Γνεφίστεν σεις που ουσατώρα ημέραν κ’ είδατε καλόν!

Τα λέω άραγε λιγάκι μπερδεμένα;

Αν δεν τα αναγνωρίσατε, είναι ποντιακά και -αν δεν κάνω λάθος- σημαίνουν «Σηκωθείτε εσείς, που μέχρι τώρα δεν έχετε δει καλή ημέρα». Εξακολουθείτε να μην καταλαβαίνετε; Πρόκειται για τον πρώτο στίχο της Διεθνούς στα ποντιακά. Ο αντίστοιχος πρώτος στίχος που ίσως ξέρετε είναι εντελώς διαφορετικός: «Εμπρός της γης οι κολασμένοι, της πείνας σκλάβοι, εμπρός, εμπρός!» Ο σκοπός είναι ίδιος, τα λόγια διαφέρουν -ακόμα και μεταφρασμένα.

Να θυμίσω ότι ο ύμνος της Διεθνους γράφτηκε το 1871 από τον Ευγένιο Ποτιέ, κομμουνάρο, αρχικά για να τραγουδηθεί στο σκοπό της Μασσαλιώτιδας’ η μουσική που ξέρουμε γράφτηκε από τον Πιέρ Ντεζετέ αργότερα, το 1888, ένα χρόνο μετά τον θάνατο του Ποτιέ. Αλλά ας ακούσουμε τη Διεθνή, καταρχάς στα ελληνικά και μετά στα γαλλικά, που είναι και το πρωτότυπο

και

Στα ελληνικά τη Διεθνή τη μετέφρασε πρώτη φορά ο ποιητής Ρήγας Γκόλφης (πραγματικό όνομα Δημ. Δημητριάδης, 1886-1958), το 1909, στην εφημερίδα Εργάτης του Βόλου. Δυστυχώς δεν έχω βρει όλους τους στίχους της μετάφρασης του Γκόλφη, αλλά άρχιζε ως εξής:

Σηκωθείτε παιδιά και χτυπάτε
καταφρόνια και πείνα ας σφίγγει,
το μεγάλο σας δίκιο ζητάτε
και πατήστε του εχθρού το λαρύγγι.

Σαν αδέρφια με αγάπη ενωθείτε
φως καινούργιο να φέξει στη πλάση
για στερνή σας φορά σηκωθείτε
η ορμή μας τα σίδερα ας σπάσει.

Σήκω επάνω το δίκιο σε κράζει
κοίτα γύρω κοράκια κι ακρίδα
η γροθιά κι όχι πια το μαράζι
στέλνει ο ήλιος καινούργια αχτίδα.

Ομολογώ επίσης με συντριβή ότι δεν ξέρω πότε ούτε από ποιον γράφτηκαν οι στίχοι που ξέρουμε σήμερα (όσοι τέλος πάντων τους ξέρουμε). Σε διάφορες πηγές που έψαξα αναφέρεται απλώς ότι «αργότερα γράφτηκαν νέοι στίχοι». Όποιος ξέρει θετικά, παρακαλείται να το αναφέρει.
Οι νεότεροι στίχοι, σύμφωνα με όσα βρήκε η αγαπητή Μαρία (βλ. σχόλιο 22 πιο κάτω) είναι του Γιάννη Πικρού, που ως φοιτητής είχε δραστηριοποιηθεί στο εργατικό και σοσιαλιστικό κίνημα την περίοδο 1912-15 αλλά δεν ξέρω τι απέγινε στη συνέχεια. Το πραγματικό του όνομα ήταν Παπαϊωάννου -καμιά σχέση με τον Πέτρο Πικρό, πέρα από το ότι διάλεξαν το ίδιο ψευδώνυμο (εκείνος ήταν Γενναρόπουλος!)

Αλλά, ας πάμε στην ποντιακή μετάφραση της Διεθνούς, όπως τραγουδήθηκε την Πρωτομαγιά του 1925 στο Μοσχάτο:

Γνεφίστεν σεις που ουσατώρα
Ημέραν κ’ είδατεν καλόν
Σα τέρτια πάντα και σα πείνας
Σκωθέστεν έρτεν ο καιρός

Σον παλαιόν κόσμον φωτίαν βάλτεν
Ας γίνεται σαχτάρ και νέον
Ας χτίζουμεν με καρδίαν
Εργάτ σκωθέστεν σο ποδάρ

Κανείς εμάς κι’ θα γλυτών μας
Νια βασιλιάντ κι νια θεοί
Αν θέλωμεν ελευθερίαν
Ας πολεμούμεν μοναχοί

Αμόν ανθρώπ’ και μεις ας ζούμε
και ας πατούμε το ζυγόν
Ας αρχινέβομεν σο έργον
Ως που’ν το σίδερον ζεστόν

Μόνον εμείς η εργατία
Οι δουλευτάν κι οι προκομέν
Θα βασιλεύομεν σον κόσμον
Αγάς κανείς κι θα πομέν’

Κι οντάς θα ρούζνε τα γιουλτουρούμια
Χαραμοφάγοι για τε σας
Δευτέρα θα έρτε παρουσία
Και ο παράδεισον σε μας

ΕΠΩΔΟΣ

Κ’ εν αούτον η μάχη
Όλων το υστερνόν
Φ’ εντερνασιονάλ εν
Εμάς που θα γλυτών’

