Τροφή για κυβερνοπόντικες

(Ο τίτλος ίσως δεν είναι καλός, αλλά δεν μπόρεσα να βρω άλλον…)

Τα μεγάλα πνεύματα συναντιώνται. Κλωθογύριζα στο μυαλό μου να γράψω σήμερα ή αύριο ένα τέτοιο ποστ σαν κι αυτό που θα διαβάσετε, αλλά δίσταζα, διότι λέω, ποιον θα ενδιαφέρει. Βρέθηκε όμως ο αγαπητός π2 και έθιξε το ζήτημα, οπότε θεώρησα πως η σύμπτωση δεν είναι τυχαία και κάποια δύναμη θέλει να γράψω το άρθρο.

Ποιο άρθρο; Ένα αρθράκι που θα περιέχει διάφορα λινκ με ψηφιοποιημένο ελληνικό υλικό (εφημερίδες, περιοδικά, βιβλία) που υπάρχει στο Διαδίκτυο, για όσους αρέσκονται να ανασκαλεύουν παλιά έντυπα, έστω κι αν στην ηλεκτρονική φυλλομέτρηση λείπει η μυρωδιά και το άγγιγμα του σκονισμένου και κιτρινισμένου χαρτιού. Αυτούς που αρέσκονται σε τέτοιες ενασχολήσεις, τους λέγανε παλιά βιβλιοπόντικες ή αρχειοπόντικες. Τώρα, για να μην κολλήσω παντού το ηλε-, σκέφτηκα να τους πω «κυβερνοπόντικες». Αν βρίσκετε μειωτικόν τον χαρακτηρισμό, πρώτος εγώ τον διεκδικώ. Αλλά ας μπούμε στο ψητό, ή στο ηλεψητό.

Οι περισσότεροι ξέρουν το αρχείο εφημερίδων της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Περιέχει σώματα των εφημερίδων: Ακρόπολις (μόνο 1883-84), Ελευθερία (1944-67), Εμπρός (1896-1969), Μακεδονία (1911-1981), Ριζοσπάστης (1917-1983), Σκριπ (1893-1963) και Ταχυδρόμος Αλεξανδρείας (1958-77). Μεγάλο  προσόν, η δυνατότητα αναζήτησης λέξεων στο κείμενο, με πολλές ωστόσο ελλείψεις και προβλήματα για τα οποία θα μιλήσω πιο κάτω.

Δυνατότητα αναζήτησης προσφέρει και το ιστορικό αρχείο του ΔΟΛ, το οποίο έχει πλήρη σώματα των εφημερίδων του Οργανισμού Λαμπράκη, Νέα, Βήμα, Αθηναϊκά Νέα, Ελεύθερο Βήμα και Οικονομικό Ταχυδρόμο. Είναι προσπελάσιμο μόνο στους συνδρομητές και η συνδρομή είναι τσουχτερή (30 ευρώ το μήνα).

Χωρίς δυνατότητα αναζήτησης, αλλά με πολύ μεγάλη ποσότητα υλικού, είναι η Βιβλιοθήκη της Βουλής, για την οποία είχαμε ήδη συζητήσει παλιότερα. Περιέχει σώματα εκατοντάδων ελληνικών εφημερίδων, με όριο το 1940. Νεότερες από το 1940 δεν θα βρείτε. Και από τις παλαιότερες, τα ψηφιοποιημένα σώματα δεν είναι πλήρη, κάθε άλλο. Επίσης, το σύστημα είναι δύσχρηστο. Ωστόσο, θησαυρός. Μέσα στις εφημερίδες έχει και μερικά περιοδικά, π.χ. το λαϊκό περιοδικό Ελλάς του Ποταμιάνου.

Τα σώματα οκτώ λογοτεχνικών περιοδικών υπάρχουν στο ΕΚΕΒΙ: Νέα Εστία, Πλανόδιον, Λέξη, Δέντρο, Οδός Πανός, Οροπέδιο, Περίπλους, Intellectum. Υπάρχει δυνατότητα αναζήτησης, η οποία, όπως θα πω παρακάτω, φαίνεται να είναι καλύτερη απ’ό,τι της Εθνικής Βιβλιοθήκης και του ΔΟΛ. Μόνο ψεγαδάκι, ότι το (τεράστιο) σώμα της Νέας Εστίας δεν είναι πλήρες. Έψαχνα τις προάλλες το άρθρο-φάρσα του Κωστάκη Τσάτσου, και η αναζήτηση δεν μου το έδινε, παρόλο που ήξερα ότι υπάρχει. Είχα λυσσάξει, μέχρι που πρόσεξα ότι τα μισά τεύχη του 1954 λείπουν. Πάντως τα κενά είναι πολύ λίγα και η αναζήτηση μπορεί να γίνει είτε σε ένα μόνο περιοδικό είτε σε όλα μαζί, που είναι μεγάλη ευκολία.

