Δεν ντρέπεστε, βρε τενεκέδες;

Θα μπορούσα να το βάλω ερώτηση τύπου κουίζ, σε τι αναφέρεται ο τίτλος, και πάω στοίχημα ότι θα έπαιρνα ενδιαφέρουσες απαντήσεις, αλλά δεν πρόκειται να σας βασανίσω. Η φράση του τίτλου είναι κατασκευασμένη για να δείξει κάτι, το περιεχόμενό της δεν έχει ιδιαίτερη σημασία, αρκεί να βρίσκεται στην επιθυμητή μορφή. Τι εννοώ; Τι θέλει να δείξει η κατασκευασμένη φράση; Να το πάρει το ποτάμι;

Για να νεολογίσω λιγάκι (διότι, πώς αλλιώς θα φτάσουμε τον ιερό στόχο των 5 εκατομμυρίων λέξεων της ελληνικής γλώσσας; ) η φράση του τίτλου είναι μονοφωνηεντική, δηλαδή έχει μόνο ένα φωνήεν, και συγκεκριμένα το έψιλον. Οπότε, στο άρθρο αυτό θα ασχοληθούμε λίγο με το γράμμα έψιλον.

Το ε είναι φυσικά το πέμπτο γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου και αντιστοιχεί στο φοινικικό γράμμα he, που θα πει παράθυρο, και όπως βλέπετε κάπως έτσι μοιάζει. Αρχικά η ονομασία του ήταν ει, και μετά ονομάστηκε ε ψιλόν. Ο Μπαμπινιώτης λέει ότι η ονομασία ε ψιλόν είναι ελληνιστική και δόθηκε σε αντιδιαστολή με τη δίφθογγο αι, με την οποία τότε συνέπιπτε το ε στην προφορά. Δηλαδή, δεν ονομάστηκε έτσι επειδή έπαιρνε ψιλή, αλλά επειδή είναι πιο λιτό, πιο ελαφρύ από τη δίφθογγο  –άλλωστε και το υ ονομάστηκε ψιλόν, αν και πάντα παίρνει δασεία, σε αντιδιαστολή με το οι.

Στις αρχαίες επιγραφές, το Ε κοιτάζει είτε προς τα αριστερά είτε προς τα δεξιά, ανάλογα με τη διεύθυνση της γραφής (οι αρχαίοι γράφαν άλλοτε προς τα αριστερά, άλλοτε προς τα δεξιά και άλλοτε βουστροφηδόν). Πάντως, οι οριζόντιες ράβδοι (τα «χεράκια») του έψιλον κοίταζαν πάντα προς τη διεύθυνση της γραφής.

Στα αγγλικά και στα γαλλικά, το e είναι το συχνότερο γράμμα του αλφαβήτου. Στα ελληνικά είναι συχνότερο το Α, και ακολουθούν Ε, Ι και Ο αλλά όχι απαραίτητα με αυτή τη σειρά. Ο Ζορζ Περέκ, όπως έχουμε αναφέρει στο περί λιπογραμμάτων άρθρο, έγραψε ένα μυθιστόρημα, La disparition (Η εξαφάνιση) χωρίς το γράμμα e και μετά άλλο ένα (Les revenentes) μόνο με το γράμμα e, εγχείρημα σαφώς δυσκολότερο, που απαίτησε ορισμένες αλχημείες, όπως η ανορθογραφία στον τίτλο (αντί για revenantes).

Το ε έχει πάμπολλες χρήσεις στα μαθηματικά και τις φυσικές επιστήμες (π.χ. το σύμβολο του «ανήκει» στα σύνολα), ενώ παραλλαγή του Ε είναι και το σύμβολο του ευρώ. Φυσικά, το ε δηλώνει τον αριθμό 5 στο ελληνικό σύστημα αρίθμησης. Συμπληρώστε ελεύθερα, αν θέλετε.

Υπάρχει βέβαια ο μύθος των ελληνοβαρεμένων για την Ομάδα Έψιλον, καθώς και η φασιστική οργάνωση ΕΕΕ του μεσοπολέμου (Εθνική Ένωσις Ελλάς), που συμμετείχε στο αντιεβραϊκό πογκρόμ του Κάμπελ και έκανε το 1933 κάθοδο στην Αθήνα,  κακέκτυπο της πορείας προς τη Ρώμη του Μουσολίνι. Τα μέλη της αποκαλούνταν τριεψιλίτες. Η οργάνωση εκφυλίστηκε περί το 1935 αλλά επανιδρύθηκε με τις ευλογίες των Γερμανών επί κατοχής.

