Οι χρήσιμοι ηλίθιοι και ο κ. Κασιμάτης

Δεν είχα σκοπό να γράψω άρθρο σήμερα, κυριακάτικα, μέρα εκλογών, αλλά δεν σ’ αφήνουν ν’ αγιάσεις. Διότι ανοίγω (τρόπος του λέγειν, την ηλέκδοση διαβάζω) την Καθημερινή, και, πηγαίνοντας στη στήλη του Φαληρέα, του Στ. Κασιμάτη δηλαδή, τρώω μια κασιματιά στο κεφάλι, οπότε θέλοντας και μη στρώνομαι στο γράψιμο, ώστε να εκτονωθώ και να μπορέσω μετά απερίσπαστος να συνεχίσω το κυριακάτικο πρόγραμμά μου.

Γράφει ο κύριος Κασιμάτης: Γιατί να φοβούνται οι αστοί το ΚΚΕ, όταν το ίδιο, με τη θρησκευτική εμμονή του στον ιδεολογικό δογματισμό, θέτει φραγμούς στην επιρροή του και δεν μπορεί να απορροφήσει τους, κατά τον Λένιν, «χρήσιμους ηλίθιους»;

Το αν το ΚΚΕ βάζει το ίδιο φραγμούς στην επιρροή του είναι ένα ενδιαφέρον θέμα, αλλά δεν έχω σκοπό να το συζητήσω τώρα -αν θέλετε στα σχόλια, αναλύστε το εσείς. Εμένα με ενδιαφέρει η βρισιά του Κασιμάτη για τους «χρήσιμους ηλίθιους», την οποία αποδίδει στον Λένιν, ιδίως επειδή δεν είναι η πρώτη φορά που ο κ. Κασιμάτης χρησιμοποιεί αυτό τον μύθο.

Ούτε είναι η πρώτη φορά που ο κ. Κασιμάτης πιάνεται να αποδίδει στον Λένιν πράγματα που δεν είπε. Θα θυμάστε ότι πριν από δύο βδομάδες τον είχαμε τσακώσει να αποδίδει στον Λένιν μια φράση που κοινώς αποδίδεται στον Ζαν Ζωρές.Αλλά ας επιστρέψουμε στους «χρήσιμους ηλίθιους».

Η φράση μπήκε στα ελληνικά ως δάνειο από το αγγλικό useful idiots, και σημαίνει, ή πιο σωστά αρχικά σήμαινε, τον καιρό του ψυχρού πολέμου ιδίως, τους συμπαθούντες τον κομμουνισμό στις Δυτικές χώρες, και ιδίως διανοούμενους και ακτιβιστές που δεν ήταν μέλη των τοπικών Κ.Κ. αλλά ήταν ανεξάρτητοι, σοσιαλιστές, φιλειρηνιστές κτλ. Ο λιγότερο υβριστικός όρος για αυτή την κατηγορία ανθρώπων ήταν «συνοδοιπόροι» του κομμουνισμού. Η φράση αποδόθηκε είτε στον Λένιν είτε στους σοβιετικούς ηγέτες γενικώς, και υπονοεί ότι οι σοβιετικοί περιφρονούσαν τους δυτικούς σχεδόν ομοϊδεάτες τους και τους  θεωρούσαν απλώς χρήσιμα εργαλεία για να πετύχουν τους σκοπούς τους. Μ΄ένα σμπάρο δυο τρυγόνια: και οι αριστεροί της Δύσης εξευτελίζονται, και οι σοβιετικοί παρουσιάζονται σαν κυνικοί χειραγωγητές.

Όμως, ο Λένιν ποτέ δεν έγραψε τίποτε τέτοιο. Διαβάστε τι γράφει ο Νίκος Λίγγρης στη Λεξιλογία, σε ένα άρθρο πριν από ένα εξάμηνο, όταν ο κ. Κασιμάτης είχε πάλι ξαναγράψει για χρήσιμους ηλίθιους. Από τις πηγές στις οποίες ανέτρεξα και από όσα παραθέτει ο Λίγγρης και το άρθρο της Βικιπαίδειας, προκύπτει σαφώς ότι ο όρος useful idiots εμφανίστηκε για πρώτη φορά σε άρθρο της Νιου Γιορκ Τάιμς το 1948, που αναφερόταν στις δημοτικές εκλογές της Ιταλίας και ότι δεν έχει βρεθεί καμιά μνεία του αντίστοιχου ρωσικού όρου σε κείμενα του Λένιν. Μάλιστα, πολύ αμφιβάλλω αν υπάρχει μνεία του όρου «χρήσιμοι ηλίθιοι» σε κείμενα σοβιετικών γενικώς. Κατά τη γνώμη μου, δεν αποκλείεται καθόλου να είναι εξαρχής όρος κατασκευασμένος από τους αγγλοσάξονες δημοσιολόγους της ψυχροπολεμικής εποχής.

Οπότε, δεν υπάρχει καμιά δικαιολογία για να συνεχίσει ο κ. Κασιμάτης να τον χρησιμοποιεί αποδίδοντάς τον στον Λένιν. Δεν είπε τίποτα τέτοιο ο Λένιν! –το βάζω με μαύρα, μήπως και το προσέξει, γιατί θα ήταν κρίμα να τριτώσει το ψέμα.

Ο όρος «χρήσιμοι ηλίθιοι» με ενοχλεί και για έναν άλλο λόγο: Τώρα, στην εποχή μας, χρησιμοποιείται και διαφορετικά, όχι ειδικά για τον κομμουνισμό. Για παράδειγμα, οι δικοί μας οι εθνικιστές αποκαλούν συχνά «χρήσιμους ηλίθιους» όσους συμπολίτες μας ενδιαφέρονται για τα δικαιώματα των μεταναστών ή για τα δικαιώματα της μειονότητας της Θράκης. (Για να μην αδικώ τους ελληναράδες, πάντως, να πω ότι κάνουν μια λεπτή διάκριση: άλλους τους θεωρούν έμμισθους πράκτορες π.χ. του Σόρος, και άλλους απλώς χρήσιμους ηλίθιους, δηλαδή άμισθους).

Πριν κλείσω, κάτι ακόμα από τη σημερινή στήλη του κ. Κασιμάτη, για άλλο θέμα. Διαβάζω: Οι 1.030 επενδυτές και αναλυτές, που συμμετέχουν στη διεθνή δημοσκόπηση του πρακτορείου Bloomberg, εξετάζουν την πορεία των ευρωπαϊκών οικονομιών ψυχρά και εξ αποστάσεως, χωρίς συναισθηματισμούς και ευσεβείς πόθους. Αυτοί, λοιπόν, σε ποσοστό 71% θεωρούν πιθανή τη χρεοκοπία της Ελλάδας, ενώ κατά 51% θεωρούν πιθανή τη χρεοκοπία της Ιρλανδίας και κατά 38% της Πορτογαλίας.

Είναι όμως έτσι; Απ’ όσο ξέρω, τη σήμερον ημέρα μπορείς να «στοιχηματίσεις» υπέρ ή κατά της χρεοκοπίας μιας χώρας, δηλαδή να αγοράσεις παράγωγα προϊόντα που θα σου αποφέρουν κέρδος αν η χώρα χρεοκοπήσει ή αποφύγει τη χρεοκοπία. Οπότε, οι 1030 επενδυτές και αναλυτές δεν είναι και τόσο βέβαιο ότι ήταν αμέτοχοι με το θέμα της χρεοκοπίας των αδύνατων κρίκων της Ευρωζώνης. Ή κάνω λάθος;