Η ψιλή της Υόρκης, η δήθεν φασιστική στροφή του Καβάφη και η τσαπατσουλιά του Σ. Καργάκου

Πριν από δυο χρόνια περίπου, είχα γράψει ένα άρθρο στο οποίο ανασκεύαζα την δήθεν ανακάλυψη του φιλόλογου Σ. Καργάκου ότι ο μεγάλος ποιητής Κ. Καβάφης ήταν, τάχα, οπαδός του φασισμού και είχε υπογράψει υμνητική επιστολή προς τον αρχηγό των ελλήνων φασιστών. Το άρθρο εκείνο είχε γραφτεί εν θερμώ, χωρίς να έχω δει το βιβλίο που έγραψε ο Καργάκος για τον Καβάφη, και χωρίς να έχω διερευνήσει όσο θα ήθελα το θέμα, ωστόσο σε γενικές γραμμές όσα λέει ισχύουν απόλυτα. Στο μεταξύ, μπόρεσα να δω το βιβλίο του Καργάκου και διερεύνησα περισσότερο την προϊστορία του ζητήματος, αλλά δεν έβρισκα αφορμή να ξαναπιάσω το θέμα. Ήλπιζα μάλιστα ότι ο κ. Καργάκος θα είχε αντιληφθεί το λάθος του και θα είχε μετανιώσει, οπότε δεν ήθελα να ανακινήσω το θέμα.

Όμως, πριν από μερικές μέρες, στην εκπομπή του… Λεωνίδα Γεωργιάδη (ναι, του αδελφού του Άδωνη) στο… ΤηλεΆστυ ο κ. Καργάκος επανέλαβε τις ανυπόστατες ανακαλύψεις του για τον φασισμό του Καβάφη, και το θέμα συζητήθηκε ξανά στο Διαδίκτυο (π.χ. στο phorum.gr, όπως με ενημέρωσε ένας φίλος που μου έστειλε ηλεμήνυμα) οπότε βρίσκω την ευκαιρία να παρουσιάσω ξανά την υπόθεση, με ορισμένα νέα στοιχεία. Το άρθρο είναι μεγάλο και οι παλιοί αναγνώστες θα το έχουν ξαναδιαβάσει (αν και γράφω από την αρχή, δεν κοπυπαστώνω το παλιό άρθρο παρά μόνο ενμέρει). Τέλος πάντων, στο τέλος, για να τους αποζημιώσω, έχω εντελώς καινούργιο υλικό. Βέβαια, έτσι το άρθρο μακραίνει πολύ, οπότε σας προειδοποιώ ότι ακολουθεί σεντόνι τρίδιπλο.

Καταρχάς, τα περιστατικά. Καθώς ξεφύλλιζε το σώμα της εφημ. Σκριπ για να βρει στοιχεία για τον μεγάλο σεισμό της Κορίνθου, το 1928, ο Σ. Καργάκος έπεσε τυχαία πάνω σε ένα ψήφισμα Ελλήνων της Αλεξανδρείας υπέρ του φασισμού, στο οποίο περιλαμβανόταν και το όνομα του Καβάφη. Εντυπωσιασμένος από αυτή την ανακάλυψη, λέει, άρχισε να μελετά τον Καβάφη κάτω από μιαν άλλη οπτική. Ο Καργάκος διατυπώνει διάφορες υποθέσεις για να δικαιολογήσει την (ανύπαρκτη, όπως θα δούμε) προσχώρηση του Καβάφη στον φασισμό: ότι επηρεάστηκε από τον Μαρινέτι, ότι το έκανε για να μη δυσαρεστήσει κάποιους φίλους του, ότι το έκανε από πικρία για την απόρριψη από τους δημοτικιστές. Αλλά τον αφήνω να τα πει ο ίδιος.

