Το λίπος που ακόμα υπάρχει

Μιλώντας προχτές για τη δυνατότητα να γίνουν και νέες περικοπές στο λειτουργικό κόστος της ΔΕΗ, ο επικεφαλής της, ο κ. Ζερβός, δήλωσε ότι «υπάρχει ακόμα λίπος στα λειτουργικά της ΔΕΗ». Δεν είναι ο πρώτος διδάξας, πρόκειται για μια έκφραση που ακούγεται συχνά στις μέρες μας –τις προάλλες, ο υπουργός Υγείας κ. Λοβέρδος είχε δηλώσει (ζητώντας πάντως συγνώμη για τον όρο) ότι «υπάρχει πολύ λίπος στην υγεία», εννοώντας ότι υπάρχει μεγάλο περιθώριο για εξοικονομήσεις. Νωρίτερα, ο εθνικός πλέον διανοούμενος Πάσχος Μανδραβέλης είχε γράψει άρθρο με τίτλο «Το λίπος του κράτους», όπου τόνιζε ότι Η ελληνική οικονομία έχει πολύ λίπος και το περισσότερο βρίσκεται στο κράτος.

Σ’ αυτή την πρώτη προσέγγιση, που θα μπορούσαμε να την πούμε προσέγγιση του γυμναστή ή του διαιτολόγου (ή του δόχτορα Μένγκελε), το λίπος θεωρείται περιττό και επικίνδυνο. Υπάρχει όμως και μια άλλη μεταφορική χρήση της λέξης «λίπος» σε πολιτικά-οικονομικά συμφραζόμενα, όπου το λίπος θεωρείται κάτι το θετικό και απαραίτητο. Όταν ο κ. Πάγκαλος μίλησε για «απέραντο λίπος» που υπάρχει στην αγορά (ας συγκρατήσουμε, αν γίνεται, τα γέλια μας για το οξύμωρο της εικόνας) εννοούσε ότι υπάρχουν οικονομικά αποθέματα, που δίνουν σε πολλούς τη δυνατότητα, ακόμα και σε καιρούς κρίσης, να επενδύουν και να ανοίγουν επιχειρήσεις. Εδώ το λίπος είναι το απαραίτητο απόθεμα που σε βοηθάει να αντέξεις όσο να περάσει η δύσκολη συγκυρία. Κι όταν σε οικονομικό ιστότοπο διαβάζουμε ότι «υπάρχει ακόμα λίπος στην εταιρική κερδοφορία», εννοούν ότι η ανάπτυξη των επιχειρήσεων θα στηριχτεί σε σωρευμένα κέρδη από προηγούμενα χρόνια.

Τέλος, μια τρίτη προσέγγιση, ίσως η προσέγγιση του χασάπη, είναι αυτή που λέει ότι οι εργαζόμενοι έχουν ακόμα λίπος (αποταμιεύσεις, ενοίκια, δεύτερες δουλειές) και γι’ αυτό δεν αντιδρούν πολύ στις περικοπές που γίνονται: το μαχαίρι δεν έχει ακόμα αγγίξει το ψαχνό.

Εγώ καταγράφω τις χρήσεις, δεν τις επιδοκιμάζω, μάλλον ανατριχίλα μού προκαλουν, αλλά δεν θα τις συζητήσω· αν θέλετε, το κάνετε εσείς, στα σχόλια. Έχω όμως σκοπό να λεξιλογήσω με τη λέξη «λίπος». Το λίπος είναι λέξη αρχαία, που εμφανίζεται πρώτη φορά στους κλασικούς χρόνους· ωστόσο, το επίθετο «λιπαρός» είναι παλιότερο, ομηρικό· στην αρχή όλης της οικογένειας είναι, θαρρώ, το επίρρημα «λίπα», που επίσης υπάρχει στον Όμηρο (ο οποίος είχε τα μέσα κι έτσι μπορούσε να χρησιμοποιεί επιρρήματα σε –α χωρίς να κινδυνεύει να τον πούνε μαλλιαρό, όπως σήμερα όποιος τολμήσει να πει, έστω, «προηγούμενα»).

Αυτό το λίπα στον Όμηρο χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με ρήματα όπως το αλείβω και το χρίω και συνήθως μαζί με το λάδι, π.χ. έχρισεν λίπ’ ελαίω ή αλειψαμένω λίπ’ ελαίω, άρα σημαίνει κάτι σαν «άφθονα, πλούσια» (επίρρημα), αλλά δεν νοείται (ή τουλάχιστον δεν εμφανίζεται πουθενά) χωριστά από την επίχριση, το άλειμμα, δηλ. δεν χρησιμοποιείται π.χ. για άφθονα πλούτη ή κοπάδια.

Ο λιπαρός είναι μεν αυτός που έχει αλειφτεί καλά, και ο λιπαρός με τη σημερινή έννοια (ένα φαγητό, ας πούμε), αλλά και αυτός που λάμπει από υγεία –όταν ο Όμηρος λέει ποσσί δ’ υπό λιπαροίσι εδήσατο καλά πέδιλα δεν εννοεί ότι τα πόδια τους τα είχαν αλείψει αλλά ότι έσφυζαν από υγεία και νιάτα, ήταν καλοσχηματισμένα, τροφαντά, χωρίς ρυτίδες. Λιπαρή ονομαζόταν η παχιά, η εύφορη γη, λιπαρά τα λαμπερά αντικείμενα (και στον Όμηρο), ενώ όταν ο Όμηρος πάλι λέει για λιπαρόν γήρας εννοεί πλούσια, άνετα γερατειά.

