Ιστορικά διλήμματα, τα κείμενα του Νίκου Ζαχαριάδη

Με τον τίτλο «Ιστορικά διλήμματα – Ιστορικές απαντήσεις» κυκλοφόρησε πριν από λίγο καιρό από τις εκδόσεις Καστανιώτη ο πρώτος τόμος από τα δημοσιευμένα άπαντα του Νίκου Ζαχαριάδη, του παλιού ηγέτη του ΚΚΕ, που μας έχει απασχολήσει και στο ιστολόγιο άλλες δυο φορές, αφενός σε ένα άρθρο του πατέρα μου για την αποκατάσταση του Ζ. από το ΚΚΕ και αφετέρου κατά την παρουσίαση του βιβλίου του Αλέξη Πάρνη Γεια-χαρά Νίκος, που αφηγείται τη φιλία του συγγραφέα με τον Ζαχαριάδη και περιέχει τα γράμματά του.

Το βιβλίο του Ζαχαριάδη με ενδιαφέρει όχι μόνο για το περιεχόμενό του, αλλά και εκδοτικά, γιατί βάζει μερικά προβλήματα που απασχολούν όσους καταπιάνονται με παλιότερα κείμενα. Ο φίλος Γιώργος Πετρόπουλος, ιστορικός, που έκανε την επιμέλεια του κειμένου, επέλεξε να ξεκινήσει την παρουσίαση των κειμένων του Ζαχαριάδη όχι από την αρχή αλλά ιν μέντιας ρες, που λέμε, δηλαδή από το 1940. Αυτό του επιτρέπει να δώσει μερικά κείμενα με μεγάλη ιστορική βαρύτητα, ενώ αν ξεκινούσε από τη δεκαετία του 1920 η απήχηση του πρώτου τόμου θα ήταν σαφώς πιο περιορισμένη. Νομίζω ότι ο αρχικός του σχεδιασμός ήταν να συμπεριλάβει στον πρώτο τόμο τα κείμενα από το 1940 έως το 1947, αλλά τελικά άλλαξε γνώμη επειδή ο τόμος θα ξεπερνούσε τις 1000 σελίδες. Έτσι, κράτησε για τον πρώτο τόμο (κάτι παραπάνω από 400 σελίδες) τα κείμενα της περιόδου 1940-45 και ο δεύτερος τόμος, που είναι επίσης έτοιμος και θα κυκλοφορήσει τους επόμενους μήνες, θα έχει τα κείμενα 1946-47. Συνολικά, τα δημοσιευμένα άπαντα του Ζαχαριάδη υπολογίζεται να πιάσουν εφτά τόμους και του εύχομαι καλή δύναμη στο εγχείρημά του.

Το να πούμε ότι ο πρώτος τόμος περιλαμβάνει τα κείμενα της περιόδου 1940-1945 είναι μεν σωστό αλλά είναι και ελαφρώς παραπλανητικό, αφού ο Ζαχαριάδης ήταν έγκλειστος έως τον Μάιο του 1945 -έτσι, τα κείμενα του τόμου, με εξαίρεση τα γνωστά τρία γράμματά του της περιόδου του πολέμου του 1940-41, γράφτηκαν όλα στο εφτάμηνο Ιούνιος-Δεκέμβριος 1945. Θυμίζω πως ο πόλεμος του 1940 βρήκε τον Ζαχαριάδη φυλακισμένο στα κρατητήρια της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών. Τον Απρίλιο του 1941, σε μια έσχατη ατιμία του, το τεταρταυγουστιανό καθεστώς τον παρέδωσε, όπως και τόσους άλλους κρατούμενους, στους Γερμανούς. Η Γκεστάπο τον μετέφερε στη Βιέννη, όπου κρατήθηκε έξι μήνες, και μετά, από τις 30 Νοεμβρίου 1941 στο Νταχάου, απ’ όπου απελευθερώθηκε στο τέλος του πολέμου, τον Μάιο του 1945 και επέστρεψε, στις 30 Μαΐου, στην Ελλάδα.

