Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης

Άχθος αρούρης είναι έκφραση ομηρική (Ιλιάδα Σ 104) και θα πει «βάρος της γης», παναπεί άχρηστος άνθρωπος. Είναι και το ψευδώνυμο που διάλεξε ο παππούς μου, ο Νίκος Σαραντάκος (1903-1977).  Μ’ αυτό το εξαιρετικά ευρηματικό ψευδώνυμο δημοσίευε ποιήματά του σε εφημερίδες της Μυτιλήνης και της Αθήνας προπολεμικά. Συλλογή τυπωμένη δεν αξιώθηκε να δει, ετοίμαζε μία όταν τον βρήκε ο καρκίνος και μας τον πήρε, πάνε τώρα τριάντα και πάνω χρόνια. Την τυπώσαμε μεταθανατίως κι έχει ποιήματα «Της Κατοχής και του Στρατόπεδου.»

Ο πατέρας μου, ο Δημήτρης Σαραντάκος, αξιώθηκε πριν από καμιά δεκαπενταριά χρόνια να γράψει τη μυθιστορηματική βιογραφία του παππού, ένα θαυμάσιο (αν και δεν είμαι αμερόληπτος) βιβλίο όπου μεταξύ άλλων συγκέντρωσε πολλά από τα σκόρπια αυτά ποιήματα. Το εξώφυλλο του βιβλίου παρουσιάζει μια νεανική φωτογραφία του ποιητή.

Στις σελίδες μου, πριν ανοίξω το ιστολόγιο (βέβαια συνεχίζουν να υπάρχουν αλλά σπάνια προσθέτω πια κάτι τι) είχα ανεβάσει πολύ υλικό για τον Άχθο Αρούρη, τόσο από τα δημοσιευμένα στο βιβλίο του πατέρα μου ποιήματα, όσο και από άλλα που αποδελτίωσα από τα περιοδικά Παπαρούνα (του Πωλ Νορ στην Αθήνα) και Τρίβολο (του Στρ. Παπανικόλα, στη Μυτιλήνη). Υπάρχει κι άλλο υλικό που δεν το έχω ακόμα βρει, από τον Δημοκράτη της Μυτιλήνης, αν και εκεί ο παππούς έγραφε με το ψευδώνυμο Βριάρεως (προγενέστερο του Άχθου Αρούρη).

Το υλικό αυτό έγινε γνωστό στο Διαδίκτυο και με καμάρι έχω δει να αναδημοσιεύονται εδώ κι εκεί ποιήματα του Άχθου Αρούρη, και μάλιστα κι ένα γιουτουμπάκι σε απαγγελία του Γιώργου Πήττα. Η φίλη Σοφία Κολοτούρου, που γράφει εξαιρετικά ποιήματα και μελετάει και διαδίδει την ισόμετρη ποίηση, δηλαδή την ποίηση με μέτρο και ρίμα (διατηρεί σε συνεργασία με τον Κ. Κουτσουρέλη το ιστολόγιο Παμπάλαιο νερό, δείτε όμως και το προσωπικό της ιστολόγιο) γνώρισε τα ποιήματα του Άχθου Αρούρη, της άρεσαν πολύ και έγραψε το παρακάτω άρθρο στην εφημερίδα Ο δρόμος της Αριστεράς που δημοσιεύτηκε το περασμένο Σάββατο (17.4.2010). Αν και το άρθρο υπάρχει ηλεκτρονικά στην ιστοσελίδα της εφημερίδας, είναι σε μορφή που δεν επιδέχεται λινκ (ή εγώ δεν μπορώ να λινκάρω) οπότε μεταφέρω εδώ το κείμενο της Σοφίας, αν και χωρίς τις φωτογραφίες. Σε αντάλλαγμα, έχω προσθέσει λινκ προς τα ποιήματα για τα οποία γίνεται λόγος στο κείμενο. Στο τέλος, προσθέτω μερικά δείγματα «έμμετρης αλληλογραφίας» του παππού μου, μια και ζητήθηκε από καλούς φίλους του ιστολογίου.

Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ ΑΧΘΟΣ ΑΡΟΥΡΗΣ

Πολλοί από τους ποιητές του περασμένου αιώνα παρέμειναν άγνωστοι στο ευρύ κοινό, καθώς το έργο τους διασκορπίστηκε και χάθηκε μέσα στη δίνη των πολέμων και στον καθημερινό αγώνα της επιβίωσης. Τέτοια είναι και η περίπτωση του ποιητή Άχθου Αρούρη (ψευδώνυμο του Νίκου Σαραντάκου).

Ο Νίκος Σαραντάκος γεννήθηκε στη Μάνη το 1903 και απεβίωσε στην Αθήνα το 1977. Τελείωσε το γυμνάσιο στον Πειραιά το 1918 και στη συνέχεια διορίστηκε στην Εμπορική Τράπεζα, όπου δραστηριοποιήθηκε στον πρώτο σύλλογο υπαλλήλων, με αποτέλεσμα να μετατεθεί στη Μυτιλήνη, το 1924, όπου και γνώρισε την Ελένη Μυρογιάννη, μετέπειτα γυναίκα του.

Η λογοτεχνική δραστηριότητα στη Μυτιλήνη του μεσοπολέμου ήταν έντονη (χαρακτηριστικά η εποχή αναφέρεται συχνά στα φιλολογικά χρονικά ως: Λεσβιακή Άνοιξη). Ο ποιητής δημοσίευε τότε συχνά στη σατιρική εφημερίδα Τρίβολος.

Μετά την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου συγκρότησε, μαζί με άλλους, μια αντιστασιακή Οργάνωση κατά των Γερμανών, η οποία τον επόμενο χρόνο ενσωματώθηκε στην οργάνωση Λέσβου του ΕΑΜ. Τον Μάρτιο του 1944 οι Γερμανοί τον συνέλαβαν για την αντιστασιακή του δράση και τον κράτησαν για δύο μήνες έγκλειστο σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.

Αφέθηκε ελεύθερος τον Απρίλιο του 1944 και λίγο καιρό αργότερα μαζί με δύο φίλους του έφτιαξε και λειτούργησε τον ραδιοφωνικό σταθμό του ΕΑΜ Λέσβου.

Στις 8 Μαΐου του 1945 παραδόθηκε άνευ όρων η ναζιστική Γερμανία, αλλά την επόμενη ημέρα άρχισε ο Εμφύλιος Πόλεμος στη Λέσβο.

Λίγο αργότερα ο Σαραντάκος πιάστηκε και μεταφέρθηκε στις φυλακές της Λαγκάδας. Στη φυλακή οι έγκλειστοι εξέδωσαν μία χειρόγραφη εφημερίδα, με τίτλο: «Αλύγιστος». Από το Γενάρη του 1946 έγραφε μόνος του και μια δεύτερη σατιρική εφημερίδα, τον «Χαφιέ Όργανο των απανταχού δοσιλόγων».

Τον Μάιο του 1946 αποφυλακίστηκε από τη Λαγκάδα και έφυγε στην Αθήνα, όπου από το καλοκαίρι του 1948 άρχισε να εργάζεται στο Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό του Ηλίου. Τα χρόνια αυτά ήταν χρόνια δημιουργίας και ανασυγκρότησης για τον ποιητή, που έγραφε διαρκώς. Εκτός από τα ποιήματά του, από τα οποία έχουν σήμερα διασωθεί περίπου 200, ασχολήθηκε με μεταφράσεις ποίησης (από γαλλικά, ρωσικά και αρχαία ελληνικά), αλλά και με άλλα είδη του γραπτού λόγου, όπως: χρονογραφήματα, ιστορικά σημειώματα, μεταφράσεις κεφαλαίων του βιβλίου Ο Καλός Στρατιώτης Σβέικ από τα ρωσικά και αρχαίων ελληνικών κειμένων, όπως του Λουκιανού. Είχε επίσης τη συνήθεια να διατηρεί έμμετρη αλληλογραφία με τους φίλους του.

