Αυτό δεν το είπε ο Σουρής!

Κάτι άλλο είχα σκοπό να γράψω για σήμερα, αλλά έπεσε τούτο δω μπροστά μου, κι επειδή μερικά πράγματα πρέπει να τα σκοτώνεις από μικρά (όπως λέει το ανέκδοτο με το τρένο και την τσαγιέρα) αλλάζω σχέδιο.

Στον ιστότοπο της Άθενς Βόις, ο δημοσιογράφος Ηλίας Κανέλλης γράφει ένα άρθρο προς υπεράσπιση του Πάσχου Μανδραβέλη, ο οποίος, λέει, κατηγορήθηκε από συναδέλφους του, συνδικαλιστές της ΠΟΣΠΕΡΤ, για αντισυναδελφική συμπεριφορά και καλείται να παρουσιαστεί στο Πειθαρχικό της ΕΣΗΕΑ. Επί της ουσίας, πιθανώς να έχει δίκιο ο κ. Κανέλλης, αν και θα ήθελα να ακούσω και την άλλη πλευρά. Ωστόσο, στο άρθρο προτάσσεται, ως μότο, το εξής δίστιχο: Είναι ελεύθερος ο Τύπος / φτάνει μόνο να μη γράφει με την υπογραφή: Γεώργιος Σουρής και εδώ διαφωνώ ριζικά, αφενός επειδή το δίστιχο δεν είναι ακριβώς έτσι και αφετέρου, και κυρίως, επειδή δεν το είπε ο Σουρής αυτό.

Είναι βέβαια γνωστό ότι κυκλοφορούν πολλά αποφθέγματα τα οποία στην πραγματικότητα δεν έχουν ειπωθεί από τον διάσημο άνδρα στον οποίο αποδίδονται, με διασημότερο, ίσως, το «Διαφωνώ με όσα λες αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να τα λες», που αποδίδεται ευρύτατα στον Βολταίρο, που όμως κατά πάσα πιθανότητα ποτέ δεν το είπε. Στην περίπτωση του Βολταίρου, η εσφαλμένη απόδοση (misattribution στα αγγλικά) γίνεται καλοπροαίρετα, σε άλλες όμως περιπτώσεις υπάρχει και κακή πίστη στη μέση, όπως π.χ. για την υποτιθέμενη ρήση «Αν θέλεις να εξαφανίσεις έναν λαό κατάστρεψε τη γλώσσα του», που ο κ. Σαράντος Καργάκος αποδίδει επίμονα στον Λένιν χωρίς βέβαια να κάνει τον κόπο να δώσει μια παραπομπή (που δεν υπάρχει, διότι δεν το είπε), ή, βέβαια, για την περίφημη (και ανύπαρκτη) «δήλωση Κίσινγκερ«, για την οποία τόσα και τόσα έχουν ειπωθεί. (Παρένθεση: Η ψευτοδήλωση Κίσινγκερ είναι γνωστότερη στην Ελλάδα από τη ρήση του Βολταίρου, αλλά η τελευταία είναι γνωστότερη διεθνώς).

Το Διαδίκτυο, εδώ, παίζει διπλό ρόλο: αφενός βοηθάει στο να διαδοθεί η ψεύτικη ρήση, αφετέρου όμως κάνει ευκολότερο να διαδοθεί η ανασκευή της.

Αν περάσουμε από τα αποφθέγματα στον χώρο της ποίησης, ο ποιητής που περισσότερο έχει αποτελέσει θύμα εσφαλμένης απόδοσης, δηλαδή του έχουν αποδοθεί στίχοι που δεν είναι δικοί του, είναι ο Γεώργιος Σουρής. Για παράδειγμα, κυκλοφορεί ευρέως στο Διαδίκτυο ένα… σκατολόημα, ένα ποίημα για σκατά δηλαδή, το οποίο αποδίδεται στον Γεώργιο Σουρή, ενώ κατά τη γνώμη μου είναι στιχούργημα του 1950-1970 και δεν έχει ούτε το πνεύμα ούτε τη γλώσσα του Σουρή. (Δείτε εδώ συζήτηση στο σλανγκρ, όπου συμμετέχω κι εγώ). Στον Σουρή επίσης αποδίδεται, ευρύτατα στο Διαδίκτυο, το στιχάκι «Ποιητής εκ του προχείρου / έχων την μορφήν του χοίρου», ενώ κατά τη γνώμη μου είναι δείγμα σχολικής ή καφενειακής στιχουργικής. Και γενικότερα όμως, όποιο αστείο ή σκαμπρόζικο στιχάκι βρεθεί, στον Σουρή θα το αποδώσουν.