Ο Πετρόπουλος παρουσιάζει εκτενές επίμετρο, στο οποίο παρέχει πάρα πολλές πληροφορίες για τις συνθήκες υπό τις οποίες γράφτηκαν τα κείμενα του βιβλίου, και ιδίως τα περίφημα 3 γράμματα. Το κομμάτι αυτό του βιβλίου έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον, γιατί συγκεντρώνει πολλά δυσεύρετα κείμενα, μεταξύ άλλων σε σχέση με την αλληλογραφία του έγκλειστου Ζαχαριάδη με τη διαβρωμένη από την ασφάλεια Προσωρινή Διοίκηση του ΚΚΕ. Πολύ ενδιαφέρον έχει επίσης η έκθεση του Μιχάλη Τυρίμου, που ήταν βουλευτής του ΚΚΕ και πέρασε με την ασφάλεια, για το πώς θα μπορούσε το καθεστώς της 4ης Αυγούστου να πάρει στα χέρια του όλον τον μηχανισμό του ΚΚΕ. (Για την περίπτωση Τυρίμου, που έχει συγκλονιστικές λεπτομέρειες, λογαριάζω να γράψω ειδικό άρθρο).

Χαρακτηριστικό της πολλής και καλής δουλειάς που έχει κάνει ο Πετρόπουλος, είναι ότι ανακάλυψε ότι από το κείμενο του περίφημου πρώτου γράμματος του Ζαχαριάδη, που το έστειλε στις 31 Οκτωβρίου 1940, όπως δημοσιεύεται σήμερα, ακόμα και σε έντυπα του ΚΚΕ, λείπει μια λέξη και μια φράση. Συγκεκριμένα, έχει παραλειφθεί η φράση που την έχω βάλει με μαύρα: Έπαθλο για τον εργαζόμενο Λαό και επιστέγασμα για το σημερινό του αγώνα πρέπει να είνε, και θα είνε, μια καινούργια Ελλάδα της Δουλειάς, της Λεφτεριάς, λυτρωμένη από κάθε ξενική ιμπεριαλιστική εξάρτηση και από κάθε εκμετάλλευση, μ’ έναν πραγματικά παλλαϊκό πολιτισμό. Το πώς και γιατί παραλείφθηκε αυτή η φράση στις αναδημοσιεύσεις του κειμένου δεν έχει ακόμα διαπιστωθεί, πάντως έτσι αποκαθίσταται το κείμενο. Επίσης ο Πετρόπουλος αποδεικνύει, κατά τη γνώμη μου πειστικά, ότι ένα τέταρτο γράμμα του Ζαχαριάδη προς τον Μεταξά, που θεωρείται γνήσιο από κάποιους, είναι πλαστό.

Από το απόσπασμα που παρέθεσα πιο πάνω, βλέπετε ότι η ορθογραφία έχει κάποιες διαφορές από τη σημερινή. Ο Πετρόπουλος μονοτονίζει φυσικά το κείμενο, και κάνει κάποιες ορθογραφικές απλοποιήσεις-εναρμονίσεις σε διπλοτυπίες (μαζύ -> μαζί, δίκηο -> δίκιο), αλλά διατηρεί σε άλλες περιπτώσεις την ορθογραφία του πρωτοτύπου (καμμιά, βαθειά, κυττάζω, είνε, πάλαιψε) για να δώσει το άρωμα της εποχής. Δεν συμφωνώ, αλλά τον καταλαβαίνω. Δεν συμφωνώ όμως όταν διατηρεί ενωμένες τις λέξεις όπου υπήρχε έκθλιψη (τάχουν, νάρχονται). Στο πρωτότυπο κείμενο, π.χ. το νάναι είχε τόνο και πνεύμα πάνω από το α (νἆναι) κι έτσι ξεχώριζε η σούπα από το σου ‘πα. Στο σημερινό μονοτονικό, πρέπει να χωρίσεις τις λέξεις, όπως άλλωστε ορίζουν οι κανόνες.

