Ο χακεμένος Ισοκράτης στην καμένη τράπεζα

Ο φίλτατος Σκύλος της Βάλια Κάλντα πήγε στη συγκέντρωση που έγινε προχτές έξω από τη Μαρφίν κι έχει ένα μικρό φωτογραφικό ρεπορτάζ στο ιστολόγιό του. Μέσα στα άλλα, πρόσεξε και το σημείωμα με το ρητό του ψευδο-Ισοκράτη που βλέπετε στη φωτογραφία. Άλλωστε, όπως μου λέει κι άλλος φίλος του ιστολογίου, ο χακεμένος Ισοκράτης έχει αναρτηθεί δυο φορές στο σημείο εκείνο, μία σε χειρόγραφη εκδοχή (της φωτογραφίας) και μία σε αναπαραγωγή του περίφημου πρωτοσέλιδου του Ελεύθερου Τύπου από τον Δεκέμβριο του 2008.

Οπότε, σκέφτομαι, ευκαιρία είναι να θυμίσω εκείνη την ιστορία. Λοιπόν, τις ταραγμένες μέρες μετά τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου, και συγκεκριμένα  στις 10 Δεκεμβρίου 2008, ο Ελεύθερος Τύπος δημοσίευσε πρωτοσέλιδο, με τεράστια γράμματα, και σε μαύρο φόντο, το εξής ρητό που αποδιδόταν στον Ισοκράτη:

Η Δημοκρατία μας αυτοκαταστρέφεται, διότι κατεχράσθη το δικαίωμα της ελευθερίας και της ισότητας, διότι έμαθε τους πολίτες να θεωρούν την αυθάδεια ως δικαίωμα, την παρανομία ως ελευθερία, την αναίδεια του λόγου ως ισότητα και την αναρχία ως ευδαιμονία.
Και από κάτω, δίκην υπογραφής: Ισοκράτης (436-338 π.Χ.)

Και μόνο η φράση «η δημοκρατία μας αυτοκαταστρέφεται» πρέπει να μας βάλει ψύλλους στ’ αυτιά. Διότι, βλέπετε, ο Ισοκράτης δεν είπε πουθενά αυτό που έβαλαν στο στόμα του οι πλασιέδες της ελληνοφροσύνης. Το πιο κοντινό ισοκρατικό απόσπασμα που μπορεί κανείς να βρει σ’ αυτή την κατασκευή, είναι από τον Αρεοπαγιτικό λόγο του και έχει στο πρωτότυπο ως εξής (ζητώ συγνώμη για το πολυτονικό):

Οἱ γὰρ κατ’ ἐκεῖνον τὸν χρόνον τὴν πόλιν διοικοῦντες κατεστήσαντο πολιτείαν οὐκ ὀνόματι μὲν τῷ κοινοτάτῳ καὶ πραοτάτῳ προσαγορευομένην, ἐπὶ δὲ τῶν πράξεων οὐ τοιαύτην τοῖς ἐντυγχάνουσι φαινομένην, οὐδ’ ἣ τοῦτον τὸν τρόπον ἐπαίδευε τοὺς πολίτας ὥσθ’ ἡγεῖσθαι τὴν μὲν ἀκολασίαν δημοκρατίαν, τὴν δὲ παρανομίαν ἐλευθερίαν, τὴν δὲ παρρησίαν ἰσονομίαν, τὴν δ’ ἐξουσίαν τοῦ ταῦτα ποιεῖν εὐδαιμονίαν, ἀλλὰ μισοῦσα καὶ κολάζουσα τοὺς τοιούτους βελτίους καὶ σωφρονεστέρους ἅπαντας τοὺς πολίτας ἐποίησεν.

Φυσικά, μετάφραση δεν μας χρειάζεται διότι όλοι εμείς οι Έλληνες την έχουμε μία και ενιαία και τρισχιλιετή. Επειδή όμως μπορεί να περάσει και κανείς αλλοδαπός που δεν μετέχει της ημετέρας παιδείας, μεταφράζω πρόχειρα το απόσπασμα:

Διότι εκείνοι που διοικούσαν την πόλη τότε (ενν. στην εποχή του Σόλωνα και του Κλεισθένη), δεν δημιούργησαν ένα πολίτευμα το οποίο μόνο κατ’ όνομα να θεωρείται το πιο φιλελεύθερο και το πιο πράο από όλα, ενώ στην πράξη να εμφανίζεται διαφορετικό σε όσους το ζουν· ούτε ένα πολίτευμα που να εκπαιδεύει τους πολίτες έτσι ώστε να θεωρούν δημοκρατία την ασυδοσία, ελευθερία την παρανομία, ισονομία την αναίδεια και ευδαιμονία την εξουσία του καθενός να κάνει ό,τι θέλει, αλλά ένα πολίτευμα το οποίο, δείχνοντας την απέχθειά του για όσους τα έκαναν αυτά και τιμωρώντας τους, έκανε όλους τους πολίτες καλύτερους και πιο μυαλωμένους.