Και αλήθεια, πώς να αποδείξεις ότι κάποιος δεν είπε κάτι; Ο Σουρής έχει γράψει εκατοντάδες χιλιάδες στίχους (όπως είπαμε μόλις χτες), γιατί να μην το έχει γράψει κι αυτό; Οριστική απόδειξη δεν υπάρχει -εκτός αν ψηφιοποιηθούν τα άπαντα του Σουρή, αλλά και πάλι κάποιος πεισματάρης μπορεί να συνεχίσει να λέει ότι πρόκειται για ανέκδοτο ποίημα από το αρχείο Σουρή!

Στην περίπτωση όμως του δίστιχου που παρέθεσε ο Η. Κανέλλης, μπορούμε να είμαστε βέβαιοι πως ο ποιητής δεν είναι ο Σουρής, επειδή ξέρουμε με βεβαιότητα ότι το έγραψε άλλος, έστω και ελαφρώς διαφορετικό. Η ακριβής μορφή του είναι: Είν΄ ελεύθερος ο Τύπος / φτάνει μόνο να μη γράΨειΣ, και το έχει γράψει ο Αλέξανδρος Σούτσος, το 1831, πριν γεννηθεί ο Σουρής. Πρόκειται ίσως για το πρώτο δείγμα πολιτικής σάτιρας στο νεοελληνικό κράτος. Σαν αντίδραση στο «τυποκτόνον ψήφισμα του Ι. Καποδίστρια», ο Αλέξανδρος Σούτσος (1803-1863) έγραψε τους εξής στίχους που έμειναν παροιμιώδεις:

Είν’ ελεύθερος ο Τύπος, φθάνει μόνον να μην βλάψεις
της Αρχής τους Υπαλλήλους,
τους Κριτάς, τους Υπουργούς μας και των Υπουργών τους φίλους·
είν’ ελεύθερος ο Τύπος, φθάνει μόνον να μη γράψεις.

Ο Σούτσος είχε υποδεχτεί με ενθουσιασμό τον Καποδίστρια, γρήγορα όμως διαφώνησε μαζί του και τελικά ύμνησε τους δολοφόνους του. Σε άλλο ποίημά του σατιρίζεται «Ο επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί Ι. Καποδίστρια» που ρημάζει ατιμωρητί τα ταμεία επειδή είναι ημέτερος και χαφιεδίζει καλά. Στο ποίημα διασώζεται το πρώτο νεοελληνικό νόμισμα, οι φοίνικες:

Φοίνικες και ταλαράκια το πουγκί μου κουδουνίζει,
και το στόμα μου σαμπάνιες και ριζόγαλο μυρίζει·
χαιρετάτε με, με σέβας, με βαθύν προσκυνισμόν·
επιστάτης, κύριοί μου, έγινα οικοδομών.
Τερερέμ, λαλά, λαλά·
η δουλειά πάγει καλά.

            (…)

Η αυτού Πανεξοχότης μ’ αγκαλιάζει κάθε μέρα·
μα ρημάζω το ταμείον; Αλλού βλέπει· βλέπει πέρα.
Φθάνει μόνον πουρνό βράδυ να τον λέγω εις τ’ αυτί
τι φρονεί ο ένας κι άλλος και τι δρόμο περπατεί.

Στη συνέχεια ο Σούτσος υποδέχτηκε με παιάνες τον βασιλιά Όθωνα, αλλά η ιστορία επαναλήφθηκε: μόλις άσκησε κριτική, η εξουσία τον εξόρισε και τον κυνήγησε. Γενικά, η πολιτική σάτιρα ήταν ανθυγιεινό επάγγελμα στην Ελλάδα του 19ου αιώνα.

Advertisement