Έπιασα και μια ανορθογραφία του αρχικού κειμένου, που οι επιμελητές τη διατήρησαν. Σε ένα κείμενό του από τον Αύγουστο του 1945, ο Ζαχαριάδης απαντάει στον Ηλία Τσιριμώκο, που ήταν ηγετικό στέλεχος του ΕΛΔ-ΣΚΕ, κόμματος που συμμετείχε αρχικά στο ΕΑΜ αλλά μετά το 1945 διαφοροποιήθηκε. Λέει λοιπόν ο Ζαχαριάδης: «Ο συναγωνιστής Τσιριμώκος, άλλος μηνύων Αχιλλεύς…». Όχι μηνύων, μηνίων είναι το σωστό, από την μήνιν.

Καλή δουλειά έχει γίνει και στον υπομνηματισμό του κειμένου: δίνονται σε υποσημειώσεις συνοπτικές βιογραφίες των προσώπων που μνημονεύονται στα κείμενα, ενώ, όπου υπάρχει αντιπαράθεση ή διάλογος του Ζαχαριάδη με άλλο πρόσωπο (όπως πιο πάνω με τον Τσιριμώκο), παρατίθεται σε επίμετρο το κείμενο του άλλου προσώπου.

Πέρα από τα εκδοτικά, όμως, το ενδιαφέρον του βιβλίου βρίσκεται στο ότι βοηθάει να παρουσιαστεί ο Ζαχαριάδης απαλλαγμένος «από τη λάσπη των αντιπάλων του και από το λούστρο των οπαδών του» (φράση του επιμελητή), μέσα από τα κείμενα που έγραψε ο ίδιος, όσο κι αν η εικόνα δεν είναι πλήρης χωρίς τα προγενέστερα και μεταγενέστερα κείμενα. Στο βιβλίο προτάσσεται πρόλογος του Σήφη Ζαχαριάδη, γιου του Ν.Ζ., και ένα αυτοβιογραφικό σημείωμα του Ζαχαριάδη, από το οποίο δημοσιεύω την αρχή, όπου ο Ν.Ζ. αφηγείται τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια και τις ρίζες του (ενδιαφέρον είναι ότι, αν και ο ίδιος γεννήθηκε στην Αδριανούπολη, από γονείς μικρασιάτες, οι παππούδες/προπαππούδες του ήταν από την Ελλάδα: Ρούμελη, Κυνουρία, Χίο’ αυτό συμβαίνει με πάρα πολλούς μικρασιάτες). Δεν παραθέτω ολόκληρο το αυτοβιογραφικό επειδή είναι μεγαλούτσικο, αλλά μπορείτε να διαβάσετε τη συνέχεια στο ιστολόγιο της φίλης Βασιλικής Μετατρούλου που το δημοσίευσε πριν από μερικές εβδομάδες.

Γεννήθηκα στις 27.4.1903 στην Αδριανούπολη. Ο πατέρας μου Παναγιώτης είταν από μικροαστική οικογένεια, τέλειωσε στην Πόλη τη Μεγ. του Γένους Σχολή, δούλεψε μερικά χρόνια καπνεργάτης, ειδικεύθηκε εξπέρ (πραγματογνώμων) στα κα­πνά και γίνηκε υπάλληλος στην Εταιρία Regie (Γαλλικό μονοπώλιο καπνών στην Τουρκία), όπου και δούλεψε σχεδόν όλη του τη ζωή ωσότου διαλύθηκε η Εταιρία αυτή το 1926 είτε 1927. Η καταγωγή του είταν απ’ τη Ρούμελη. Πέθανε στην κατο­χή. Αντιδραστικός δε στάθηκε ποτέ, και ποτέ δε μούπε ούτε μια λέξη για το δρόμο που τράβηξα. Απ’ την Πόλη ακόμα 1921-22 διάβαζε ευχάριστα τον τύπο μας, κυρίως του άρεσε η «Κομέπ». Μα ποτέ δε μπόρεσε να ξεφύγει απ’ την υπαλληλική μικροα­στική ψυχολογία, απτό φόβο μη χάσει τη θέση του, μην πάθει τίποτε. Στην Ελλά­δα ήρθε το 1927 ή 1928 και δούλεψε ώσπου πέθανε σαν αποθηκάριος σε εταιρίες καπνού, και στα τελευταία του χρόνια στη Δράμα, στην αποθήκη του γαμπρού μου καπνέμπορα Μιχάλη Δρόσου. Ο πατέρας μου περιουσία δεν απόχτησε ποτέ, και όλη του τη ζωή την πέρασε σε μεταθέσεις, σαν υπάλληλος της Ρεζί, απ’ τη μιαν άκρη της Τουρκίας στην άλλη. Εμένα προσωπικά ο πατέρας μου μου στάθηκε ξέ­νος από μικρό παιδί γιατί με χτυπούσε πολύ, εμένα εξαιρετικά, γιατί, όπως έλεγε, τούκανα αταξίες και τον έκθετα στον κόσμιο. Στο σπίτι ποτέ δεν είχαμε πολυτέλεια, και ποτέ όσο έμενα στο σπίτι δε γνώρισα πείνα, αν και από μικρό παιδί θυμάμαι γκρίνια στο σπίτι γύρω απ’ τα οικονομικά. Ο πατέρας δεν έπινε ποτέ, ούτε και έπαιζε.

