Ο Κεραυνός του Κ. Βάφη

Μεταγενέστερη σημείωση: Το άρθρο αυτό έχει ένα σοβαρό λάθος ως προς την ταυτότητα του Κ.Βάφη, οπότε σας συνιστώ να διαβάσετε το νεότερο σχετικό άρθρο, που αποκαθιστά την αλήθεια.
Ο Καβάφης είναι ο ποιητής μας που τα ποιήματά του έχουν παρωδηθεί περισσότερο από κάθε άλλον -και με μεγάλη διαφορά. Ο όρος «παρωδία» εδώ είναι αναγκαστικά πολύ ευρύς -ίσως θα έπρεπε να τον κρατήσουμε μόνο για τις περιπτώσεις όπου αυτό γίνεται με αποκλειστικό σκοπό τη σάτιρα, συχνά και του ίδιου του ποιητή, ενώ τις άλλες περιπτώσεις, όπου το ποίημα γράφεται  «με τον τρόπο» του ποιητή, και που μπορεί να αποτελούν ακόμη και φόρο τιμής, να τις πούμε «μιμήσεις». Μια άλλη διάκριση είναι ανάμεσα στις παραφράσεις, δηλαδή τις παρωδίες που ακολουθούν πιστά ένα συγκεκριμένο ποίημα, αλλάζοντας φυσικά κάποιες λέξεις, όπως εδώ ο Γιώργος Κοροπούλης και ο Αλλού Φαν Μαρξ στους Ιδανικούς αυτόχειρες, και σε εκείνες που απλώς εμπνέονται από το ύφος του ποιητή.

Αλλά ας γυρίσουμε στον Καβάφη. Έλεγα ότι έχει παρωδηθεί περισσότερο από κάθε άλλον. Το 1997 ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος συγκέντρωσε σε βιβλίο 170 παρωδίες καβαφικών ποιημάτων, τις περισσότερες από επώνυμους λογίους, ενώ ο καθηγητης Ξ. Κοκόλης έχει εκδώσει δικό του βιβλίο με τριάντα καβαφικές παρωδίες (του τύπου της παράφρασης). Οι πρώτες χρονολογικά καβαφικές παρωδίες που συγκέντρωσε ο Δασκαλόπουλος είναι εχθρικές προς τον ποιητή. Ίσως η καλύτερη ή γνωστότερη από αυτές να είναι η ακόλουθη του Φώτου Πολίτη (1923):

Η αβρά κυρία μετά της οποίας
εγεύθης καλαμάρια και σηπίας
απήλθε χθες εις το αβησσυνιακόν επίνειον.
Τούτο ενθυμού. Εις το αβησσυνιακόν επίνειον
απήλθεν η αβρά κυρία μετά της οποίας
εγεύθης καλαμάρια και σηπίας.

Φυσικά σατιρίζεται το ποίημα «Εις το επίνειον» του Καβάφη, που ξεκινάει:

Νέος, είκοσι οκτώ ετών, με πλοίον τήνιον
έφθασε εις τούτο το συριακόν επίνειον
ο Έμης, με την πρόθεσι να μάθει μυροπώλης.

Το ποίημα αυτό με τις πολυσύλλαβες  ομοιοκαταληξίες είχε σκανδαλίσει τους αντικαβαφικούς -το παρώδησε και ο Σπυρομελάς, αλλά η δική του παρωδία είναι χειρότερη και εκτενέστερη και βαριέμαι να την αντιγράψω. Έχει την αξία ότι περιέχει τη λέξη «πιπίνιον», άρα μαθαίνουμε ότι το έλεγαν από τότε.

Αλλά ας πάμε στον Κεραυνό.  Την παρωδία αυτή την δημοσίευσε στην εφημ. Πολιτεία στις 7/1/1925 ο ποιητής και κριτικός Νίκος Καρβούνης (1880-1947, της ομάδας της Ηγησώς, πρώτα θεοσοφιστής και από το 1930 μαρξιστής) που την υπόγραψε «Κ. Βάφης». Στόχος της είναι να σατιρίσει όχι τον Καβάφη, αλλά τον Γεώργιο Κονδύλη, τον στρατιωτικό που είχε γίνει πολιτικός. Δεν παρωδείται συγκεκριμένο καβαφικό ποίημα, αλλά γίνεται μίμηση του ύφους του Καβάφη -και βέβαια, εδώ κι εκεί υπάρχουν ατόφιοι καβαφικοί στίχοι.

Κεραυνός

Είκοσι χρόνια τον στρατώνα εγνώρισα
και δάφνας έδρεψα στης μάχης το πεδίον
(Κωνσταντινούπολιν, Απείρανθον, Χαλκιδικήν)
Πλην ν’ αηδιάσαν κι αι μάχαι και ο στρατών.

Αφήκα τότε τον στρατόν.
Κάτι με είλκυσεν εις την πολιτικήν,
κάτι κι εγώ να γίνω κομματάρχης,
δεν θα’μαι ο πρώτος δα συνταγματάρχης
που ανήλθεν εις τοιαύτας λειτουργίας.