(αυτό το βίντεο δεν υπάρχει πια, όμως το ίδιο περιεχόμενο πρέπει να έχει το εξής:)

Η επιστολή την οποία ανακάλυψε ο Καργάκος υπάρχει. Στις 26.4.1928 δημοσιεύτηκε στο Σκριπ το εξής κωμικοτραγικό κείμενο (την εικόνα τη βλέπετε εδώ)

 Εκδηλώσεις υπέρ του φασισμού

Τηλεγραφήματα και επιστολαι προς τον κ. Υψηλάντη
Εξ Αλεξανδρείας
Προς τον Αρχηγόν της Ενώσεως των Ελλήνων Φασιστών απεστάλη εξ Αλεξανδρείας η κατωτέρω επιστολή:
Έντιμε και ένδοξε Αρχηγέ,
Πλήρεις ευφροσύνης και αγαλλιάσεως διά την υφ᾿ ημών ανάληψιν της αρχηγίας του Φασιστικού αγώνος διαδηλούμεν την απεριόριστον αφοσίωσίν μας εις τα Ιδεώδη του Φασισμού και απεκδεχόμεθα παρ᾿ υμών την πραγμάτωσιν ιερών σκοπών, αναστήλωσιν γοήτρου Ελληνικού ονόματος, αποκατάστασιν ιερών και αιωνίων θεσμών, εκρίζωσιν ψυχοφθόρων και εθνοφθόρων τάσεων μαλλιαρισμού, κομμουνισμού, δημοκρατισμού.
Παρακαλούμεν όπως μας δεχθήτε υπό την αμίαντον σημαίαν σας.
Η φασιστική ομάς
Σωκ. Λαγουδάκης, Βασ. Αθανασόπουλος, Κ. Καβάφης, Γ. Πετρίδης, Σ. Γιαννακάκης, Ν. Καρδάρης, Μ. Ανταίος, Γιάγκος Περίδης.

Και μόνο το ύφος της ανακοίνωσης, που θυμίζει λιγάκι Μποστ, αρκεί για να βάλει ψύλλους στ’ αυτιά ενός σοβαρού ερευνητή, να του δημιουργήσει την υποψία ότι κάτι δεν πάει καλά, ότι αποκλείεται ο Καβάφης, ακόμα κι αν ήταν ένθερμος οπαδός του φασισμού, να έβαζε την υπογραφή του κάτω από τόσο κακογραμμένες μπούρδες.
Ένας καβαφιστής, μάλιστα, θα σκεφτόταν πως αποκλείεται να υπέγραψε μανιφέστο, όχι ειδικά φασιστικό, αλλά και κομμουνιστικό, βενιζελικό ή αντιβενιζελικό, οποιοδήποτε μανιφέστο, ο άνθρωπος που αρνήθηκε να μπει στη μεγάλη πρόσθεση, που έγραψε:

Αν ευτυχής ή δυστυχής είμαι δεν εξετάζω.
Πλην ένα πράγμα με χαράν στον νου μου πάντα βάζω –
που στην μεγάλη πρόσθεσι (την πρόσθεσί των που μισώ)
που έχει τόσους αριθμούς, δεν είμ’ εγώ εκεί
απ’ τες πολλές μονάδες μια. Μες στ’ ολικό ποσό
δεν αριθμήθηκα. Κι αυτή η χαρά μ’ αρκεί.

