Αχ, τα αγάπαγα τα καθαρά πράγματα…

 

Δεν θα σας απασχολήσω με την αναπόληση για χαμένα πράγματα, ο τίτλος είναι (όχι για πρώτη φορά) ελαφρώς παραπλανητικός -αλλά, αν τον ξαναδιαβάσετε θ’ αντιληφθείτε μιαν ιδιαιτερότητα που έχει. Δεν εννοώ τον «αθηναϊκό» παρατατικό (αγάπαγα) που πολλοί βορειολαδίτες φίλοι τον θεωρούν λαθεμένο, αλλά, θα το προσέξατε, ο τίτλος έχει για μοναδικό του φωνήεν το άλφα. Οπότε, ναι, το σημερινό άρθρο είναι αφιερωμένο στο Α, ένα ακόμα από τα άρθρα που κατά καιρούς κάνω για τα γράμματα του αλφαβήτου -νομίζω ότι με το Α τελειώνουμε τα φωνήεντα.

Βέβαια το Α δεν είναι όποιο κι όποιο γράμμα, είναι το πρώτο γράμμα του αλφαβήτου μας, και όχι μόνο του δικού μας αλφαβήτου αλλά και των συγγενικών του όπως το λατινικό και το κυριλλικό. Αλλά και το σημιτικό αλφάβητο απ’ όπου προήλθε το ελληνικό, πρώτο είχε τον πρόγονο του άλφα, το άλεφ, που βέβαια δεν είχε φωνηεντική αξία αλλά δήλωνε έναν δασύ φθόγγο, σαν το h. Το άλεφ σήμαινε το βόδι στα φοινικικά, και πράγματι έχει μια ομοιότητα με βοϊδοκεφαλή, όπως μπορείτε να δείτε.

Πρώτο στη σειρά, το άλφα είναι δηλωτικό της αρχής: είμαστε ακόμα στο άλφα, δηλαδή στην αρχή του έργου που έχουμε να κάνουμε. Κι όταν καταστραφεί μια επιχείρηση, ας πούμε, λέμε ότι ξαναρχίζουμε από το άλφα (ή από το μηδέν). Για κάποιον αδαή, όχι απαραίτητα μαθητή, λέμε δεν ξέρει ούτε το άλφα. Σε συνδυασμό με το ωμέγα, που είναι δηλωτικό του τέλους, το άλφα δίνει όλη την έκταση: από το άλφα ως το ωμέγα. Και για κάτι που είναι το σπουδαιότερο στοιχείο ενός συνόλου, λέμε πως είναι το άλφα και το ωμέγα. «Είσαι το άλφα μου και το ωμέγα μου» λέει ο Μπιθικώτσης (σε στίχους Βίρβου) στο γιουτουμπάκι, ενώ είμαι βέβαιος πως υπάρχουν και άλλα πολλά τραγούδια με τα δυο αυτά γράμματα:

Να πω εδώ ότι η φράση με το Α και το Ω υπάρχει στην Αποκάλυψη του Ιωάννου, κι έτσι έχει περάσει και σε άλλες γλώσσες που δεν έχουν το ωμέγα στο αλφάβητό τους. Βέβαια, το λατινικό αλφάβητο τελειώνει στο Z (και υπάρχουν και αντίστοιχες φράσεις π.χ. from A to Z). Αγνοώ ποια είναι η αντίστοιχη φράση στα ρώσικα (και πού τελειώνει άραγε το κυριλλικό αλφάβητο; Στο για; ή στο εκκλησιαστικό ωμέγα; Όποιος ξέρει ας πει).

Το άλφα επίσης μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ενδεικτικό της τυχαίας ποσότητας (ένα άλφα ποσόν), αλλά όταν διπλασιάζεται δηλώνει την εξαιρετική ποιότητα: έχω πράμα άλφα-άλφα μπορεί να διαλαλεί ο πλανόδιος. Αυτό, στα προφορικά, διότι στον γραπτό λόγο η εξαιρετική ποιότητα θέλει κι άλλο ένα άλφα: ΑΑΑ. Από την άλλη, άλφα-άλφα, εκτός από την ποιότητα, στη διάλεκτο του στρατού (στην εποχή μου) σήμαινε «αδικαιολογήτως απών». Θα σε βγάλω άλφα-άλφα, ήταν συχνή απειλή του λοχία υπηρεσίας. Και βέβαια, ΑΑΑ είναι η ανώτερη βαθμίδα αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας από τις 21 συνολικά που χρησιμοποιεί η Standard&Poor’s (οι άλλοι δυο απατεώνες δεν ξέρω αν έχουν ίδια σταθμά), που έκοψε προχτές το τρίτο Α από τη Γαλλία.

Το άλφα είναι το συχνότερο γράμμα του αλφαβήτου μας σύμφωνα με εμβριθείς έρευνες που είχα κάνει ως μαθητής. Εκτός αυτού, είναι και το συχνότερο αρχικό γράμμα, μεταξύ άλλων χάρη στο στερητικό α- που αβγατίζει τα λήμματα (ακολουθούν Π και Σ. σύμφωνα με μέτρηση που έκανε ο φίλος Θέμης σε ένα άλφα-άλφα νήμα της Λεξιλογίας πέρυσι, από το οποίο έχω πάρει πολλά στοιχεία).  Οι περισσότερες εγκυκλοπαίδειες έχουν υπερτροφικό το τμήμα που αφιερώνουν στο Α- γιατί θέλουν να κάνουν τη φιγούρα τους και να προσελκύσουν πελάτες, και εκτός αυτού οι εκδότες έχουν ακόμα όρεξη και χρήματα. Προς το τέλος, τα αγαθά αυτά σπανίζουν.

