Λεξικά που διαβάζονται

Διαβάζονται τα λεξικά; Φυσικά, αλλιώς πώς θα βλέπαμε τι έχουν μέσα, αλλά εννοώ: διαβάζονται από την αρχή ως το τέλος, όπως ένα μυθιστόρημα; Ή έστω, τα διαβάζουμε όταν δεν ψάχνουμε να βρούμε μια λέξη; Η απάντηση στην ερώτηση εξαρτάται από το ποιον θα ρωτήσετε. Αν ρωτήσετε εμένα, θα απαντήσω ένα βροντερό: Φυσικά! διότι πράγματι πολύ συχνά μού συμβαίνει να διαβάζω έτσι ένα λεξικό. Κι άλλοι που έχουν πετριά με τη λεξικογραφία έτσι τα διαβάζουν, αλλά δεν γράφω για να σας εκμυστηρευτώ τις παραξενιές μου.

Γράφω επειδή ενας αναγνώστης του ιστολογίου μου ζήτησε να ανεβάσω ένα ποστ για τα «λεξικά-πασατέμπους» (δική του ορολογία), εννοώντας «ετυμολογικά λεξικά ή άλλα βιβλία – όχι ακριβώς έργα αναφοράς, αλλά που να διαβάζονται και για ψυχαγωγία- για τα αγγλικά, τα ελληνικά, ή άλλες γλώσσες». Πολύ καλή ιδέα την βρήκα αυτήν, και αφού θα αναφέρω μερικά τέτοια βιβλία θα σας καλέσω να συμπληρώσετε κι εσείς. Βιβλία για τη γλώσσα, όχι απαραιτήτως έργα αναφοράς, που να είναι τερπνά στην ανάγνωση αλλά και ταυτοχρόνως έγκυρα.

Ο φίλος που μου έστειλε το ηλεμήνυμα φέρνει κι ένα παράδειγμα του τι εννοεί: το βιβλίο του John Ayto Dictionary of word origins, ένα βιβλίο με ιστορίες λέξεων της αγγλικής γλώσσας, όπου φυσικά έμφαση δίνεται στις λέξεις που έχουν ενδιαφέρουσα ιστορία. Το έχω διαβάσει και το συνιστώ κι εγώ, είναι έγκυρο και καλογραμμένο. Ο λίκνος που δίνω παραπάνω (από το amazon.com) έχει το πλεονέκτημα ότι μπορείτε να διαβάσετε τις μέσα σελίδες, να πάρετε μια γεύση. Ωστόσο, έχει βγει και νεότερη έκδοση. Οι κακές γλώσσες λένε ότι γκουγκλίζοντας θα βρείτε και πεντέφι της νεότερης αυτής έκδοσης, φυσικά για να δείτε αν αξίζει να την παραγγείλετε.

Συνεχίζω, προτείνοντας κάποια βιβλία που τα ξέρω και μ’ αρέσουν. Ο καθηγητής Μενέλαος Παρλαμάς πρέπει να ήταν πολύ γλυκός άνθρωπος, κι αυτό φαίνεται από το βιβλίο του «Από τη ζωή των λέξεων» (2001). Και πάλι, ιστορίες λέξεων που διαβάζονται πολύ ευχάριστα -αν και σε μία περίπτωση έχει λάθος την ετυμολογία. Στα αγγλικά, έχω υπόψη μου ένα βιβλίο πολύ όμοιο με του Ayto, και με ίδιον ακριβώς τίτλο, Dictionary of Word Origins, των Linda & Roger Flavell. Μένοντας στις ιστορίες λέξεων, επιτρέψτε μου δειλά να αναφέρω και το δικό μου βιβλίο «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία«. Και για όσους διαβάζουν ιταλικά, υπάρχει το Nella foresta del vocabolario του Gabrielli, που όμως είναι εξαντλημένο.

Για τους γλωσσικούς μύθους, υπάρχει ένα βιβλίο αφιερωμένο σε θέματα όπως αν οι Εσκιμώοι έχουν όντως 100 λέξεις για το χιόνι, αλλά διστάζω να το συστήσω επειδή έχω πολύ καιρό που το διάβασα και απλώς θυμάμαι, συγκεχυμένα, ότι δεν με είχε ικανοποιήσει και τόσο πολύ. Λέγεται Word Myths του David Wilton, και ευτυχώς η Αμαζόνα μας αφήνει και πάλι να κοιτάξουμε μέσα ώστε να σχηματίσουμε γνώμη. Στα ελληνικά, θα ευλογήσω και πάλι τα γένια μου, αλλά όχι μόνο -θα σας προτείνω αφενός την Αρχαιολατρία και γλώσσα του Βασίλη Αργυρόπουλου και αφετέρου τη δική μου Γλώσσα μετ’ εμποδίων.