Στη συνέχεια, ο σοβαρός ερευνητής θα κοιτούσε τα υπόλοιπα ονόματα που υπογράφουν την επιστολή. Διότι, εδώ που τα λέμε, ποιοι περιμένατε να υπογράφουν μιαν επιστολή λατρείας προς τον φασισμό; Εργοστασιάρχες ίσως, δικηγόροι, κτηματίες, μεγαλέμποροι, τέτοιοι. Ποιοι συνυπογράφουν μαζί με τον Καβάφη; Ο σοβαρός ερευνητής, κοιτάζοντας τα ονόματα, θα αναγνώριζε, θα έπρεπε (αν ήταν σοβαρός ερευνητής!) να αναγνωρίσει κάποιους. Τον ιατροφιλόσοφο Σωκράτη Λαγουδάκη, ας πούμε, που ήταν ορκισμένος εχθρός του Καβάφη και που είχε έρθει σε οξύτατη σύγκρουση με όλους τους καβαφιστές της Αλεξάνδρειας το 1924• ή τον Σ. Γιαννακάκη, που ήταν θαυμαστής του Καβάφη αλλά και κομμουνιστής, γραμματέας του Κ.Κ. Αιγύπτου ή τον Βασίλη Αθανασόπουλο, που ανήκε στον κύκλο του Καβάφη και είχε έρθει σε οξύτατη σύγκρουση με τον Λαγουδάκη. Για τον Λαγουδάκη και τη σύγκρουση με τον Καβάφη θα πούμε περισσότερα παρακάτω, αλλά, ειλικρινά, θεωρώ απολύτως αδύνατο να υπογράψουν το ίδιο κείμενο, οποιοδήποτε κείμενο, όχι απλώς πολιτικό μανιφέστο αλλά ούτε καν επιστολή προς τον διαχειριστή της πολυκατοικίας, άνθρωποι που έχουν τόσο μεγάλες προσωπικές διαφορές -σαν να λέμε, ο Πανούσης και ο Νταλάρας. Χώρια που ο Γιαννακάκης το 1928, που υποτίθεται πως υπέγραφε την επιστολή, ήταν ενεργός κομμουνιστής (στον κύκλο του ανήκε, τα χρόνια εκείνα, ο νεαρός Τσίρκας), στέλεχος του Κομμουνιστικού Κόμματος (ίσως και γραμματέας του!). Χώρια που ο Αθανασόπουλος και ο Ανταίος ήταν φανατικοί δημοτικιστές και δεν μπορεί να υπέγραφαν μανιφέστο ενάντια στον μαλλιαρισμό!

Στο σημείο αυτό, οι υποψίες ότι η επιστολή είναι πλαστή τείνουν στη βεβαιότητα. Και επειδή ο σοβαρός ερευνητής ξέρει ότι οι εντυπωσιακοί ισχυρισμοί χρειάζονται εντυπωσιακά καλή τεκμηρίωση (αυτό το λένε καλά οι αγγλοσάξονες: extraordinary claims require extraordinary evidence), κι ότι μια αγγελία σε εφημερίδα δεν αρκεί, ο Σ. Καργάκος, αντί να σπεύσει να βγάλει βιβλίο (!) βασιζόμενος σε αυτό μόνο το στοιχείο, θα έπρεπε να ψάξει περισσότερο.
Διότι υπάρχει και κάτι ακόμα: ζούμε σε μικρό κόσμο. Για τον Καβάφη, από το 1928 μέχρι σήμερα, έχουν γραφτεί χιλιάδες μελέτες, ίσως εκατοντάδες βιβλία, αν είχε υπογράψει τέτοια επιστολή, ένας δεν θα το είχε επισημάνει από το 1928 ως τα σήμερα, ογδονταβάλε χρόνια; Ένας αντικαβαφικός, μάλιστα ένας αντικαβαφικός και μαζί αντιφασίστας, σαν τον Κορδάτο ας πούμε. Απίθανο να μην το είχε δει κανείς.

Όμως, καλά όλα αυτά τα λογικά επιχειρήματα, αλλά ο άλλος παραθέτει τη φωτογραφία της υπογραφής Καβάφη -πώς το προσπερνάς αυτό; Μπορεί εσύ να είσαι βέβαιος “διά της λογικής” ότι η επιστολή είναι φάρσα ή προβοκάτσια, πώς να το αποδείξεις;

Ευτυχώς υπάρχει και πιο απτή απόδειξη. Ο σοβαρός ερευνητής πρέπει να ερευνήσει τα φύλλα των αλεξανδριανών εφημερίδων του Απριλίου-Μαΐου 1928, να δει αν υπάρχει κάποιος απόηχος, επιβεβαίωση ή διάψευση, του φασιστικού μανιφέστου. Ο κ. Καργάκος, με τον ίδιο τρόπο που φυλλομέτρησε το σώμα του Σκριπ, έπρεπε να πάει στη Βιβλιοθήκη της Βουλής ή στην Εθνική Βιβλιοθήκη και να φυλλομετρήσει το σώμα του Ταχυδρόμου-Ομόνοιας, όπως λεγόταν η κυριότερη αλεξαντριανή εφημερίδα της εποχής. Στο κάτω-κάτω βιβλίο γράφει, όχι άρθρο σε μπλογκ!

