Το έθνος, το γένος και δυο φίλοι στο Αγιονόρος

Ένας φίλος που παρακολουθεί το ιστολόγιο και στέλνει πότε-πότε ηλεμηνύματα, μου ζήτησε τη γνώμη μου για ένα θέμα και μάλιστα θέμα αγκαθερό, επειδή όμως εγώ αποφεύγω να μιλάω για πράγματα που δεν τα έχω μελετήσει καλά θα παραπέμψω το ζήτημα σε σας. Αλλά αφήνω τον φίλο να θέσει το ζήτημα, με τα δικά του λόγια.

Η ιστορία της αναζήτησης ξεκινάει ως εξής.

Δύο άθεοι φίλοι γυρνώντας από το Άγιο Όρος, πιάνουν κουβέντα στο καραβάκι και μετά στο αυτοκίνητο για το έθνος.

Ο ένας έχει σπουδάσει ιστορία και ο άλλος μαθηματικά, υπολογιστές.

Ο πρώτος πληροφορεί τον δεύτερο ότι το έθνος είναι σύγχρονο σχετικά κατασκεύασμα και του προτείνει βιβλιογραφία. Ο δεύτερος βλέποντας να γκρεμίζει ο πρώτος την αντίληψη του περι συνέχειας του ελληνικού έθνους μεταξύ άλλων αντιδράει λυσσαλέα (άλλο θέμα η συνέχεια αλλά μπήκε και αυτό στη κουβέντα αναγκαστικά) αλλά δεν έχει σοβαρά επιχειρήματα για να στηρίξει τις απόψεις του.

Τα απεγνωσμένα επιχειρήματα του δεύτερου που αναφέρει τον Ηρόδοτο και άλλα τσιτάτα αρχαιοελληνικά δεν πείθουν τον πρώτο που λέει απλά ότι δεν μπορούμε να ορίσουμε τι είναι έθνος με αντικειμενικά κριτήρια και ότι δεν υπάρχει συνέχεια.

Οπότε ο δεύτερος αρχίζει να διαβάζει τη βιβλιογραφία.

Μεταξύ άλλων διάβασα λοιπον βιβλία του Anderson, του Hobsbawm κλπ. Με έπεισαν οι άνθρωποι με τη σοβαρή μελέτη τους και επιχειρήματα τους ότι το έθνος – κράτος είναι κάτι νέο. Όταν όμως τελείωσα έπεσε στα χέρια μου το περιοδικό Άρδην και το βιβλίο 1204 του Καραμπελιά μεταξύ άλλων. Αυτός πάλι έχει τις ίδιες απόψεις που είχα παλιότερα.

Πἰσω Γιάννη τα καράβια δηλαδή.

Πρέπει να πω ότι δε συμφωνώ σε όλα με τον κύριο Καραμπελιά αλλά όσο να το κάνεις έχει πιό σοβαρό λόγο από τον Άδωνι.

Για να μη σαν πρήζω μιας και δεν έχω βγάλει ακόμα άκρη γύρω από το θέμα θέλω να σας ρωτήσω 2 πράγματα.

α) Πότε παρουσιάζεται στην ελληνική γλώσσα η λέξη έθνος και η λέξη γένος και ποιά σημασία έχουν το 500 π.χ. και το 1000 μ.χ.

β) Αν μπορείτε να μου προτείνετε σχετική βιβλιογραφία (αντικρουόμενη αν είναι δυνατόν) σχετικά με το θέμα του έθνους.

Ομολογώ ότι είναι ένα θέμα στο οποίο αποφεύγω να τοποθετούμαι γιατί δεν το έχω μελετήσει τόσο όσο θέλω. Ξέρω βέβαια ότι η λέξη «έθνος» υπάρχει στα ελληνικά από τον Όμηρο κιόλας και ότι η αρχική της σημασία είναι «ομάδα». Ομάδα λίγο-πολύ μόνιμη, ανθρώπων, ζώων, στρατιωτών. Ο Όμηρος λογουχάρη έχει «ετάρων έθνος» (ομάδα συντρόφων), αλλά και «έθνος λαών» (μεγάλο πλήθος ανθρώπων),  «έθνεα νεκρών» (το σύνολο των νεκρών) και «έθνεα μελισσάων» (σμήνη μελισσών). Στον Όμηρο η λέξη έθνος δεν έχει τη σημερινή σημασία «‘έθνος» -ακόμα και στο Ρ551 που υπάρχει ένα «έθνος Αχαιών», η σημασία είναι «πλήθος» (χώθηκε μέσα στο πλήθος των Αχαιών).

