Τρία γαϊτανάκια από παλιές Απόκριες

Το γαϊτανάκι είναι αποκριάτικο έθιμο, που μόνο μικρός θυμάμαι να το έχω δει. Οι μεταμφιεσμένοι χορευτές χορεύουν γύρω από ένα κατακόρυφο κοντάρι, κρατώντας κορδέλες δεμένες στην κορυφή του. Με κάθε περιστροφή, οι κορδέλες τυλίγονται γύρω στο κοντάρι και επομένως κονταίνουν. Σήμερα πιο πολύ ακούγεται με τη μεταφορική σημασία που έχει πάρει η λέξη, που σημαίνει μια μπερδεμένη κατάσταση με εναλλαγές προσώπων. Προχτεσινός τίτλος εφημερίδας: Συνεχίζεται το γαϊτανάκι με τον εκατομμυριούχο βουλευτή. Όσο για την κυριολεξία, αν υπάρχουν ακόμα γαϊτανάκια στα καρναβάλια δεν το ξέρω, αλλά εμείς θα δούμε στο σημερινό άρθρο τρία γαϊτανάκια παλιών καιρών, ένα πραγματικό και δυο γελοιογραφικά.

Ξεκινάμε από το πραγματικό γαϊτανάκι, φωτογραφία από αποκριάτικο γιορτασμό στην Πλάκα, σε εξώφυλλο του περιοδικούΕικόνες, τις απόκριες του 1957.

Οι Εικόνες, που εκδόθηκαν στα τέλη του 1955 από την Ελένη Βλάχου, διακρίνονταν για την έμφαση που έδιναν στην εικονογράφηση, ξεκινώντας από το εξώφυλλο που σχεδόν πάντοτε είχε μία ενιαία φωτογραφία σε τετραχρωμία, όσο το δυνατόν ελεύθερη από τίτλους, κείμενα και λεζάντες. Συνήθως βέβαια, το εξώφυλλο παρουσίαζε κάποια σταρ του σινεμά ή άλλη διασημότητα (δείτε εδώ μερικά εξώφυλλα ακόμα). Από τις Εικόνες ξεκίνησε, σαν χαρτογράφος-εικονογράφος, και ο Μποστ. Στις μέσα σελίδες, οι φωτογραφίες ήταν ασπρόμαυρες, αλλά όχι λιγότερο εντυπωσιακές.

Το δεύτερο γαϊτανάκι, γελοιογραφικό, είναι παρμένο από ένα περιοδικό που έβγαινε επί δεκαετίες αλλά εξέδωσε ελάχιστα τεύχη για τον απλό λόγο ότι εκδιδόταν… μια φορά το χρόνο, τις απόκριες, με την ευκαιρία του αποκριάτικου χορού των συντακτών, δηλαδή των δημοσιογράφων. Ονομαζόταν «Ο φανός των συντακτών». Το πρώτο τεύχος του Φανού βγήκε το 1918, στην κατοχή σταμάτησε, επανεκδόθηκε με την απελευθέρωση. Μάλλον σταμάτησε περί το 1950 αν και πρέπει να επανεκδόθηκε στη δεκαετία του 1960. Θα δούμε ένα γαϊτανάκι από το εξώφυλλο του Φανού των Συντακτών από τις απόκριες του 1945.

Βρισκόμαστε στον Φλεβάρη του 1945, ο πόλεμος συνεχίζεται αλλά το τέλος του είναι πια προδιαγραμμένο. Στην Ελλάδα είναι οι πρώτες ελεύθερες απόκριες, λίγο μετά από τη συμφωνία της Βάρκιζας, στις λίγες ανέμελες εβδομάδες πριν αρχίσει το κυνήγι των αριστερών. Οι τρεις ηγέτες του Άξονα είναι δεμένοι στον φανοστάτη, και τις κορδέλες τις κρατούν οι νικητές: ο Στάλιν, ο Τσόρτσιλ, από πίσω ο ντε Γκολ, ο Ρούζβελτ, ο Πλαστήρας (τότε πρωθυπουργός) ντυμένος τσολιάς -και κάποιος άλλος, πίσω από τον τσολιά, που δεν ξέρω ποιος είναι και περιμένω να μου πείτε.

Το τρίτο γαϊτανάκι, κι αυτό γελοιογραφικό, είναι από τον Ταχυδρόμο. Πάλι πρώτες ελεύθερες απόκριες, αλλά αυτή τη φορά μετά την πτώση της Χούντας, το 1975. Το σκίτσο είναι του Μποστ, αλλά το θέμα του δεν είναι πανηγυρικό, στόχος δεν είναι οι χουντικοί (που τους είχε βεβαίως σατιρίσει όχι λίγο ο Μποστ τόσο τον καιρό που ήταν παντοδύναμοι όσο και μετά), και το γέλιο βγαίνει πικρό.(Το σκίτσο χρειάζεται μερεμέτι, αλλά δεν έχω καλύτερη εικόνα Ευχαριστώ τον Δόκτορα Ζίμπενμαλ για την αισθητική επέμβαση!).

Στο κοντάρι βρίσκεται δεμένη η Κύπρος και τις κορδέλες τις γυρίζουν ο Κίσινγκερ, ένας Τούρκος, ένας Άγγλος και ο Αττίλας. Ο Μποστ χαρακτηρίζει το γαϊτανάκι «Έθιμον της Δύσεως» και δίνει και οδηγίες χρήσεως: Όταν ο υπ’ αριθ. 1 [ο Κίσινγκερ] αρχίζει να ελίσσεται, κινούνται και οι άλλοι, περισφίγγοντες δυνατά, υπό συνοδείαν οργάνων ΝΑΤΟ. Μάλλον τυχαία, πρόκειται για το τελευταίο σκίτσο του Μποστ στον Ταχυδρόμο για εκείνη την περίοδο συνεργασίας τους που κράτησε σχεδόν δυο χρόνια, από τον Ιούνη του 1973.

Φαίνεται ότι το γαϊτανάκι έχει πια ξεχαστεί, αλλιώς θα το βλέπαμε και φέτος, με τον εργαζόμενο δεμένο στο κοντάρι και γύρω να χορεύουν πρωθυπουργός, εταίροι, σπεκουλαδόροι, τραπεζίτες, βουλευτές, μεγαλοδημοσιογράφοι…