Το βαρίδιο της Καρθαγένης

Ο τίτλος του σημερινού ποστ είναι υβρίδιο (τη λέξη τη διάλεξα επίτηδες) από δυο θέματα που θέλω να θίξω, ένα μαργαριτάρι και μια περίπτωση γλωσσικού ευπρεπισμού, που έτυχε να τ’ ακούσω τις τελευταίες μέρες.

Και ξεκινάω από τον ευπρεπισμό, που είναι ο πιο δυσκολοπολέμητος. Λοιπόν, σε συνέντευξή της που συζητήθηκε καμπόσο, η κυρία Τζότζολα, αναπληρώτρια εκπρόσωπος τύπου (νομίζω) της Νέας Δημοκρατίας, μίλησε για βαρίδια του παρελθόντος. Πολλοί, στα ιστολόγια και στα μουμουέ, ασχολήθηκαν με το αν στα βαρίδια αυτά συγκαταλέγει και τον πρώην πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή, και τι σημαίνει αυτό. Εγώ, επειδή δεν πολιτικολογώ, θα ασχοληθώ με το λιγότερο φλέγον θέμα, αν δηλαδή η κυρία έκανε λόγο για βαρίδι ή για… βαρίδιο.

Διότι, όπως διάβασα κάπου, είπε: Εγώ επειδή είμαι η νέα γενιά της ΝΔ δε μπορώ να ασχοληθώ με τα βαρίδια του παρελθόντος που άλλωστε έχουμε αφήσει πίσω μας. Για ‘μενα βαρίδιο είναι η τελευταία 30ετία, το παρελθόν ανήκει στο παρελθόν, η ΝΔ πλέον έχει αφήσει το παρελθόν πίσω της, κοιτάει μπροστά

Το απόσπασμα προέρχεται από τον ιστότοπο του Flash, του σταθμού στον οποίο δόθηκε η συνέντευξη. Αν πάτε στη σελίδα αυτή θα δείτε ότι έχει φριχτά λάθη (αμέσως πιο κάτω: κριμένα αντί για κρυμμένα, παραδώσεις αντί για παραδόσεις), αλλά την ιερή απόστροφο στο «για ’μενα» (χωρίς τόνο μάλιστα) δεν παραλείπει να τη βάλει…. Σημείο των καιρών, ασφαλώς (και ολοφάνερο σημάδι ότι δούλεψε μηχανάκι, όχι μόνο ανθρωπάκι).

Για να μην κατηγορήσω άδικα την κυρία Τζότζολα, έκατσα και άκουσα τη συνέντευξη, που είναι και μεγάλη, και πράγματι, τη ρωτάει ο δημοσιογράφος: Είναι βαρίδι ο κ. Καραμανλής; και εκείνη απαντάει ότι δεν είπε κάτι τέτοιο, ότι «για μένα βαρίδιο είναι η τελευταία τριακονταετία» κτλ.

Αν όμως πεις βαρίδιο, όπως το υβρίδιο πιο πάνω, τότε το αναμενόμενο είναι στον πληθυντικό να πεις «βαρίδι-α», δηλαδή να προφέρεις δυο συλλαβές το «ια», ενώ προς το παρόν (και ευτυχώς) η κυρία Τζότζολα πρόφερε βαρίδγια, όπως όλοι μας, και όχι βαρίδεια όπως προδιαθέτει ο ενικός βαρίδιο. Η προφορά δεν είναι χωρίς σημασία, διότι όταν ο Σημίτης πρόφερνε πχιότητα δεν έκανε και κανένα κακό, ενώ αν τα μύδγια τα προφέρεις μύδεια αντί να τα φας αχνιστά σφάζεις τα παιδιά σου.

Στη συμφωνία της γλωσσικής Γιάλτας που είχε γίνει μια φορά κι έναν καιρό, τα είχαμε μοιράσει: οι καθαρευουσιάνικες, επιστημονικές και λόγιες λέξεις τελείωναν σε –ίδιο, οι λαϊκές, ιδιωματικές και δημοτικές σε –ίδι. Από τη μια το οξείδιο, από την άλλη το ξίδι, από τη μια το σταγονίδιο, από την άλλη το σανίδι, από τη μια το αρτίδιο από την άλλη το άλλο, από τη μια το βορίδιο, από την άλλη το βαρίδι. (Αυτό το βορίδιο είναι άλας του βορίου, από τη χημεία, δεν είναι ιός που σε κάνει να παίρνεις τσεκούρι και να χτυπάς αριστερούς!). Οπότε βαρίδιο δεν υπήρχε, κι αν υπήρχε θα ήταν κανένα άλας του βαρίου, στη χημεία.

Κάμποσες καινούργιες λέξεις που μπήκαν τώρα στη γλώσσα (εικονίδιο) ή τώρα έγιναν κοινές (ακτινίδιο) κρατήθηκαν στο λόγιο στρατόπεδο, παρόλη την ευρεία χρήση τους. Έχει ο ευπρεπισμός και ένα γόητρο, διότι ανοίγω το γκουγκλ και με τρόμο διαπιστώνω ότι το «βαρίδιο» δεν είναι μεμονωμένο εύρημα της κ. Τζότζολα αλλά χρησιμοποιείται πολλούς, κυρίως σε καταλόγους καταστημάτων που πουλάνε εργαλεία. Δηλαδή αυτό το βαρίδι, το κυριολεκτικό, όταν διαφημίζεται και πουλιέται, συχνά αποκαλείται βαρίδιο. Στις μεταφορικές χρήσεις, που είναι και οι περισσότερες, ο τύπος «βαρίδι» ευτυχώς υπερτερεί ακόμα κατά πολύ, όπως και συνολικά –άλλωστε.