Κι άλλα πολλά μπορεί να γράψει κανείς για το Ε, αν θέλετε συμπληρώστε στα σχόλια. Πάμε τώρα σε μερικές ασκήσεις μονοφωνηεντισμού, δηλαδή λέξεις και φράσεις που να έχουν μόνο ε.

Με ένα ε: ε!

Με δύο ε: λέγε

Με τρία ε: θέλετε;

Με τέσσερα ε: μπερδεμένες

Με πέντε ε: τετελεσμένες, εκτελεσμένες.

Με έξη ε σκέφτηκα το εκτετελεσμένες αλλά είναι τραβηγμένο από τα μαλλιά. Μπορείτε να βρείτε κανένα καλύτερο;

Μπορείτε να βρείτε, έστω, εξασύλλαβη (και πάνω) λέξη που να έχει μόνο ε και αι; Προσοχή όμως: δεν πρέπει να περιέχει «ει», διότι αυτό προφέρεται ι. Μπορεί όμως να έχει «ευ». (Αυτός ο όρος ισχύει και για όλες τις παρακάτω περιπτώσεις).

Πάμε στα τοπωνύμια. Με τρία έψιλον υπάρχει ο Περλεπές, στην πΓΔΜ, Πρίλεπ στα σέρβικα και στα σλαβομακεδόνικα. Το βυζαντινό όνομα είναι Πρίλαπος, το Περλεπές είναι από τουρκική επίδραση (Perlepe). Υπάρχει τετρασύλλαβο τοπωνύμιο μόνο με ε, ή έστω με ε και αι; Δικό σας το παιχνίδι.

Πάμε στα επώνυμα. Πέρα από τοπωνύμιο υπάρχει και επώνυμο Περλεπές, αλλά έχουμε και τετρασύλλαβα μονοφωνηεντικά με έψιλον: Τσελεμεντές, που κέρδισε την υστεροφημία όταν το όνομά του μετατράπηκε σε ουσιαστικό, καθώς και Σεντεμέντες (είναι ένας ποδοσφαιριστής μ’ αυτό το όνομα, ή ίσως δύο, πατέρας και γιος, αν και ο πατέρας ίσως κρέμασε φέτος τα παπούτσια του).

Υπάρχει πεντασύλλαβο επώνυμο μόνο με ε; Έστω με ε και αι; Άλλο τετρασύλλαβο;

Και θα τελειώσουμε με τις φράσεις. Θα ζητήσω να φτιάξουμε τη μακρύτερη (σε αριθμό συλλαβών) φράση που να έχει α) μόνο ε, β) μόνο ε και αι (πάντα χωρίς ει). Όμως η φράση πρέπει να είναι κάτι περισσότερο από απλή παράθεση μονοφωνηεντικών λέξεων: πρέπει να βγάζει και νόημα. Γι’ αυτό, μπορείτε να υποστηρίξετε με μια μικρή ιστορία τη φράση σας.

Προς το παρόν, συνεχίζοντας τη φράση του τίτλου, φτάνω στις 20 συλλαβές, μόνο με ε (χωρίς αι):

Δεν ντρέπεστε βρε τενεκέδες, με μερσεντές  κλέβετε μεντεσέδες;

Τη φράση τη λέει ένας μάστορας που είχε πάει σε ένα γιαπί να βάλει πόρτες. Έκανε διάλειμμα για φαγητό και γυρίζοντας είδε μια μερσεντές, που ήταν παρκαρισμένη έξω από το γιαπί, να ξεκινάει και να φεύγει. Μπαίνοντας στο σπίτι, είδε ότι του είχαν κλέψει όλα τα σύνεργα, ακόμα και τους μεντεσέδες που θα έβαζε στις πόρτες. Και τότε είπε αυτή τη φράση.

Θα μπορούσα βέβαια να συνεχίσω (ειδικά αν βάλω και) αρκετά, αλλά ήθελα να έχω αμιγώς έψιλον. Αλλά περιμένω τις δικές σας εεεεεπιδόσεις!

Υστερόγραφο: Οι τακτικοί επισκέπτες ίσως θυμηθούν ότι σε ένα ανάλογο νήμα πριν από λίγο καιρό (Λέξεις με πολλά όμικρον) είχαμε συζητήσει, τα τελευταία σχόλια, 94 και μετά, τα πολλά έψιλον. Αλλά καλύτερα να τα έχουμε σε δικό τους νήμα.