Ένα χρόνο μετά τον θάνατό του οι δικοί του εξέδωσαν την ποιητική συλλογή «Της κατοχής και του Στρατόπεδου» την οποία είχε ήδη ετοιμάσει πριν πεθάνει, ενώ το 1995 ο γιος του Δημήτρης Σαραντάκος έγραψε το βιβλίο: «ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ερατώ.

Ο Άχθος Αρούρης αγαπούσε ιδιαίτερα τη σάτιρα, τις παρωδίες και τις απομιμήσεις ύφους, στοιχεία που τα είδαμε ήδη στην πρώιμη φάση της ποίησής του, στον μεσοπόλεμο. Στα υπόλοιπα ποιήματά του αν και διαφαίνονται οι επιδράσεις αριστερών ποιητών – κυρίως του Βάρναλη, τον οποίο αγαπούσε ιδιαίτερα – τόσο στη γλώσσα όσο και στη στιχουργική και στη θεματολογία, ωστόσο η ιδιοφωνία του είναι εμφανής.

Δανείζεται μεν στοιχεία από τη γλώσσα του λαού, όπως ο Βάρναλης ή ο Σκαρίμπας, την ίδια όμως στιγμή αγαπά τον Καβάφη (την αξία του οποίου διέκρινε από πολύ νωρίς), και χειρίζεται με άνεση λόγιες και αρχαΐζουσες εκφράσεις. Παραμένει επίσης πιστός στο μέτρο και στη ρίμα ως το τέλος της ζωής του.

Πάντα αλληλέγγυος με τον λαό περιγράφει όλα τα πολιτικά γεγονότα από τη σκοπιά των απλών ανθρώπων, συνήθως αναφέροντας μια ιστορία από εκείνους που γνώρισε. Χαρακτηριστικά είναι τα ποιήματα «Της Κατοχής και του Στρατόπεδου», όπως και το σπαρακτικό εκείνο «Του Πολυτεχνείου». Φαίνεται πως μετέφερε και στο χαρτί με απλότητα και χωρίς καμία στρυφνότητα του στίχου ή των νοημάτων του το φυσικό του ταλέντο να διηγείται ιστορίες. Μερικά από τα ποιήματά του τελειώνουν με φιλοσοφική διάθεση, ενώ άλλα έχουν απροσδόκητα σατιρική κατακλείδα (πολλά από αυτά ονομάστηκαν: «Ψυχρολουσίες». )

Ο Νίκος Σαραντάκος, στενά δεμένος με την γενέθλια, τραχιά μανιάτικη γη, διαλέγοντας (διόλου τυχαία) το ομηρικό ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης, που σημαίνει: «βάρος της γης», διέσχισε το μεγαλύτερο μέρος του εικοστού αιώνα μεταβαίνοντας στις τέσσερις άκρες της χώρας μας, συμμετέχοντας σε πολέμους και διώξεις, αγαπώντας το συνάνθρωπο και ριζώνοντας βαθιά στη γη, παλεύοντας για τις δικές του αρχές και τα οράματα, αφήνοντάς μας παρακαταθήκη κάποιες ιστορίες της γης και των απλών ανθρώπων του τόπου. Οι ιστορίες που ο παππούς Νίκος διηγήθηκε στον γιο του και στα εγγόνια του δεν ξεχάστηκαν. Είναι εδώ, χάρις στο πείσμα των απογόνων του, και ίσως έχει φτάσει ο καιρός να τις διαβάσουμε και άλλοι.

Οι πληροφορίες του παρόντος άρθρου προέρχονται από το βιβλίο Ο Άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης, του γιου του Δημήτρη Σαραντάκου, εκδόσεις Ερατώ 1995, καθώς και από την ιστοσελίδα: http://www.sarantakos.com/axtos.html του συνονόματου εγγονού του, Νίκου Σαραντάκου.