Βέβαια, κι αν γίνει ύστερα από δέκα-είκοσι χρόνια βαρίδιο το βαρίδι, αναπόφευκτο μου φαίνεται ύστερα από μια ακόμα εικοσαετία να απλοποιηθεί ξανά και να ξαναγίνει βαρίδι. Εκτός πια κι αν γενικευτεί το κακό και αρχίσουμε να λέμε φρύδιο, μύδιο, στολίδιο, σαμιαμίδιο….

Πολλά είπα, οπότε για την Καρθαγένη θα είμαι σύντομος. Στον Ριζοσπάστη της Κυριακής, εκεί που γίνεται λόγος για τις προσπάθειες του Καρπόφ και άλλων Ρώσων κορυφαίων σκακιστών να απαλλάξουν τη διεθνή σκακιστική κοινότητα από τον δικτάτορα Ιλιουμζίνοφ, ο οποίος κατάφερε αυτό που φαινόταν ακατόρθωτο, να ενώσει εναντίον του σκακιστές που ήταν ορκισμένοι εχθροί, όπως τον Κασπάροφ, τον Κάρποφ και τον Κορτσνόι, δημοσιεύονται δηλώσεις του γκρανμέτρ Μπορίς Γκέλφαντ, από ρωσικό σκακιστικό περιοδικό, με ελληνικό ενδιαφέρον: «Οι μικρές χώρες χωρίς τον Μακρόπουλο δεν κάνουν τίποτα. Αν δεν λυθεί αυτός ο δεσμός, μην περιμένετε τίποτα καλό… Η Καρθαγένη πρέπει να γκρεμιστεί και ο Μακρόπουλος, ο οποίος καταστρέφει το σκάκι τόσα χρόνια, πρέπει να παραιτηθεί».

Ο Μακρόπουλος είναι ο Έλληνας πρόεδρος, σύμμαχος του Ιλιουμζίνοφ στην Παγκόσμια Σκακιστική Ομοσπονδία, αλλά για τις αναλύσεις σχετικά με τη σκακιστική πολιτική σας παραπέμπω στο ιστολόγιο του Γάτου. Εγώ θα σταθώ στην Καρθαγένη. Τι φταίει στον Γκέλφαντ η Καρθαγένη και γιατί πρέπει να γκρεμιστεί; Να θυμίσω ότι η Καρθαγένη είναι μεγάλη πόλη της Κολομβίας (υπάρχει και μια μικρότερη στην Ισπανία, από την οποία άλλωστε ονομάστηκε και η αμερικάνικη), και ασφαλώς ο Ρώσος σκακιστής δεν έχει έχθρα με καμιά από τις δύο: απλώς χρησιμοποίησε τη διάσημη φράση παροιμιώδη Carthago delenda est, πρέπει να καταστραφεί η Καρχηδόνα!

Με τη φράση αυτή λέγεται ότι πάντοτε τελείωνε τους λόγους του ο Κάτων ο τιμητής στην αρχαία Ρώμη, ακόμη κι αν το αντικείμενο της ομιλίας του ήταν εντελώς άλλο, π.χ. οι δημοτικοί φόροι, για να δείξει πόσο επείγοντα χαρακτήρα είχε η καταστροφή της μεγάλης αντιπάλου της Ρώμης –κάτι που έγινε τελικά. Η φράση έχει γίνει παροιμιώδης, όπως είπα, συνήθως στα λατινικά, σε σημείο που έχει περάσει και σε τραγούδι του Μούτση (στίχοι Τριπολίτη):

http://www.youtube.com/watch?v=FYI8Kye5zWM

Δεν ξέρω αν στο ρωσικό κείμενο διατηρείται η λατινική φράση –υποθέτω πως όχι, κι αυτό παραπλάνησε τον Έλληνα σκακιστή που το μετέφρασε, αλλά και πάλι μαργαριτάρι πρέπει να το λογαριάσουμε, όσο κι αν η ισπανική Καρθαγένη και η κολομβιανή Καρθαγένη πήραν σε τελική ανάλυση την ονομασία τους από την αρχαία Καρχηδόνα: ο Αννίβας ίδρυσε μια πόλη στην Ισπανία για να την έχει σαν βάση για τις επιχειρήσεις του εναντίον της Ρώμης· αυτή η πόλη ονομάστηκε Carthago Nova στα λατινικά, και από εκεί, τελικά, Cartagena στα ισπανικά (όπου η παλιά Καρχηδόνα λέγεται Cartago). Όμως, σήμερα, άλλο η Καρχηδόνα και άλλο η Καρθαγένη!

Παρεμπιπτόντως, μια επισήμανση για τον Ριζοσπάστη. Στο ίδιο φύλλο παραθέτει απόσπασμα από το πρώτο κεφάλαιο από τον Κόκκινο θερισμό του Ντάσιελ Χάμετ. Όμως, με τα δικαιώματα των προπολεμικών αμερικανικών βιβλίων επικρατούσε παλιότερα καθεστώς χαλαρό, κι έτσι το συγκεκριμένο βιβλίο του Χάμετ το έχουν εκδώσει τουλάχιστον τρεις εκδοτικοί οίκοι. Η συγκεκριμένη μετάφραση είναι της Σύγχρονης Εποχής, και την έχω κάνει εγώ (πριν από 22 χρόνια). Δεν έχω την απαίτηση να φιγουράρει το όνομά μου, ο μεταφραστής πάντα θεωρείται η τελευταία τρύπα του ζουρνά, αλλά ας έβαζαν ότι είναι έκδοση Σύγχρονη Εποχή. Αφήνω ότι έφαγαν την υποσημείωση στην αρχή, αλλά αυτό ήταν περίπου αναπόφευκτο, και δείχνει τους κινδύνους των υποσημειώσεων σε κείμενα λογοτεχνικά!