Στον ιστότοπο Ανέμη υπάρχει η Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης. Πάρα πολύ υλικό, κυρίως βιβλία. Χωρίς δυνατότητα αναζήτησης, εννοείται. Και βέβαια, όσα βιβλία έχουν κοπιράιτ δεν είναι διαθέσιμα, αν και περιέργως βρήκα (και κατέβασα) τη συλλογή διηγημάτων Εαρινά του Άλκη Αγγέλόγλου ή τους δύο τόμους από την πολύτιμη Ιστορία του ελληνικού τύπου, του Μάγερ (ο τρίτος είναι προστατευμένος). Υπάρχουν και κάμποσα περιοδικά, ας πούμε το Φραγκέλιο (έτσι το έγραφε) του Βέλμου.

Η Κοσμόπολις περιέχει το πλήρες κείμενο από 14 ψηφιοποιημένα λογοτεχνικά και φιλολογικά περιοδικά του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, μεταξύ των οποίων ο Νουμάς, τα Γράμματα και η Αλεξανδρινή Τέχνη, το Μη Χάνεσαι και το Ημερολόγιο Σκόκου. Δυνατότητα αναζήτησης μόνο στον τίτλο των άρθρων και στους συγγραφείς, όχι στο πλήρες κείμενο.

Αδελφός ιστότοπος είναι η Πλειάς, που έχει το πλήρες κείμενο άλλων 32 περιοδικών της ίδιας με παραπάνω περιόδου, μόνο που είναι κάπως πιο καθαρευουσιάνικα και σκονισμένα. Ξεχωρίζουν ο Ασμοδαίος, το Άστυ, η Πινακοθήκη, και βέβαια ο Ρωμηός του Σουρή. Όμως, το σύστημα φυλλομέτρησης είναι εξαιρετικά δύσχρηστο για περιοδικά με πολλά τεύχη, όπως ο Ρωμηός που έχει 1500 τεύχη. Αν θες π.χ. το τεύχος αρ. 600, πρέπει να πας τσούκου-τσούκου, δέκα-δέκα τεύχη, με τον αραμπά.

Ψηφιακή συλλογή έχει και το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, τον Ηπειρομνήμονα. Βρήκα εκεί μερικά παλιά περιοδικά, π.χ. κάμποσους τόμους από τα Παναθήναια του Μιχαηλίδη. Η αναζήτηση τίτλων δεν φαίνεται να λειτουργεί, πρέπει να πάτε από το browse.

Ο αγαπητός π2 μάς σύστησε τον ιστότοπο της Βιβλιοθήκης της Βέροιας, που βραβεύτηκε, και δίκαια, από το ίδρυμα του Γκέιτς, και που έχει σώματα βεροιώτικων εφημερίδων, καθώς και βιβλία της βιβλιοθήκης, καρτ-ποστάλ και άλλα. Να γκρινιάξω; Τα σώματα των πολυσέλιδων εφημερίδων πρέπει να οργανωθούν κατά τρίμηνο ή εξάμηνο, όχι κατά έτος. Είναι άκαρδο να υποχρεώνεις τον χρήστη να ανοίξει ένα γκουμουτσοειδές αρχείο των 150 ΜΒ.

Σίγουρα ξεχνάω πολλές πηγές ψηφιακού υλικού, περιμένω από σας να συμπληρώσετε. Αφήνω τελευταία την πηγή που όλοι ξέρετε, το google books, που ψηφιοποιεί όλο και περισσότερα ελληνικά βιβλία. Φυσικά, πρόσβαση υπάρχει μόνο σε όσα δεν έχουν κοπιράιτ, αλλά η αναζήτηση του γκουγκλ βρίσκει όρους και στα προστατευμένα βιβλία, οπότε αν κάτι σε ενδιαφέρει πηγαίνεις σε κανονική βιβλιοθήκη και το βρίσκεις. Το google books έχει μόνο βιβλία, όχι εφημερίδες.

Θέλω να πω κάτι για την αναζήτηση. Για να μπορεί να γίνει αναζήτηση στο πλήρες κείμενο ψηφιοποιημένων εφημερίδων, περιοδικών και βιβλίων, και μάλιστα γραμμένων σε πολυτονικό, πρέπει να έχει προηγηθεί κάποια οπτική αναγνώριση, είτε με επιμέλεια μετά, είτε ανεπεξέργαστη. Το πώς ακριβώς δουλεύει το σύστημα είναι η μεγάλη απορία μου. Ίσως κάτω από το αρχείο pdf  που βλέπει ο χρήστης να υπάρχει ένα αντίστοιχο αρχείο κειμένου πάνω στο οποίο γίνεται η αναζήτηση, δεν ξέρω.