 Στα 1899, όντας, σαν υπάλληλος της Ρεζί, στα Άδανα της Κιλικίας (Μικρασία), γνώρισε και πήρε τη μάννα μου Ερατώ Πρωτόπαπα. Η μητέρα είνε και αυτή από μικροαστική οικογένεια. Η μητέρα της (γιαγιά μου) είταν απ’ τη Χίο. Ο πατέ­ρας της (παππούς) είχε φύγει απ’ την πατρίδα του, το Καστρί της Κυνουρίας, νέος με τον αδελφό του Δημήτρη ζητώντας τύχη. Ο Δημήτρης τράβηξε για την Αλάσκα. Ο παππούς μου έφτιασε μπακάλικο, και μετά έκανε και ξενοδοχείο στα Άδανα. Τη μητέρα μου την προίκισε με μετρητά που οι γονιοί μου τ’ απόσυραν απ’ τον παππού μου λίγα λίγα όταν τα χρειαζόντουσαν. Στα 1900 γεννήθηκαν στα Άδανα οι δυο αδελφές μου Ιφιγένεια και Αλεξάνδρα (Φώφη και Σάσα), δίδυμες. Απ’ τα Άδανα μετατέθηκε στην Αδριανούπολη, όπου το 1903 γεννήθηκα εγώ. Το 1915, ξα­νά στα Άδανα, γεννήθηκε ο αδελφός μου Δημήτριος (Μίμης). Στα 1905 ο πατέρας μου μετατέθηκε στα Σκόπια της Μακεδονίας, πάντα σαν εξπέρ της Ρεζί. Στα Σκό­πια πρωτοπήγα στο σχολείο της Ελληνικής κοινότητας. Στα 1908 πήγαμε τα παιδιά με τη μητέρα μας στα Άδανα για να δει τους γονιούς της. Εκεί έζησα την τουρκική συνταγματική μεταπολίτευση και τη σφαγή των Αρμενίων. Ξαναγυρίσαμε στα Σκόπια, όπου μείναμε ως τους Βαλκανικούς πολέμους. Απ’ τα χρόνια που μείναμε στα Σκόπια έμειναν μέσα μου πολύ ζωηρές και έντονες οι παιδικές εντυπώσεις και αναμνήσεις απ’ τον ένοπλο και εξοντωτικό αγώνα που έκαναν τα χρόνια εκείνα οι μακεδόνες, Έλληνες, Βούλγαροι, Σέρβοι και Αλβανοί ενάντια στους Τούρκους και συναμεταξύ τους. Στα 1912 ήμουνα στη Θεσσαλονίκη όταν μπήκαν οι Έλληνες. Επειδή η Σερβία και η Ελλάδα δεν αναγνώριζαν τη Ρεζί, τον πατέρα μου τον μετέθεσαν στη Νικομήδεια στα 1913. Εκεί τελείωσα το δημοτικό εφτατάξιο σχολείο, και στα 1916-17 για 1 χρόνο πήγα στο γυμνάσιο στην Αδριανούπολη, όπου στο με­ταξύ είχε μετατεθεί και βρισκότανε μόνος του ο πατέρας μας. Η μητέρα μου με τα άλλα τα παιδιά μείναν στη Νικομήδεια. Στην Αδριανούπολη στο γυμνάσιο μια πα­ρέα από μαθητές (ανάμεσα τους και ο Τάσος ο Χαϊνόγλου) πρωτο­μιλήσαμε για οικονομική δικαιοσύνη και σοσιαλισμό. Στα 1917 έβγαλα την 1η Γυ­μνασίου, και εδώ τελειώνει η σχολική μου εκπαίδευση. Γύρισα στη Νικομήδεια, όπου και έπιασα δουλειά και γω στη Ρεζί.