Με τον λιπαρό μπορεί να συνδέεται και το ρήμα λίπτω που σημαίνει επιθυμώ, απ’ όπου και το ρήμα λιπαρώ που σημαίνει επιμένω πεισματικά, παρακαλώ φορτικά (από εκεί και το εκλιπαρώ), όπως δεν υπάρχει σχέση ετυμολογική με το λείπω, παρά μόνο σύμπτωση κι έτσι όταν στο λεξικό βλέπουμε πλάι-πλάι τη λιποαναρρόφηση με τον λιποβαρή πρέπει να σκεφτούμε ότι το πρώτο είναι από το λίπος αλλά το δεύτερο από το λείπω, δηλαδή ο λιπόσαρκος δεν έχει λίπος στις σάρκες αλλά λειψές σάρκες –δεν είναι Πάγκαλος, είναι Τουίγκι.

Το λίπος το λέμε και ξίγκι, που είναι λατινικό, από το axungia, που θα πει λίπος, πάχος. Αυτό πέρασε στα ελληνικά στην ελληνιστική εποχή ως αξουγγία και αξούγγιον και με την παρετυμολογική επίδραση της λέξης οξύ έγινε οξύγγιον, απ’ όπου το μεσαιωνικό ξύγγιν και ξύγγι. Η σχολική ορθογραφία προτιμά να το γράφει ξίγκι, μάλλον επειδή πρόκειται για δάνειο. Θέλοντας να διαφοροποιηθεί πάση θυσία, κι ας γίνει τσιμέντο η διδαξιμότητα της ορθογραφίας, ο Μπαμπινιώτης επαναφέρει το ξύγγι, έτσι για να έχουμε ποικιλία.

(Για να κάνω μια παρέκβαση, νομίζω ότι όσες δάνειες λέξεις είχαν εισαχθεί στην ελληνική γλώσσα από την κλασική αρχαιότητα ή την ελληνιστική εποχή, ο Τριανταφυλλίδης είχε εισηγηθεί να μην τις απλοποιούμε, κι έτσι, π.χ., γράφουμε «αρραβώνας». Νομίζω, αλλά δεν το έχω πρόχειρο να το επιβεβαιώσω, ότι είχε βάλει τη διαχωριστική γραμμή στους Εβδομήκοντα· οτιδήποτε είναι μεταγενέστερο δάνειο, γράφεται απλά, όπως και τα νεότερα δάνεια. Ο Μπαμπινιώτης βέβαια, τραβάει στο λεξικό του την ελληνιστική κοινή μέχρι… τον Ιουστινιανό, οπότε υιοθετεί ή επαναφέρει διάφορες περίεργες ορθογραφίες που διαφέρουν από τη σχολική, έτσι που κανείς να μην ξέρει τι να γράψει).

Με το ξίγκι έχουμε και τη φράση «βγάζει κι από τη μύγα ξίγκι», που λέγεται για κάποιον σκληρό εκμεταλλευτή ή τσιγκούνη, που βγάζει κέρδος κι από την πιο ασήμαντη πηγή. Από τον μισθωτό, από τον συνταξιούχο, από τον μαγαζάτορα, εκεί να δεις τι ξίγκι βγαίνει.

Υπάρχει και μια άλλη όμως σχέση της Ελλάδας με το λίπος. Στα αγγλικά, η Ελλάδα είναι Greece κι είναι περίπου ομόηχη με το grease, το λίπος. Παρόμοια και στα γαλλικά Grèce και graisse. Δεν υπάρχει απόλυτη ομοηχία, αλλά αρκετή ομοιότητα ώστε να επιτρέπει λογοπαίγνια, όπως στη γελοιογραφία εδώ, που η εύσωμη κυρία λέει «Μάντεψε που πήγα διακοπές», κι η άλλη της απαντάει «στην γΕλλάδα;» (θα λέγαμε εμείς)

Θυμάμαι παλιές αγγλικές γελοιογραφίες, του 19ου αιώνα, που έδειχναν την Ελλάδα ως ένα κομμάτι πάχους (grease-Greece) που το κυνηγούσε να το φάει μια γαλοπούλα, η Τουρκία (turkey-Turkey). Έψαξα και δεν τις βρήκα, βρήκα όμως μια παρόμοια, από το Punch του 1869, όπου η γαλοπούλα-Τουρκία ψήνεται σε ελληνικό μαγειρικό λίπος και οι μεγάλες δυνάμεις προσπαθούν να σβήσουν τη φωτιά.

Να πούμε ότι από αυτό το graisse, ή μάλλον από το ιταλικό grasso, είναι και το δικό μας γράσο, μόνο που εμείς το χρησιμοποιούμε μόνο για τα λιπαντικά των μηχανών, όχι βέβαια για το μαγειρικό λίπος.

Ένα γαλλικό ιστολόγιο έγραφε τις προάλλες En Grèce plus de graisse (δεν υπάρχει πια  λίπος στην Ελλάδα). Τώρα με τα μέτρα, θα χάσουμε άραγε το λίπος μας; Και είναι τάχα το λίπος περιττό, χρήσιμο ή απαραίτητο; Αν, για παράδειγμα, πουλήσουμε τον ΟΠΑΠ, που βγάζει κέρδος 600 εκατομμύρια το χρόνο, θα είναι τάχα απαλλαγή από περιττό λίπος ή χειρουργική επέμβαση –και ποιος Σάιλοκ θα μπορέσει να αφαιρέσει σκέτο λίπος χωρίς να στάξει αίμα;

Advertisement