Το θέμα είναι ότι η αναζήτηση και στην Εθνική Βιβλιοθήκη αλλά και στον ΔΟΛ έχει τρύπες. Δίνει ψευδώς θετικά, δηλ. ευρήματα που δεν αντιστοιχούν στη λέξη που ψάχνεις, ενώ της ξεφεύγουν και πολλά. Αν η λέξη που ψάχνεις είναι μικρή σε έκταση, θα σε γεμίσει στα ψευδοθετικά ευρήματα -και ενώ θεωρητικά υπάρχει η δυνατότητα να ζητήσεις «μόνο αυτή τη λέξη» και όχι τις συγγενικές, στην πράξη αμφιβάλλω αν λειτουργεί στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Στον ΔΟΛ τα πράγματα είναι κάπως καλύτερα, με την έννοια ότι το σύστημα δέχεται τις παραμέτρους περιορισμού της αναζήτησης, αλλά κι εκεί έχει ψευδοθετικά και ψευδοαρνητικά. Η αναζήτηση στο πλήρες κείμενο των περιοδικών του ΕΚΕΒΙ φαίνεται να μην έχει τέτοια προβλήματα -το λέω με επιφύλαξη όμως, διότι δεν την έχω δοκιμάσει εκτενώς. Ίσως αυτό οφείλεται στο ότι στα περιοδικά είναι πιο καθαρή η εικόνα της σελίδας απ’ό,τι στις εφημερίδες.

Τις προάλλες έψαχνα ένα θέμα ελληνικού ενδιαφέροντος σε γαλλική εφημερίδα, στον ιστότοπο gallica.  Παρόλο που η αρχική μου παραπομπή ήταν λανθασμένη (άλλη εφημερίδα, άλλη ημερομηνία!) βρήκα αμέσως αυτό που ήθελα επειδή υπάρχει αναζήτηση πλήρους κειμένου στα σώματα πολλών εφημερίδων και μάλιστα ταυτόχρονα -όχι μία προς μία όπως στην Εθνική Βιβλιοθήκη ή στον ΔΟΛ. Δεν ξέρω αν έχει ψεγάδια η αναζήτηση της gallica, δεν έκατσα να την τεστάρω, αλλά ζήλεψα.

Προσθήκες:

* Ο Ακίνδυνος μού θυμίζει ότι υπάρχει ονλάιν το πλήρες σώμα της Αθλητικής Ηχώς και μάλιστα με δυνατότητα αναζήτησης στο πλήρες κείμενο. Η αναζήτηση φαίνεται να δουλεύει καλά, αλλά δεν την έχω δοκιμάσει πολύ.

* Η Καθημερινή έχει όλο το αρχείο της στο Διαδίκτυο (από το 1919), ΑΛΛΑ… αλλά έχει τις σελίδες σε εσκεμμένα άθλιο σκανάρισμα, έτσι που να μη διαβάζονται παρά μόνο οι τίτλοι. Μάλιστα, τα φύλλα της Καθημερινής της περιόδου 1919-1940 έχουν αφαιρεθεί από τον ιστότοπο της Βιβλιοθήκης της Βουλής (ενώ αρχικά υπήρχαν). Νόμιμο βεβαίως, αλλά ελάχιστα ηθικό. Τα αντίστοιχα του ΔΟΛ υπάρχουν.

* Από τα λινκ που έφερε ο π2 ξεχωρίζω:

– Η Κοσμόπολις έχει και άλλην αδελφή εκτός από την Πλειάδα: την Δανιηλίδα, με ιστορικά κυρίως αχαϊκά περιοδικά του μεσοπολέμου.

– Για τους σκληροπυρηνικούς, η Εθνική Βιβλιοθήκη διαθέτει ονλάιν τις επιστημονικές επετηρίδες των Πανεπιστημίων Αθήνας και Θεσσαλονίκης από το 1925 έως το 1977.

– Για όσους αρέσκονται να χαζεύουν παλιά χειρόγραφα και βιβλία, το Ελληνικό Ινστιτούτο Βενετίας διαθέτει κάμποσο οπτικό υλικό.

– To ιδρυματικό αποθετήριο του ΑΠΘ, διαθέτει, κάπως φύρδην μίγδην πρέπει να μπω, μπόλικο υλικό, στο οποίο μπορεί να βρει κανείς ενδιαφέροντα πράγματα αν ψάξει λίγο.

– Υπάρχει κι ένα ευρετήριο ελληνικών ψηφιακών πηγών, που μπορεί να βοηθήσει στο ψάξιμο μαζί με το openarchives.gr.