 Τέλη 1918 με αρχές 1919 στη Νικομήδεια ένας κύπριος διερμηνέας στον αγγλικό στρατό, ο Ευριπίδης Αναστασιάδης, μου πρωτομίλησε συστηματικά για το σοσια­λισμό, τη ρούσικη επανάσταση, το Λένιν και τους μπολσεβίκους. Τότε είμουνα και αρχηγός της ομάδας προσκόπων. Παραιτήθηκα από αρχηγός γιατί δε συμφωνού­σα με το θρησκευτικό προσανατολισμό του προσκοπισμού. Στα 1919 έφυγα κρυφά απτό σπίτι για να πάω εθελοντής στον Ελληνικό Στρατό. Με πήρε χαμπάρι η μη­τέρα μου και με επέμβαση της στο στρατολογικό γραφείο ματαίωσε τη στρατολο­γία μου. Έτσι έμεινα στην Πόλη, όπου έπιασα δουλειά σαν υπάλληλος στον εξάδερφό μου καρβουνέμπορα Ανέστη Σεφεριάδη. Η δουλειά είταν επίβλεψη στις φορτώσεις και εκφορτώσεις στο λιμάνι, με συμμετοχή στη φυσική δουλειά. Εκεί γνώρισα τις πρώτες πείνες, γιατί η επιχείρηση ουσιαστικά χρεωκόπησε και ένα χρό­νο σχεδόν δεν πληρώθηκα.

Τότε έπιασα δουλειά στο λιμάνι σαν φορτοεκφορτωτής, και μετά σε ρυμουλκά και σε καράβια με ταξίδια στη Μαύρη Θάλασσα. Στα 1919 πρωτοπήγα στην Πα­νεργατική της Πόλης, οργάνωση αναρχοσυνδικαλιστική με προσανατολισμό προς τους I.W.W. (βιομήχανοι εργάτες του κόσμου). Μέλος της οργανικό δεν έγινα ποτέ. Εκεί γνώρισα τους Μάξιμο, Σκλάβο, Νικολαΐδη (Γέρο, Παππού), Σγουρή, Βάσο, Μιχαηλίδη, Σακαρέλλο, Τζινιέρη, Κριτικό και άλλους.

Στην Πανεργατική υπήρχε κομμουνιστικός πυρήνας που συνδεότανε με την Κ.Δ. Εκεί άρχισα και την πραχτική επαναστατική μου δουλειά. Στα 1921 οργανώ­σαμε τη Νεολαία Εργατών και υπαλλήλων με πυρήνα νέων κομμουνιστών, που εί­μουνα ο γραμματέας του. Στα 1922 και 1923 πήγα μπαρκαρισμένος σε καράβι δυο φορές στη Σοβ. Ένωση και γίνηκα μέλος της Ομοσπονδίας Κομμουν. Νεολαιών της Σοβ. Ένωσης απτό 1921 με βάση τη Νεολαία της Πόλης. Στα 1921 έγινα και μέλος της Ναυτεργ. Ένωσης της Πόλης. (…)

Advertisement