Το α είναι το ένα από τα δύο γράμματα του αλφαβήτου μας που μπορεί να εμφανιστεί τριπλό, στην ομηρική λέξη αάατος που σημαίνει κάτι σαν άτρωτος, ανίκητος, απαραβίαστος και που έχει βρει μια δεύτερη νιότη στην τρισχιλιόχρονη γλώσσα μας μια και αποδεικνύεται εξαιρετικά χρήσιμη στις μικρές αγγελίες για να καπαρώνεται η πρώτη θέση, καλύτερα από την Ααβόρα και τα Αβάδιστα. (Το άλλο γράμμα που εμφανίζεται τριπλό είναι το ι, στο αντιιικός‘ το λ στο θεσσαλονικιώτικο χαλαρά δεν πιάνεται).

Το ελληνικό τοπωνύμιο με τα πιο πολλά α είναι η Δαλαμανάρα του Άργους: 5.

Στα επώνυμα, αν θέλουμε μονοφθογγικό, δηλαδή μόνο Α, έχουμε  κάμποσα με 4 άλφα, π.χ. τον Καρασάββα ή τον Καλαμάρα. Αν βρείτε μονοφθογγικό με 5 Α, πείτε μου. Αν δεχτούμε και άλλα φωνήεντα, τα περισσότερα Α που βρήκα σε ελληνικό επώνυμο είναι πέντε: Παπαζαχαρίας, Παπαπαρασκευάς, Παπαπαναγιωτάκης. Αν βρείτε καλύτερο, πείτε το. Υπάρχει ο Παπα-Καρακαντάς, που τον αναφέρει ο Παλαμάς σε μια σχετικά γνωστή κριτική του για ένα έργο του Βάρναλη (ίσως την Αληθινή απολογία), ο οποίος έχει έξι Α (και είναι και μονοφθογγικός) αλλά δεν είναι επώνυμο, ήταν ένας παπάς που λεγόταν Καρακαντάς (τέτοιο επώνυμο υπάρχει).

Για ονοματεπώνυμο, μονοφθογγικό με 7 Α είναι η Βαρβάρα Καρασάββα.

Μονοφθογγικές λέξεις με πέντε Α υπάρχουν κάμποσες: παραμάσχαλα, ακατάστατα, απαράγραπτα, αστρανάμματα (δίσκος του Θαλασσινού), απαράβατα, κατακάθαρα, παραχάραξα, σαρδανάπαλα. Μπορείτε να βρείτε με περισσότερα; Εγώ βρήκα, αλλά μπορεί να μου πείτε ότι κλέβω. Βρήκα το «παρακατάλαβα», που μπορούμε να το δούμε σε έναν φτιαχτό διάλογο.

— Καλά, πάω στοίχημα ότι δεν κατάλαβες τίποτα από το έργο.
— Τι μας λες; Κατάλαβα και παρακατάλαβα: όλες ίδιες είναι!

Αναρωτιέμαι αν χαλαρώσουμε τις απαιτήσεις και δεχτούμε και άλλα φωνήεντα, μήπως βρούμε καμιά λέξη με περισσότερα Α. Προσπάθησα λίγο και δεν βρήκα -ο Ν. Λίγγρης στο παραπάνω νήμα της Λεξιλογίας είχε βρει τα ζαβαρακατρανέμια. Έξι Α σε οχτώ συλλαβές.

Πολλά Α έχουν τα επώνυμα και τα τοπωνύμια των μαλγάσιων, των κατοίκων της Μαδαγασκάρης. Κάποιοι θα θυμούνται τον ποδοσφαιριστή Ραμπεσαντρατανά, που ύστερα από καλή καριέρα στη Γαλλία ήρθε στην ΑΕΚ να κολλήσει ένσημα. Η είδηση της μεταγραφής του προκάλεσε τρόμο στους εκφωνητές, όμως άδικα· μπορεί να είχε έξι συλλαβές στο όνομά του, αλλά οι κινήσεις του είχαν τη μισή ταχύτητα από άλλους, τρισύλλαβους παίχτες κι έτσι το γινόμενο έμενε σταθερό. Άλλωστε, ελάχιστα έπαιξε. Ο φίλος Ρογήρος είχε βρει και μιαν αθλήτρια στίβου με έξι Α στο επώνυμό της (μονοφθογγικό μάλιστα): την Razanamalala Hanitrasoa Olga. Ψάχνοντας τυχαία στη μαλγάσικη βικιπαίδεια, βρίσκουμε χαλαρά λέξεις με έξι Α, όπως: fampahalalàna. Είμαι σχεδόν βέβαιος πως αν ψάξουμε περσότερο θα βρούμε και παραπάνω.

Και τι γίνεται με τις φράσεις; Ποια είναι η μακρύτερη μονοφθογγική φράση, μόνο με Α, που μπορούμε να φτιάξουμε; (Δεν θα δεχτούμε τα -ια και τα -αι, σκέτο α μόνο). Προεκτείνοντας και φουσκώνοντας και τεντώνοντας τη φράση του τίτλου, έφτιαξα το εξής τερατάκι:

Αχ, τα αγάπαγα τα καθαρά πράγματα, τα κατακάθαρα, αλλά τα χάλασαν τα βάρβαρα καθάρματα, τα’ καναν θάλασσα, τα σαρδανάπαλα χάπατα!

Αν μέτρησα σωστά, έχει 47 Α.

Φαντάζομαι ότι μπορείτε να πετύχετε καλύτερο σκορ. Για να σας δώσω μερικές ιδέες: χαράματα, κατάματα, παράτα τα κατάχαμα τα γράμματα Σταμάτα! Αλλά δεν χρειάζεται βοήθεια, τα καταφέρνετε, είμαι βέβαιος.

Γιά να δούμε, πόσα άλφα στη σειρά θα βάλετε;