Σήμερα, χάρη στην τεχνολογία, αυτό γίνεται και από το σαλόνι μας, αφού η Βιβλιοθήκη της Βουλής πέρασε στο Διαδίκτυο πολλά από τα σώματα των εφημερίδων της. Κι επειδή ο Θεός αγαπάει και τον Νικοκύρη, παρόλο που  λείπουν πολλές χρονιές από το σώμα της αλεξαντριανής εφημερίδας, το 1928 υπάρχει. Ψάχνουμε λοιπόν, και πριν κλείσουμε βδομάδα στα φύλλα που αναζητούμε… το βρίσκουμε!

Στο φύλλο του Ταχυδρόμου της Τρίτης 1.5.1928, στη σελ. 2 διαβάζουμε (η εικόνα εδώ):

ΚΑΚΟΣ ΑΣΤΕΪΣΜΟΣ
Κατάπληκτοι εμείναμεν αναγνώσαντες εις το “Σκριπ” και εις την στήλην των εκδηλώσεων υπέρ του Φασισμού και την ακόλουθον εκδήλωσιν, διαβιβασθείσαν εξ Αλεξανδρείας προς τον Αρχηγόν της Ενώσεως των Ελλήνων Φασιστών κ. Θεόδωρον Υψηλάντην:
Ιδού η επιστολή δι’ ης διηρμηνεύθη η συμμετοχή εις την “Ένωσιν” των Ελλήνων Φασιστών της Αλεξανδρείας:
[Παραθέτει το κείμενο της επιστολής -δεν το επαναλαμβάνω, υπάρχουν και αναγνώστες με ευαίσθητο στομάχι]
Ο τελευταίος εκ των υπογραφομένων είναι ο συνεργάτης μας “Σκαραβαίος”, ο οποίος μάς διεβεβαίωσεν ότι ούτε υπέγραψεν, ούτε έλαβε γνώσιν τοιαύτης επιστολής. Και επειδή δεν είναι δυνατόν να υποπτεύσωμεν ότι πρόκειται περί πλαστουργηθείσης εις το γραφείο του “Σκριπ” επιστολής, αφού τα ονόματα των υπογραφόντων εκτός δύο ή τριών δεν είναι γνωστά εις τας Αθήνας, κλίνομεν να παραδεχθώμεν ότι η επιστολή εστάλη παρά τινός λογίου ή φίλου των γραμμάτων, επιθυμούντος να αστεϊσθεί με τους ενταύθα φίλους του και να σκώψει εν ταυτώ και την προσπάθειαν του κ. Υψηλάντου, φιλοδοξήσαντος να καταρτίσει τον Ιερόν Λόχον των Ελλήνων Φασιστών.

Θαρρώ πως δεν έχουμε χρεία από άλλες αποδείξεις. Πριν από 80 χρόνια κάποιος διάολος, φαρσέρ αλεξαντριανός, μάλλον νεαρός θα ήταν, έπιασε κι έστειλε το χαλκευμένο γράμμα στον αρχηγό των φασιστών, βάζοντας να το υπογράφουν ο Καβάφης και διάφοροι λόγιοι του κύκλου Καβάφη και ο πασίγνωστος αντικαβαφικός Λαγουδάκης• αυτό, αν το έβλεπε ένας αλεξαντρινός θα γελούσε, αλλά ο αρχηγός των φασιστών δεν ήξερε πρόσωπα και πράγματα, κι έτσι όλο καμάρι το δημοσίεψε στη φιλική του εφημερίδα• και 80 χρόνια μετά ένας γνωστός συγγραφέας πιάνεται κορόιδο και το βάζει στο βιβλίο του και μάλιστα ερμηνεύει και την… ερωτοτροπία του Καβάφη με τον φασισμό. Δεν είναι να χτυπιέσαι κάτω από τα γέλια;

Είναι.