Η έννοια του συνόλου των ομόφυλων ανθρώπων εμφανίζεται στον Ηρόδοτο (π.χ. το Μηδικόν έθνος), ενώ σε άλλους συγγραφείς της εποχής βρίσκουμε τη σημασία της τάξης ανθρώπων, και αλλού τη σημασία του φύλου (το θήλυ έθνος, στον Ξενοφώντα).

Το γένος, από το θέμα του «γεννώ» είχε αρχικά τη σημασία της οικογένειας, της φυλής. Είναι υποσύνολο του έθνους. Μάλιστα, το επίθ. οθνείος αρχικά σήμαινε «αυτόν που ανήκει στο έθνος αλλά όχι στο γένος» και μετά πήρε τη σημασία «ξένος, αλλότριος, εχθρικός».

Κι αφού τα έγραψα όλα αυτά σκαλίζοντας τα λεξικά μου, βρίσκω στις σημειώσεις μου ένα κείμενο του Φ. Βώρου που λέει περίπου τα ίδια, αλλά πιο συνοπτικά:  Παλαιότερα  ο όρος έθνος σήμαινε σύνολο όχι μόνο ανθρώπων  αλλά και ζώων   (π.χ.«έθνος μελισσάων»). Στους χρόνους του Αριστοτέλη χρησιμοποιήθηκε  με συχνότητα για να δηλώνει λαούς ή ομάδες μικρότερες (ανθρώπων). Το νόημα που γνωρίζουμε εμείς σήμερα, συνείδηση των ατόμων ότι ανήκουν  φυλετικά ή πολιτισμικά σε ένα εθνικό σύνολο και για το λόγο αυτό έχουν δεσμούς, προσδοκίες, υποχρεώσεις, αυτό το νόημα είναι πολύ μεταγενέστερο.

Αυτά από την ιστορία των λέξεων, που είναι το πιο εύκολο κομμάτι. Για τη βιβλιογραφία και τη συζήτηση για το νεοελληνικό έθνος, πετάω το μπαλάκι σε σας. Το 1204 του Καραμπελιά που αναφέρθηκε δεν μπόρεσα να το διαβάσω, με κούρασε, αλλά δεν λέει κάτι το εντυπωσιακά καινούργιο, νομίζω ότι κι ο Σβορώνος είχε πει παλιότερα ότι εκείνη την εποχή αρχίζει να δημιουργείται ελληνική εθνική συνείδηση, το ίδιο και ο Βακαλόπουλος. Τονίζεται σαν κομβικό σημείο το 1204 που είναι η πρώτη άλωση της Πόλης, αλλά η αντιπαλότητα με τους Λατίνους και η διεκδίκηση του τίτλου του Ρωμαίου αρχίζει από τον Καρλομάγνο κιόλας.

Επειδή μοιραία αν γίνει η συζήτηση για το ερώτημα του φίλου θα μπει στη μέση και ο Φαλμεράγιερ, να πω ότι κατά σύμπτωση, τις προάλλες διάβασα στην Αυγή ένα πολύ προχειρογραμμένο, σχεδόν αστείο άρθρο του Ν. Θεοδωρίδη, Μια ωδή προς τον αδικημένο Φαλμεράυερ, που έμμεσα συνδέεται με το σημερινό μας θέμα. Το άρθρο είναι κακογραμμένο  και επιφανειακό, αλλά το μειονέκτημά του θαρρώ δεν είναι εκεί αλλά ότι μπαίνει στη φυλετική λογική της καθαρότητας του αίματος, δηλαδή σε μια οπτική που ταιριάζει μάλλον σε χρυσαυγίτες.

Τέλος πάντων, εγώ δεν θα πω άλλα -δίνω τον λόγο σε σας και περιμένω και τις απόψεις σας αλλά και βιβλιογραφία για να απαντηθεί το ερώτημα του φίλου μας.

 

 

Advertisement