Είναι ίσως εύκολα ποντιακά, διότι τα καταλαβαίνουμε. Γνεφίζω θα πει σηκώνομαι, το κ’ είναι το αρνητικό μόριο (από το αρχαίο ουκ), άρα «δεν», ενώ τέρτια είναι τα ντέρτια (είπαμε, δεν προφέρουν το αρχικό ντ), το «σα» και το «σον» είναι «στα» και «στον». Βασιλιάντ είναι οι βασιλιάδες (το -αντ είναι ποντιακός πληθυντικός), ενώ ρούζ’νε θα πει «πέφτουν» (θυμάστε το ανέκδοτο, στο αεροπλάνο, που λέει ο ένας πόντιος ‘αερόπλανον ρουζ» και ο άλλος «και τι μας νοιάζει, δικό μας είναι;»). Ο αγάς είναι ο αγάς που ξέρουμε, αλλά δεν ξέρω αν στα ποντιακά έχει τη γενικότερη σημασία του ηγεμόνα.

Σαχτάρ στη δεύτερη στροφή είναι η στάχτη και γιουλτουρούμια στην τελευταία είναι οι κεραυνοί, ευχαριστώ πολύ τους φίλους που το βοήθησαν! δεν ξέρω τι είναι, ας μας το πει κανείς που να ξέρει ποντιακά. Ούτε βάζω το χέρι μου στη φωτιά ότι είναι αλάνθαστο το κείμενο, ήταν πολύ κακοτυπωμένο στην εφημερίδα απ’ όπου το πήρα. Ας μας εξηγήσει και κάποιος αυτό το Φ’ τι είναι.

Δεν ξέρω από ποιο πρωτότυπο έχει γίνει η ποντιακή μετάφραση, πάντως όχι από τα νεοελληνικά. Ο στίχος «όσο είναι ζεστό το σίδερο» υπάρχει και στο γαλλικό κείμενο, και στο ρωσικό, αλλά η τελευταία στροφή, με τα μυστηριώδη γιουλτουρούμια (μπορεί να είναι και μπουντρούμια με πολύ κακοτυπωμένο κείμενο) και τον Παράδεισο δεν υπάρχει σε καμιά άλλη βερσιόν της Διεθνής, απ’ όσες κοίταξα.

Λοιπόν, την Πρωτομαγιά του 1925, ούτε τρία χρόνια μετά τη μικρασιατική καταστροφή, μερικοί Πόντιοι, σε αντίθεση με όσα εφευρίσκει σήμερα ο φίλος Αριστεροπόντιος, πήγαν στη γιορτή του ΣΕΚΕ και τραγούδησαν τη Διεθνή στα ποντιακά. Το γεγονός δεν πέρασε απαρατήρητο από την Καθημερινή, η οποία δημοσίεψε την παράλλη μέρα το εξής δηλητηριώδες σχόλιο, στο οποίο το ταξικό μίσος έρχεται να συναντήσει τον αντιπροσφυγικό ρατσισμό που ήταν ανέκαθεν το σήμα κατατεθέν της εφημερίδας του Βλάχου:
Εις το Μοσχάτον λοιπόν, κάποιοι σύντροφοι από τον Πόντον ετραγούδησαν εις ποντιακήν τον ύμνον της Διεθνούς, τον οποίον αναπαρήγαγεν χθες ο Ριζοσπάστης, εκδοθείς επί τούτω ρινόφωνος. Και ήρχιζεν ο ύμνος:

[Παραθέτει την πρώτη στροφή]

Και έλεγεν η επωδός:

[Παραθέτει το ρεφρέν]

Εσάς «γλυτών» διότι τα είπατε μεταξύ σας εις το Μοσχάτον. Ειδ’ άλλως θα έβρεχε ακόμα «φάπες», από το απόγευμα της Πρωτομαγιάς.

Και μια και πιάσαμε τη Διεθνή σε διάφορες γλώσσες, να πούμε κι ένα παμπάλαιο αλλά όχι γνωστό αντισοβιετικό ανέκδοτο:
Είναι λέει ο Τρότσκι, αρχηγός του στρατού, σε κάποιον πόλεμο εκεί στα 1919-20, και λέει σε έναν φαντάρο:
— Θα πέσω να κοιμηθώ λίγο, αλλά σε δυο ώρες ακριβώς να με ξυπνήσεις.
Φτάνει η ώρα να τον ξυπνήσει ο φαντάρος, αλλά προβληματιζόταν πώς. Να τον πει «κύριε στρατάρχα», του φαινόταν αστικό κατάλοιπο. Να τον πει «σύντροφο» του φαινόταν όχι αρκετά σεβάσμιο. Να τον σκουντήσει χωρίς να του μιλήσει, φοβότανε μήπως τον προσβάλει. Οπότε, αρχίζει να τραγουδάει με μεγάλη φωνή τη Διεθνή!

Εδώ δεν γελάει κανένας, αλλά στα ρώσικα ο πρώτος στίχος της Διεθνής είναι «Σήκω πάνω καταραμένε!» -ή τουλάχιστο έτσι μπορεί να ερμηνευτεί, ανεκδοτική αδεία.

Υ.Γ. Αν αναρωτιέστε τι μ’ έπιασε, πρωτομηνιά, να θυμηθώ την ποντιακή Διεθνή, δεν ξέρω. Έτυχε να το συναντήσω σε κάτι παλιά τεφτέρια, ψάχνοντας κάτι άλλο. Και παρεμπιπτόντως, έβαλα και κάπου έναν τύπο «της Διεθνής», έτσι για να ακούγεται λίγο κι αυτός 🙂

Advertisement