Αλλά όχι πολύ. Γιατί μετά σκέφτεσαι, και σου προκαλεί θλίψη πώς μπορεί να πέσει τόσο έξω κάποιος που γράφει βιβλίο όχι για γραμματική, όχι για αλεξία, αφασία και αλαλία της νεολαίας, όχι για γενική ιστορία της λογοτεχνίας, αλλά ειδικά για τον Καβάφη -και που κατηγορεί τους προηγούμενους μελετητές ότι δεν τον κατάλαβαν! Διότι, ξαναλέω, πέντε ποιήματα του Καβάφη να έχεις διαβάσει, κι ας μην ξέρεις τίποτε από τη ζωή του, καταλαβαίνεις πως δεν ήταν άνθρωπος να υπογράφει μανιφέστα και δηλώσεις προσχώρησης -ούτε φασιστικές ούτε τίποτα άλλο. Αν τώρα έχεις διαβάσει και μια βιογραφία του Καβάφη, ξέρεις ότι στα πολιτικά δεν εκδηλωνόταν αλλά είχε συμπάθεια για τον δημοτικισμό -οπότε λίγο δύσκολο να υπόγραφε μανιφέστα κατά του μαλλιαρισμού! Ύστερα, κάνεις την έρευνα που κάναμε παραπάνω και βρίσκεις ότι ο Λαγουδάκης ήταν ορκισμένος αντικαβαφικός (αφήνω που αν γράφεις βιβλίο για τον Καβάφη αυτό πρέπει ήδη να το ξέρεις!) άρα, λέει η λογική, αποκλείεται να υπέγραφε μαζί του ο Καβάφης. Και τέλος, το στοιχειώδες, πας στη Βιβλιοθήκη της Βουλής, στο παλιό Καπνεργοστάσιο, στη Λένορμαν, παίρνεις το μικροφίλμ, ζητάς από τον ευγενέστατο υπάλληλο να στο περάσει στη συσκευή (δεν είναι πολύ εύκολο αν δεν ξέρεις) και σε μισή ώρα μέσα έχεις φυλλομετρήσει τα φύλλα μίας εβδομάδας και έχεις βρει τη διάψευση. Οπότε σβήνεις ό,τι έχεις γράψει και γλιτώνεις το ρεζίλεμα. Δεν είναι πολύ δύσκολο.

Εκτός, βέβαια, αν σε βολεύει να βγάλεις φασίστα τον Καβάφη (και να τον αθωώνεις μεγαλόψυχα μετά λέγοντας ότι το πάθαν κι άλλοι). Τότε, ναι, τότε καταπίνεις αμάσητη την ογδοντάχρονη φάρσα κι αγνοείς όλα τα σήματα κινδύνου. Αυτό παθαίνουν άλλωστε πολλοί από εκείνους που πιστεύουν τις λερναίες μπαρούφες: θέλουν να τις πιστέψουν, οπότε μόλις τους έρθει στο ηλεγραμματοκιβώτιό τους η ηλεπαπάρα την προωθούν δεξιά κι αριστερά

Λυπάμαι που ένας γερός φιλόλογος, πρώην αριστερός, συντοπίτης μου κατά κάποιο τρόπο, έπαθε τέτοιο ρεζιλίκι και πιάστηκε κορόιδο. Αλλά όχι και να βγάλει τον Καβάφη φασίστα!