Μ’ άλλα λόγια, ο Ισοκράτης δεν μίλησε για «δημοκρατία που αυτοκαταστρέφεται». Αυτό είναι προϊόν ερμηνείας, για να μην πω προϊόν φαντασίας. Όπως προϊόν φαντασίας, που καμιά σχέση δεν έχει με το πραγματικό ρητό του Ισοκράτη, είναι και η ατάκα ότι η δημοκρατία «κατεχράσθη το δικαίωμα της ελευθερίας και της ισότητας». Για άλλη μια φορά, οι ελληναράδες χρησιμοποίησαν τους αρχαίους όπως ο μεθυσμένος τον φανοστάτη: όχι για να φωτίσουν το δρόμο τους, αλλά για δεκανίκι που θα στηρίξει τα σαθρά τους επιχειρήματα.

Πρέπει να πούμε ότι το ρητό-μαϊμού δεν ήταν επινόηση της εφημερίδας· κυκλοφορούσε από παλιά στο Διαδίκτυο και δεν αποκλείεται να το κατασκεύασε κάποιος στρατιωτικός «διανοητής». Όμως, ο Ελεύθερος Τύπος έσπευσε πολύ πρόθυμα να υιοθετήσει και να προβάλει τη λαθροχειρία, επειδή, όπως πολύ σωστά έγραψε και ο Ιός «αυτή η φράση-μαϊμού του Ισοκράτη εξυπηρετούσε την πολιτική σκοπιμότητα της στιγμής».

Ενδεικτικό για το κλίμα των ημερών είναι πως το σημείωμά μου εκείνο για τον Ισοκράτη, που το ανέβασα στον ιστότοπό μου (δεν είχα τότε το ιστολόγιο) αναδημοσιεύτηκε αστραπιαία σε πολλές δεκάδες ιστολόγια, φόρουμ, σε σελίδες του Facebook και του MySpace, με αποτέλεσμα να δεχτεί πολλές χιλιάδες επισκέψεις.

Το περιστατικό με τον χακεμένο Ισοκράτη δίνει αφορμή για κάποιες σκέψεις. Καταρχάς, για τη λαθροχειρία της εφημερίδας, που βγάζει μάτι. Ενώ πολύ εύκολα μπορούσε να βρει ότι ο Ισοκράτης είναι μαϊμού, δεν το έκανε και έσπευσε να υιοθετήσει το μαγειρεμένο απόσπασμα· αντίθετα, μια μέρα νωρίτερα, όταν ένας φωτορεπόρτερ της εφημερίδας, ο Κ. Τσιρώνης, έφερε ένα λαβράκι, φωτογραφία αστυνομικού να σημαδεύει διαδηλωτές με προτεταμένο όπλο, ο αρχισυντάκτης Σερ. Κοτρώτσος επέδειξε περισσή περίσκεψη, διπλοτριπλοκοσκίνισε την αυθεντικότητα του στιγμιότυπου, έχασε μια μέρα για να «διασταυρώσει» τα στοιχεία, και τελικά έθαψε τη φωτογραφία στις μέσα σελίδες. Λίγο αργότερα, απέλυσε τον ρεπόρτερ αντί να τον επιβραβεύσει, με το πρόσχημα ότι άφησε τη φωτογραφία να διαρρεύσει στο Διαδίκτυο. (Μπορείτε να τη δείτε εδώ). Η διαφορά στάσης είναι εύγλωττη, θαρρώ.

Δεύτερο, για τη δύναμη του Διαδικτύου. Αν δεν ήταν το Διαδίκτυο, η φωτογραφία θα μπορούσε εύκολα να θαφτεί εντελώς και να μη δημοσιευτεί ποτέ. Αλλά και η διάψευση του αποσπάσματος του Ισοκράτη θα περιοριζόταν σε στενό κύκλο, ενώ τώρα διαδόθηκε ευρύτατα.

Τρίτον, με κατηγόρησαν μερικοί, κυρίως από ελληνοκεντρικά ιστολόγια, ότι στάθηκα στον τύπο και όχι στην ουσία, ότι η φράση περί αυτοκαταστροφής τεκμαίρεται από άλλα χωρία του Αρεοπαγιτικού λόγου του Ισοκράτη. Μα, αυτό έγραψα κι εγώ, ότι η αναφορά ήταν προϊόν ερμηνείας ή φαντασίας. Κάποιοι άλλοι είπαν ότι δεν έχει σημασία αν είπε ακριβώς αυτό ο Ισοκράτης ή ποιος το είπε, σημασία έχει ότι η φράση περιγράφει σωστά την κατάσταση. Ίσως –αλλά τότε, όπως ευφυώς παρατηρεί ο Ιός, γιατί άραγε δεν δημοσίευε ανυπόγραφο το ρητό η εφημερίδα ή έστω με την υπογραφή «Σεραφείμ Κοτρώτσος»; Θα ήταν άραγε ίδια η εντύπωση;

