το μάτι του κυκλώνα, είναι το κέντρο της διατάραξης του κυκλώνα, η περιοχή όπου επικρατεί νηνεμία. Επαναλαμβάνω νη-νε-μί-α. Δηλαδή; δηλαδή ακριβώς το ανάποδο από αυτό που θέλετε να πείτε. Είναι πράγματι αξιομνημόνευτο πώς καταφέρνουμε να λέμε και μάλιστα με δραματικότητα και έμφαση, ακριβώς το αντίθετο από αυτό που έχουμε πρόθεση να πούμε.

Νηνεμία; τι είναι πάλι τούτο;

Η Α. Λαμπρία δεν είναι η μόνη που έχει μάθει να θεωρεί μαργαριτάρι την έκφραση αυτή. Πρώτος διδάξας, νομίζω, δηλαδή πρώτος που έβγαλε τον φετφά ότι και καλά είναι λάθος να λέμε «στο μάτι του κυκλώνα» είναι ο κ. Τζαννετάκος, ο οποίος το 1996 έβγαλε ένα βιβλίο «Λόγος ελληνικός στη δημοσιογραφία», το οποίο έχει μέσα ένα σωρό μαργαριτάρια και ιδιόρρυθμες απόψεις αλλά περιέργως πολλοί το έχουν ενστερνιστεί (ή χάψει) σαν να ήταν ευαγγέλιο.

Τυχαίνει να έχω εντελώς διαφορετική άποψη, και επί της ουσίας και επί του γλωσσικού. Έχω γράψει για το θέμα αυτό στο βιβλίο μου Γλώσσα μετ’ εμποδίων, οπότε κοπυπαστώνω τα εξής, απαντώντας στην ένσταση που λέει ότι τάχα είναι λάθος, όταν θέλουμε να δώσουμε την εντύπωση ότι ένα πρόσωπο βρίσκεται στο επίκεντρο μιας κρίσης, να λέμε ότι βρίσκεται «στο μάτι του κυκλώνα», όπου ουδέν συμβαίνει:

— Εμείς οι υπόλοιποι άνθρωποι όταν συζητάμε δεν κάνουμε μετεωρολογία, χρησιμοποιούμε τη γλώσσα για να επικοινωνήσουμε. Η εικόνα που μου δίνει, εμένα και όλων των φυσιολογικών ανθρώπων, η έκφραση «στο μάτι του κυκλώνα» είναι η εικόνα κάποιου που βρίσκεται περικυκλωμένος από εχθρικές δυνάμεις που δεν μπορεί να τις αποφύγει. Επίσης, η έκφραση ενισχύεται από το αγαπημένο ποίημα του Καββαδία (Πούθε έρχεσαι; Απ’ τη Βαβυλώνα. Πού πας; Στο μάτι του κυκλώνα).

Τα δεδομένα της μετεωρολογίας οι περισσότεροι τα αγνοούμε, αλλά κι αν ακόμα είναι έτσι που τα λέτε, αγαπητοί λαθοθήρες, ποιος σας είπε ότι οι ιδιωματικές εκφράσεις κυριολεκτούν; Δηλαδή, όταν σας λέω ότι κάποιος «πέταξε από τη χαρά του» θα μου απαντήσετε ότι βάσει της φυσικής κάτι τέτοιο είναι αδύνατο;

Να κάνω εδώ μια παρένθεση και να πω ότι πολλές άλλες εκφράσεις της γλώσσας είναι «λανθασμένες» επιστημονικά αλλά θα ήταν αφόρητος σχολιαστικισμός να το επισημαίναμε σαν λάθος. Για παράδειγμα, η ζωολογία μάς λέει ότι οι στρουθοκάμηλες δεν κρύβουν το κεφάλι τους στην άμμο, αλλά αν μου πει κανείς να μη χρησιμοποιώ τη λέξη «στρουθοκαμηλισμός» θα τον πάρω με τις πέτρες.

Όμως, και επί της ουσίας, επί της μετεωρολογίας εννοώ, αγαπητοί μου λαθολόγοι, αυτά τα λέτε εκ του ασφαλούς. Πολύ θα ήθελα να σας δω να βρίσκεστε σε ιστιοφόρο στο μάτι του κυκλώνα, να έχετε πρασινίσει από το φόβο  βλέποντας τα στοιχεία της φύσης να λυσσομανάνε ολόγυρα και να με έχετε κι εμένα από τον ασύρματο να σας επιπλήττω που φοβάστε αδίκως, αφού «δεν συμβαίνει τίποτα». Αχ, είστε τυχεροί που δεν έχω σκάφος!

 Υστερόγραφο: Η έκφραση υπάρχει και στα αγγλικά (in the eye of the storm) και χρησιμοποιείται ακριβώς με την ίδια σημασία. Οι Άγγλοι, εξίσου ναυτικός λαός, δεν έχω δει να ενίστανται για τη δήθεν άτοπη χρήση της όπως οι καθ’ ημάς λαθοθήρες· σύμφωνα με ένα παράθεμα, οι ναυτικοί χαρακτηρίζουν τρομακτική, απαίσια (dreadful) τη νηνεμία που επικρατεί στο μάτι του κυκλώνα. Για περισσότερα μετεωρολογικά, δείτε και τη Βικιπαίδεια.