Έτσι τελείωνα το προπέρσινο άρθρο μου. Αλλά για να αποζημιώσω τους παλιούς αναγνώστες του ιστολογίου, που αυτά ήδη τα έχουν ξαναδιαβάσει, θέλω να προσθέσω μερικά για τον Σωκράτη Λαγουδάκη και το επεισόδιο Λαγουδάκη. Θα προσπαθήσω να είμαι σύντομος, αν και ίσως αργότερα αφιερώσω ειδικό άρθρο στο θέμα ή μάλλον στις αθηναϊκές προεκτάσεις του.

Ο Σωκράτης Λαγουδάκης, λοιπόν, ήταν ασυνήθιστη προσωπικότητα. Κρητικός στην καταγωγή, γεννημένος στη Σμύρνη το 1864, ήταν ιατροφιλόσοφος, σπουδαγμένος μικροβιολόγος στο Παρίσι, αλλά και λόγιος, αλλά και αθλητής: έτρεξε Μαραθώνιο το 1896 στους πρώτους Ολυμπιακούς αγώνες και τερμάτισε, έστω και τελευταίος-ένατος. Πολέμησε εθελοντής το 1897 και όταν το πλοίο που μετέφερε τραυματίες από τη Λαμία στην Αθήνα ναυάγησε, έσωσε πολύ κόσμο. Έζησε στο Παρίσι και στον πρώτο παγκόσμιο πολέμησε ως στρατιωτικός γιατρός στον γαλλικό στρατό. Το 1918 εγκαταστάθηκε στην Αλεξάνδρεια όπου ήταν διευθυντής σε λεπροκομείο. Το 1934, για να μελετήσει τη λέπρα, αυτοεμβολιάστηκε με αίμα λεπρών. Πέθανε το 1944, ίσως από λέπρα. Πέρα από αυτά, όμως, ο Λαγουδάκης ήταν υπερσυντηρητικός, εριστικός και γραφομανής. Είχε πολλές περίεργες ιδέες (είχε γράψει μελέτη με τίτλο «Παραγωγή ζωής του αυτού είδους εκ σώματος νεκρού») και πολλοί τον θεωρούσαν ψώνιο, παρά το ηρωικό παρελθόν του. Στην Αλεξάνδρεια είχε το παρατσούκλι Δρ. Λάιγξ (που είναι αρχαία λέξη που σημαίνει «χαλίκι», μάλλον για να σατιρίσει την αρχαιοπρέπειά του), και έτσι θα τον δείτε να τον αναφέρουν οι εφημερίδες. Επίσης, όπως φαίνεται του άρεσε πολύ να γίνεται λόγος για το πρόσωπό του.

Στις αρχές του 1924 ο Καβάφης δημοσίευσε το ποίημά του «Πριν τους αλλάξει ο χρόνος», όπου υπάρχουν οι στίχοι:

Βιοτικές ανάγκες   εκάμνανε τον ένα
να φύγει μακρυά —   Νέα Υόρκη ή Καναδά.

Εσείς δεν το βλέπετε, αλλά στο μονόφυλλο ο Καβάφης είχε τυπώσει τη λέξη «Υόρκη» με ψιλή και όχι με δασεία, όπως σε όλες τις λέξεις που αρχίζουν από ύψιλον. Ο Λαγουδάκης, που αντιπαθούσε βαθύτατα τον Καβάφη και τον κύκλο του, αρπάχτηκε από αυτό το οφθαλμοφανές «λάθος» και ξεσπάθωσε. Οι οπαδοί του Καβάφη απάντησαν ότι ναι μεν όλες οι ελληνικές λέξεις που αρχίζουν από ύψιλον δασύνονται, και όταν μεταφερθούν στα αγγλικά ή τα γαλλικά γράφονται με hy-, αλλά η προκείμενη λέξη είναι ξένη, δεν γράφεται με Hy αλλά με Y, επομένως όταν μεταφερθεί στα ελληνικά δεν πρέπει να γραφτεί με δασεία. (Ανάλογο σκεπτικό μπορεί να εφαρμοστεί και στον υπερίτη, το φονικό αέριο του πρώτου πολέμου, που πήρε το όνομά του από τη βελγική πόλη όπου χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά, την Ypres στα γαλλικά, Ieper στα φλαμανδικά).
Και μόνο αυτός ο καβγάς μάς δείχνει πόσο καλά έκανε ο άγιος Κριαράς και εισηγήθηκε το μονοτονικό, αν και βέβαια τα θέματα ορθογραφίας εξακολουθούν να εξάπτουν τα πνεύματα και σήμερα, όπως δείχνει η περίπτωση της λ. ορθοπ*δικός. Ωστόσο, δεν αποκλείω ο Λαγουδάκης να ενοχλήθηκε κυρίως από το ομοερωτικό περιεχόμενο του ποιήματος και η ψιλή της Υόρκης να ήταν απλώς πρόσχημα.