Τον δρόμον μου ηκολούθησα γοργός
και επάλαισα κατά της βασιλείας
στης Δημοκρατικής Ενώσεως τους κόλπους…
Αι ιδέαι της με συνεκίνησαν ολίγον
πλην με καιρόν βαρέθηκα. Είναι άχαρις
αγών για τάξεις, για πτωχόν λαόν, για δικαιώματα
για ελευθερίας, και άλλα ηχηρά παρόμοια.

Άλλωστε ο Μποδοσάκης με προέτρεψε
ν’ αποσυρθώ γιατί έλεγε θα μου έκοβεν
ευθύς τα λίαν γενναία δοσίματα.

Έγινα τότε φασιστής και αρχηγός
του νέου κόμματος του εθνικού
και υπουργικόν κατέλαβα εδώλιον.

Εδώ ας σταθώ. Καλά είν’ εδώ. Δεν το κουνάω.
Ποτέ απ’ εδώ εξ ιδίας προαιρέσεως.
Και μ΄ ευχαρίστησιν θα μείνω
και ζωήν ολόκληρον εδώ.

Αλλ’ αν χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ
κάποια αλλαγή στις διαθέσεις γίνει
και δοθεί κάποιο φύσημα για πέρα
στον συνάδελφο Πρίμο ντε Ριβέρα,
σ’ εμένα, στον Τσαγκόφ, στο Μουσολίνι,
τότε ίσως επανέλθω στο στρατώνα
και ξαναρχίσω την παλαιά ζωήν μου.

Ίσως να κάνω και κανένα κίνημα
σωτήριον, αξιεπαίνως ενθυμούμενος
τας βενιζελικάς μου παραδόσεις.
Το χρέος προς την πατρίδα και προς τον μπακάλη,
που δύσκολα θα δύναμαι να εξοφλήσω,
αν στερηθώ -πράγμα φρικτόν-
τα λίαν γενναία της εξουσίας δοσίματα.

Αλλ’ ο Εφέσιος αγρυπνεί και όλ’ αυτά
δεν είναι φόβοι βάσιμοι και σοβαροί,
τουλάχιστον για μέλλον λίαν προσεχές…

Ο αναγνώστης του 1925 εύκολα αναγνώριζε τις αναφορές της παρωδίας -με την Κωνσταντινούπολη εννοείται η δράση του Κονδύλη μετά τον Νοέμβριο του 1920, όταν πολλοί  βενιζελικοί αξιωματικοί κατέφυγαν στην Πόλη (που ήταν υπό διεθνή έλεγχο) και από εκεί μηχανορραφούσαν (κατά τα άλλα, έφταιξε η αντιπολεμική προπαγάνδα του ΣΕΚΕ για την καταστροφή). Στη Χαλκιδική και την Απείρανθο είχαν γίνει πολύνεκρες συγκρούσεις με τους κατοίκους της περιοχής -στην πρώτη περίπτωση συμμετείχε ο λοχαγός τότε  Κονδύλης προσωπικά.

Ο Κονδύλης άργησε να κάνει το δικό του κίνημα. Όταν το 1926 ανέτρεψε τη δικτατορία του Πάγκαλου, φέρθηκε σχεδόν υποδειγματικά, αφού γρήγορα οργάνωσε εκλογές, στις οποίες μάλιστα δεν συμμετείχε. Το 1935 όμως έκανε το κίνημα της 10ης Οκτωβρίου που επανέφερε τη βασιλεία ύστερα από χαλκευμένο δημοψήφισμα που έδωσε 98% στο Ναι.

Ο Καβάφης λέγεται ότι αντέδρασε ψυχρά στην παρωδία του Καρβούνη (αυτή είναι η εκτίμηση του Ε. Μόσχου, στο βιβλίο «Επιστολές στον Μάριο Βαϊάνο»), ίσως επειδή η παρωδία παρουσιάστηκε σαν «απάντηση» των αντικαβαφικών στο φιλοκαβαφικό αφιέρωμα της Νέας Τέχνης του 1924 («Οι θαυμασταί του ποιητού ευρήκαν ευκαιρίαν να ‘οργιάσουν’. Οι πολέμιοί του δεν θα εξέσκαζαν κι αυτοί;» έγραψε στο εισαγωγικό της σημείωμα η Πολιτεία). Κατά τη γνώμη μου, μάλλον θα  κρυφοκαμάρωσε ο Καβάφης. Βέβαια, με τις παρωδίες ποτέ δεν ξέρεις -κι η λαπαθιωτική καβαφική παρωδία (Εις Τύριον ζωγράφον) είχε θεωρηθεί χλευαστική από τον Ρουσέλ και μετά έτρεχε ο καημένος ο Λαπαθιώτης να εξηγήσει ότι την είχε γράψει ως φόρο τιμής.

Advertisement