Τα δύο τελευταία βιβλία έχουν και στοιχεία γλωσσικής πολεμικής -θα ήταν παράλειψη, σε συναφή τομέα, να μην αναφέρουμε τα δυο βιβλία του Γιάννη Χάρη, με τον τίτλο «Η γλώσσα, τα λάθη και τα πάθη», σε δύο τόμους, ο πρώτος εδώ και ο δεύτερος εδώ. Πολλά από αυτά τα κείμενα μπορείτε να τα βρείτε και στο ιστολόγιο του Γιάννη Χάρη (κοιτάξτε κάτω δεξιά τις κατηγορίες), αλλά στο βιβλίο έχουν… άλλη χάρη (συγνώμη για το λογοπαίγνιο), ας πούμε υπάρχει κατατοπιστικό ευρετήριο και προσθήκες.

Ακόμα μεγαλύτερη παράλειψη θα ήταν αν δεν αναφέραμε μερικά κλασικά βιβλία στον ίδιο τομέα. Εννοώ τα Είδωλα του Εμμ. Ροΐδη, που διατίθεται στην Ανέμη, καθώς και το Γλώσσα και ζωή του Ελισσαίου Γιανίδη που δεν διατίθεται στην Ανέμη παρά μόνο αν είστε του πανεπιστημίου Κρήτης. Πάλι του Γιανίδη, υπάρχουν τα Γλωσσικά πάρεργα, που το βρήκα εδώ να πουλιέται 2,5 ευρώ.

Για τα γλωσσικά στερεότυπα μεταξύ λαών και τους εθνοφαυλισμούς, δυο ενδιαφέροντα (αλλά όχι αλάνθαστα) βιβλία είναι το Words Apart του Jonathon Green (που έβγαλε πρόσφατα ένα μνημειώδες λεξικό της αγγλικής σλαγκ, τρίτομο, που κάνει κάπου 200 λίρες!), και ένα παλιότερο, μάλλον δυσεύρετο, το A dictionary of international slurs, του Abraham Roback. Έχουμε κι ένα ελληνικό, τα Ακληρήματα του Μ. Σέργη, αλλά όταν πήγα να το παραγγείλω είχε εξαντληθεί.

Για τις ιδιωματικές εκφράσεις, στα αγγλικά, υπάρχει το The Oxford Dictionary of Phrase and Fable, καθώς και άλλα βιβλία με παρόμοιο τίτλο από άλλους εκδότες, που όλα τους είναι λίγο-πολύ έγκυρα και λίγο-πολύ κατάλληλα για βιβλίο του κομοδίνου, να διαβάζετε δυο-τρεις σελίδες πριν κοιμηθείτε, αν και μερικά είναι γκουμουτσοειδή, οπότε θα κάνετε μπράτσα. Πιο μικρό, το Dictionary of Idioms and their Origins. Στα γαλλικά υπάρχει το La puce à l’oreille, παναπεί ο ψύλλος στ’ αυτιά, του Claude Duneton. Για τα ελληνικά δεν μπορώ να συστήσω το «Λέξεις και φράσεις παροιμιώδεις» του Τάκη Νατσούλη, διότι οι περισσότερες εξηγήσεις που δίνει δεν είναι έγκυρες, αν και κάποιες είναι όντως διασκεδαστικές. Έχω γράψει κι εγώ ένα Αλφαβητάρι των ιδιωματικών εκφράσεων, που αν γκουγκλίσετε θα βρείτε ότι υπάρχει στο scribd και μπορείτε να το διαβάσετε τζάμπα.

Πριν έλεγα για βιβλία του κομοδίνου -εγώ στο δικό μου κομοδίνο έχω ένα γαλλικό βιβλίο, Pour tout l’or des mots του Claude Gagnière -πρόκειται για δύο παλιότερα βιβλία του ίδιου συγγραφέα που έχουν βγει σε κοινή έκδοση με νέο τίτλο και το βρίσκω εξαιρετικά απολαυστικό ανάγνωσμα για τη γλώσσα γενικώς και τα γαλλικά ειδικώς.

Κλείνω με μερικά ακόμα. Για λεξικό της ελληνικής αργκό, δεν έχω διαβάσει το καινούργιο του Ζάχου και δεν μπορώ να το συστήσω. Το παλιό Λεξικό της Πιάτσας του Βρ. Καπετανάκη είναι γραμμένο με κέφι και αν το βρείτε σε κανένα παλαιοβιβλιοπωλείο μη διστάσετε να το πάρετε. Απομακρυνόμαστε κάπως από τη γλώσσα, αλλά ένα αγαπημένο μου βιβλίο είναι οι Νεοελληνικοί παροιμιόμυθοι του Δημ. Λουκάτου -και, μια και πιάσαμε τις παροιμίες, ας αναφέρουμε και το Παροιμίες ελληνικές και των άλλων βαλκανικών λαών, του Μ. Μερακλή, που κάνει μια συγκριτική εξέταση των ομοειδών παροιμιών του βαλκανικού χώρου.

Πολλά έγραψα, και σίγουρα ξέχασα πάμπολλα πολύ αξιόλογα βιβλία -σειρά σας όμως να προσθέσετε κι εσείς τις προτάσεις και τις προτιμήσεις σας -και δεν είναι ανάγκη να κάνετε τον κόπο να βάζετε λίκνους, μια απλή αναφορά του τίτλου και του συγγραφέα αρκεί.