Όχι βέβαια. Γιατί το περιστατικό με τον Ισοκράτη-μαϊμού είναι ένα ακόμα από τα πάμπολλα περιστατικά καπηλείας και «εργαλειοποίησης» (για να δανειστώ έναν όρο της μόδας) των αρχαίων. Αυτό πάντοτε συνέβαινε, θα μου πείτε. Ίσως, αλλά τα περιστατικά πληθαίνουν. Ειδικά μετά την είσοδο του ΛΑΟΣ στη Βουλή, οι ακροδεξιοί προσπαθούν να πλασαριστούν σαν ιδιοκτήτες ή δικαιωματικοί εκπρόσωποι του αρχαίου ελληνικού πνεύματος. Έτσι, για παράδειγμα, ο βουλευτής Βελόπουλος συνηθίζει να διανθίζει τις αγορεύσεις του με αρχαία ρητά, μερικά από τα οποία είναι υπαρκτά. Την ίδια ώρα, οι τηλεβιβλιοπώλες αδελφοί Γεωργιάδη εκδίδουν με όλες τις σημασίες της λέξης αρχαίους, ενώ ο ιός του Πλεύρη βρίσκει απίθανες ελληνικές ετυμολογίες χωρίς ωστόσο να ξεπερνάει την πρώτη διδάξασα, την ανεκδιήγητη κυρία Τζιροπούλου.

Αλλά και σε λιγότερο ακραίους πολιτικούς χώρους, ο Βύρων Πολύδωρας, θυμίζω, αρεσκόταν να γοητεύει το ακροατήριό του με περιποιημένα απαρέμφατα. Επίσης, στις αρχές του 2008, όταν ο βουλευτής Κουκοδήμος βρέθηκε σε δύσκολη θέση, στην αρχαιολαγνεία αναζήτησε σανίδα σωτηρίας ή απορρυπαντικό για να καθαρίσει την ελεεινά λερωμένη φωλιά του. Βγαίνοντας από το γραφείο του ανακριτή, δήλωσε: Θα μιλήσω λακωνικά, όπως οι Σπαρτιάτες: “Τύχη αγαθή ικανότητος ένεκα και ήθους αμέμπτου καλής παιδείας άμα”. Το ρητό αυτό, παρεμπιπτόντως, δεν υπάρχει και δεν θα μπορούσε να υπάρξει, αφού δεν σημαίνει τίποτε στα αρχαία ελληνικά. Κι όμως, οι δημοσιογράφοι που το άκουσαν εκστασιάστηκαν.

Βλέπετε, η επίκληση των αρχαίων έχει μαγικό αποτέλεσμα. Υπάρχει μια μερίδα του κοινού που πείθεται πολύ εύκολα μόλις ακούσει κάτι αρχαίο, ή κάτι που να μοιάζει με αρχαίο ή που να πλασάρεται για αρχαίο. Κι έτσι ο σύγχρονος κάπηλος δανείζεται αίγλη κι ο ελληναράς βρίσκει στους αρχαίους δεκανίκι για να στηρίξει τα σαθρά επιχειρήματά του.

Κατά σύμπτωση, λίγες μέρες μετά το πρωτοσέλιδο με τον ψεύτικο Ισοκράτη, μια ομάδα φοιτητές ανέβηκαν στην Ακρόπολη και κρέμασαν πανώ σχετικό με τις διαδηλώσεις των τελευταίων ημερών. Φυσικά, πολλοί καλοθελητές έσπευσαν να ανατριχιάσουν αυθόρμητα για την ιεροσυλία, όπως είχαν κάνει και παλιότερα όταν το ΚΚΕ είχε κρεμάσει ένα πανώ την εποχή του πολέμου στο Ιράκ, αλλά και εντελώς πρόσφατα με το Peoples of Europe, που πολλοί το βρήκαν όχι μόνο ιερόσυλο αλλά και λαθεμένο (δεν πρόλαβα να γράψω για το θέμα, δείτε όμως εδώ μια σωστή αντιμετώπιση).

Δεν θα συμφωνήσω. Όταν θέλουμε ενιαία αδιατάρακτη συνέχεια του ελληνισμού, όταν δίνουμε το γκλομπ στον Ισοκράτη για να βαράει διαδηλωτές, λογικό είναι να τα αισθάνονται και οι διαδηλωτές οικεία τα σύμβολα της αρχαιότητας και να τα χρησιμοποιούν στον αγώνα τους. Καθόλου τυχαία, ο Μανώλης Γλέζος, που κατέβασε τη σβάστικα από την Ακρόπολη, επικρότησε την ενέργεια των νεαρών. Όσο για τον χακεμένο Ισοκράτη, δεν περίμενα ότι με την παρέμβασή μου θα σταματούσαν να τον διαδίδουν, αλλά το παρήγορο είναι ότι τις περισσότερες φορές που κάποιος αναφέρει στα μπλογκ το ρητό-μαϊμού, κάποιος άλλος θα βρεθεί να του επισημάνει τη λαθροχειρία.

Υστερόγραφο: Για το πολύ μεγαλύτερο θέμα του θανάτου των τριών υπαλλήλων της Μαρφίν, η άποψή μου, όπως ήδη είπα, βρίσκεται κοντά στα όσα έγραψε εδώ ο Στρατής Μπουρνάζος.