Το βέβαιο είναι ότι τα πράγματα εκτραχύνθηκαν στη συνέχεια• παρόλο που δεν έχω πλήρη εικόνα του καβγά, διότι δεν έχω βρει τα έντυπα στα οποία κυρίως αρθρογραφούσε ο Λαγουδάκης, φαίνεται ότι ο Λαγουδάκης άρχισε να γράφει εναντίον της ποίησης και του χαρακτήρα του Καβάφη στην Εφημερίδα της Αλεξάνδρειας, όπου είχε τακτική στήλη. Η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι ήταν μια επιστολή στον Ταχυδρόμο, την βασική ελληνική εφημερίδα της Αλεξάνδρειας, στην οποία ο Λαγουδάκης κατηγορούσε τον Καβάφη ότι περιβάλλεται από «παιδάρια των γραμμάτων, μπολσεβίκους τα φρονήματα και τα αισθήματα». Και έγραφε: «Τώρα φαντασθήτε τον ημιμαθή εξηκοντούτη Κωνσταντίνον Καβάφη, εν τω μέσω εικοσάδος μπολσεβίκων, δεκαοκτώ, είκοσι και εικοσιπέντε ετών, αγραμμάτων και ως προς τους κανόνας της χυδαίας ελληνικής γλώσσης την οποίαν γράφουν ανορθογράφως». Και αφού έλεγε και μερικά ακόμα για «τα τυφλά ταλαίπωρα ταύτα παιδία», αποφαινόταν ότι ο Καβάφης «έγραψεν εκατόν ανόητα στιχάρια εν διαστήματι τεσσαράκοντα ετών».

Τα «παιδάρια» εξοργίστηκαν. Κατά σύμπτωση την επόμενη μέρα, 17 Μαρτίου 1924, ήταν προγραμματισμένη διάλεξη του Λαγουδάκη στον σύλλογο ‘Αισχύλος-Αρίων’ με θέμα «Η θρησκεία του μέλλοντος» (είπαμε, είχε περίεργα ενδιαφέροντα ο Δρ Λάιγξ). Η αίθουσα γέμισε από αγανακτισμένους οπαδούς του Καβάφη, όχι μόνο «παιδάρια» αλλά και μεγαλύτερους, όπως τον Στέφανο Πάργα, επιφανή προσωπικότητα των αλεξανδρινών γραμμάτων και διευθυντή του περιοδικού «Γράμματα», οι οποίοι αποδοκίμασαν τον Λαγουδάκη και μοίρασαν φέιγ-βολάν καταγγελίας του. Το προσωπικό ασφαλείας του συλλόγου τους έβγαλε έξω και το επεισόδιο συνέχισε να απασχολεί για πολλές μέρες τις αλεξανδρινές εφημερίδες. Αν και πολλοί κατέκριναν τη βίαιη αντίδραση των νεαρών φίλων του Καβάφη, η καταδίκη του «Λάιγγος» ήταν ομόφωνη, ακόμα και από αντικαβαφικούς. Όλοι όμως επαίνεσαν τη στάση του Καβάφη, ο οποίος περιορίστηκε σε αξιόπρεπη σιωπή. Στην επίθεση κατά του Λαγουδάκη και στις μετέπειτα συζητήσεις πρωταγωνίστησαν γνωστοί ακόμα και σήμερα λόγιοι όπως ο Τίμος Μαλάνος, ο Στέφανος Πάργας, ο κύπριος Νίκος Νικολαΐδης, ο Βρισιμιτζάκης, ο Σεγκόπουλος, αλλά και δύο που περιλαμβάνονται στη χαλκευμένη φιλοφασιστική επιστολή: ο Β. Αθανασόπουλος και ο Σ. Γιαννακάκης.