Προσθέτω λοιπόν μερικά δείγματα έμμετρης αλληλογραφίας:

α) Η αρχή μιας επιστολής προς τον Ασημάκη Πανσέληνο:

Νίκος Ασημάκη, Χαίρειν
έτσι πάσχισα ν’ αρχίσω το παρόν, αλλά που νά’ βρω
κάποια λέξη να ταιριάζει. Λέξη λήγουσα εις -έριν
δίχως νάναι τραβηγμένη κατά τρόπον προφανή
δίχως νάχει χάλι μαύρο
μα και δίχως να θυμίζει Καζαντζάκην ή Σεφέρην.
Νάμουν μπάρεμ απ’ την Κύπρο, να κοτσάριζα το νυ
σ’ όποια λέξη μού βολούσε: το πουγγίν και το κεμέριν,
το κουκίν και το ρεβύθιν, το ψωμίν και το μαχαίριν. ‘Ετσι πάσχιζα ν’ αρχίσω…
Και πασχίζων έχω γράψει τόσους στίχους. Τι να κάμω
τόσους στίχους, να τους σκίσω και να τους πετάξω χάμω;
Στα σκουπίδια τόσοι στίχοι; Τους πετάνε; Δώσε βάση.
Προτιμώ να συνεχίσω.
Κι ό,τι βρέξει ας κατεβάσει.

β) Απόσπασμα επιστολής προς τον Στρατή Αναστασέλλη, όπου τον μαλώνει επειδή έγραψε σε ελεύθερο στίχο (Βλουτίνα Γιαπρακάδινα ήταν ψευδώνυμο του Αναστασέλλη):

«Το δάκρυ μου γαρύφαλλο κνικάτο»
για σένα αρή Βλουτίνα Γιαπρακάδενα,
που αλλοί σου αν βρισκόμουν αφτού κάτω
Βαριά μαγγούρα πάνω σου θα κράδαινα
κι ίσως καμιά γερή να σου βαρούσα
που άφησες την παράδοση στην πάντα
και στη μοντέρνα κόλλησες τη Μούσα
που έχει για το λεφούσι μιαν αβάντα
να γράφονται σε δυο λεφτά
ολάκερα κατεβατά.

Μα συ που δεν ανήκεις στο λεφούσι,
συ που συναγελάστηκες τη Μούση
από παιδί (τη Μούση τη γνησία)
πώς έγινε και τώρα την κοπάνησες
κι οι στίχοι σου αράδες έχουν άνισες
κι είν’ δίχως ομοιοκαταληξία;

Συ που’ σαι τόσο μερακλής
στο μέτρο και στη ρίμα
γιατί την τέχνη ν’ αμελείς;
Γιατί τ’ αυτιά σου να τα κλεις
στην Αρμονία; Κρίμα!

(…)

Λοιπόν Στρατή αδερφέ μου υγιαίνω
κι υγείαν δι’ υμάς επιθυμώ.
Στο Παλιό Φάληρο, όπως πάντοτε, διαμένω
στον ίδιο δρόμο, ίδιον αριθμό,
(‘Ηβης 101 δηλονότι).
Είμαι παπούς στον κύβο (τρία εγγόνια),
στα εβδομήντα μπαίνω σε δυο χρόνια
-βρίσκομαι δηλαδή στην τρίτη νιότη.

Συνταξιούχος μεν, τεμπέλης όχι
περί πολλά τυρβάζω,
-δουλεύω, γράφω στίχους και διαβάζω-
κι επιφυλάσσομαι να κάτσω σε μια κώχη
όταν καμμιά φορά γεράσω -συν θεώ-
μ’ αυτό θ’ αργήσει να γενεί. Σε βεβαιώ.

Νοέμβριος 1971.

γ) Το τέλος επιστολής προς τον μυτιληνιό λόγιο Πάνο Ευαγγελινό, 1959:

Να γράψεις συ δεν προσδοκώ
είσαι πολύ τεμπέλης.
Ουχ ήττον αν το θέλεις
απόδειξέ μου περισσώς
πως σ’ έχω κρίνει αδίκως.
Ταύτα και μένω. Πάντα σος
Γεια και χαρά σου
Νίκος

Advertisement