Γουστόζικα συνοψίζει το επεισόδιο ο σχολιογράφος που κρατούσε την εβδομαδιαία «Στήλη Ανάλατος» στον κυριακάτικο Ταχυδρόμο και που έμενε ουδέτερος, φροντίζοντας όμως να βάζει φυτίλια εκατέρωθεν:
Ο δόκτωρ Λάιγξ, αναλαβών να αποδείξη προς τον ποιητήν κ. Κ. Καβάφην ότι η λέξις Υόρκη δασύνεται και δεν ψιλούται, απεπειράθη να τον αποψιλώση και της ποιητικής του αξίας. Διανοίξας όμως τους ασκούς του… Εώλου πνεύματός του, διήγειρεν ανά μέσον των διανοουμένων και των λογίων φίλων τού ποιητού αληθή θύελλα διαμαρτυριών, εις ήν παρεσύρθησαν εκουσίως και μετέσχον παρακινηθέντες αυθορμήτως και μερικοί άνθρωποι των «Γραμμάτων», γνωρίζοντες τελείως ανάγνωσιν και γραφήν.

Το επεισόδιο είχε σοβαρόν αντίκτυπο στην πνευματική ζωή. Οι φίλοι του Καβάφη συγκέντρωσαν υπογραφές κάτω από ένα κείμενο διαμαρτυρίας, το οποίο δημοσιεύτηκε ευρέως και στην Αλεξάνδρεια αλλά και στην Αθήνα. Ο Δρ Λάιγξ κατατροπώθηκε, αλλά η αντιπαράθεση μεταφέρθηκε στην Αθήνα, όπου οι φίλοι του Παλαμά αισθάνθηκαν να απειλείται το είδωλό τους από τον αλεξανδρινό ποιητή. Όχι με μεγάλη δόση υπερβολής θα μπορούσαμε να πούμε ότι εξαιτίας του επεισοδίου Λαγουδάκη βγήκε το ειδικό καβαφικό τεύχος του περιοδικού Νέα Τέχνη, μορφοποιήθηκε ο πυρήνας των φίλων του Καβάφη στην Αθήνα (Λαπαθιώτης, Βαϊάνος κτλ.) και εδραιώθηκε ο Καβάφης ως το αντίπαλον δέος στον Παλαμά. Όμως το κεφάλαιο αυτό θα μας απασχολήσει σε επόμενο σημείωμα, διότι ήδη έχω γράψει πάρα πολλά.

Κλείνοντας, ξαναλέω ότι οι ιδεολογικές μεταστροφές δεν είναι ντροπή• ο κ. Καργάκος έχει κάθε δικαίωμα να αγκαλιάσει την άκρα δεξιά και να δίνει συνεντεύξεις στον αδελφό του Άδωνη. Όχι όμως, επειδή το έπαθε ο ίδιος, να θέλει, σαν την αλεπού του αισώπειου μύθου, να βγάλει φασίστα και τον Καβάφη!

Υστερόγραφο: τη φιλοφασιστική ψευτοεπιστολή φέρεται να υπογράφει και κάποιος Μ. Ανταίος. Αυτό το Μ. Ανταίος είναι ψευδώνυμο του Μεμά Κολαΐτη, που μερικοί μηχανικοί θα τον θυμούνται ως συγγραφέα ενός δίτομου λεξικού επιστημονικών όρων με ευφυέστατες αλλά εγκεφαλικές αποδόσεις, που δεν υιοθετήθηκαν όταν μπορούσαν να επικρατήσουν.

Advertisement