Ψευδώνυμα τραγούδια

Τον παλιό τον καιρό, ήταν αρκετά συνηθισμένο οι συγγραφείς να έχουν ψευδώνυμα, ψευδώνυμα που έμοιαζαν με κανονικά ονοματεπώνυμα βέβαια. Πολλές φορές κρατούσαν το όνομά τους και έπαιρναν ένα πιο εύηχο επώνυμο. Ο Ηλίας Μέλλος έγινε Ηλίας Βενέζης, ο Ευστράτιος Σταματόπουλος έγινε Στράτης (και Στρατής) Μυριβήλης, ο Δημήτρης Ροδόπουλος έγινε Μ. Καραγάτσης. Πολλές φορές το έκαναν αυτό επειδή το κανονικό τους επώνυμο ήταν πολύ κοινό. Έτσι ο Γεώργιος Παπαδόπουλος έγινε Μάρκος Αυγέρης, ενώ ο Πέτρος Αποστολίδης έγινε Παύλος Νιρβάνας και ο Δημ. Δημητριάδης Ρήγας Γκόλφης (Υπάρχει και μια σπάνια περίπτωση που λογοτέχνης με σπάνιο επώνυμο διάλεξε ένα κοινότατο για ψευδώνυμο: ο Τέος Σαλαπασίδης ξεκίνησε να δημοσιεύει ποιήματα με το ψευδώνυμο Νίκος Νικολαΐδης, αν και αργότερα επέστρεψε στο δικό του).  Άλλοτε, το κανονικό επώνυμο ήταν κακόηχο -όπως του Γιώργου Ιωάννου, που είχε τραβήξει τον παθών του τον τάραχο ως μαθητής με το παλιό του επώνυμο (Σορολόπης) και τελικά πήρε και με δικαστική απόφαση το Ιωάννου. Μερικοί πήραν το ψευδώνυμό τους για λίγο και μετά ξαναγύρισαν στο κανονικό τους όνομα, όπως η Γαλάτεια Καζαντζάκη (που έγραψε αρκετό καιρό σαν Πετρούλα Ψηλορείτη) ή ο Μάρκος Τσιριμώκος (Στέφανος Ραμάς). Κάποιοι το άλλαξαν ελάχιστα, όπως ο Σεφεριάδης που έγινε Σεφέρης. Σε μια ακόμα πιο σπάνια περίπτωση, η Ελένη Νεγρεπόντη υπέγραφε τα κριτικά και άλλα της κείμενα ως Άλκης Θρύλος. Κάποτε, το ψευδώνυμο αφορά μόνο ένα μέρος του έργου του συγγραφέα. Ο Peter Tremayne υπογράφει με αυτό το ψευδώνυμο τα ιστορικά αστυνομικά μυθιστορήματα με ηρωίδα την αδελφή Φιντέλμα, ενώ με το κανονικό του όνομα (που μου διαφεύγει τώρα) δημοσιεύει σοβαρά έργα για τους Κέλτες, ένα θέμα στο οποίο είναι ειδικός.

Αν σας φάνηκε ενμέρει γνωστή η παραπάνω παράγραφος, η εξήγηση είναι απλή: προέρχεται (με κάποιες αλλαγές) από ένα άρθρο που έχω δημοσιεύσει παλιότερα στο ιστολόγιο, τον Οκτώβρη του 2010. Όχι, δεν έχω αρχίσει (ακόμα) να αναδημοσιεύω παλιότερα άρθρα, αν και αυτό δεν θα αργήσει. Απλώς, ταιριάζει η εισαγωγή και στο σημερινό μας θέμα, οπότε η επανάληψη δεν βλάφτει. Πάντως, αν η λέξη «ψευδώνυμο» έφερνε παλιότερα στο μυαλό κυρίως ποιητές και πεζογράφους, τούτο δεν ισχύει και τόσο πολύ σήμερα. Στις μέρες μας είναι πολύ λιγότεροι οι συγγραφείς που γράφουν με ψευδώνυμο, όσο κι αν ακόμα υπάρχουν.

Οι καλλιτέχνες, αντιθέτως, γενικά ο κόσμος του θεάματος, και χρησιμοποιούσαν κατά κόρο ψευδώνυμα και εξακολουθούν να χρησιμοποιούν εξίσου εντατικά, ιδίως οι τραγουδιστές. Και στις μέρες μας είναι πολύ ευκολότερο να πληροφορηθεί κανείς το αληθινό ονοματεπώνυμο του τάδε τραγουδιστή ή της δείνα τραγουδίστριας, μια και η Βικιπαίδεια, που δεν είναι ψηλομύτα όπως οι συμβατικές εγκυκλοπαίδειες, δεν περιλαμβάνει λήμματα μόνο για τον Οδυσσέα Ελύτη (Αλεπουδέλη) αλλά και για την Τζένη Βάνου (Ευγενία Βραχνού, σχεδόν υποχρεωτικό το ψευδώνυμο), την Χάρη Αλεξίου (Χαρίκλεια Ρούπακα, νομίζω) ή τον Γιώργο Νταλάρα (Νταράλα).

Όμως το σημερινό άρθρο δεν αφορά ούτε τα ψευδώνυμα των τραγουδιστών και γενικά των καλλιτεχνών, όσο κι αν έμμεσα έχει σχέση μαζί τους. Έμμεσα, επειδή το άρθρο μας έχει αντικείμενο τα ψευδώνυμα των τραγουδιών -και έγραψα «μας» μεταξύ άλλων επειδή περιμένω από σας συμπληρώσεις στο θέμα· εγώ λίγα έγραψα, μην ξεχνάμε και το… ραστόνι άλλωστε.

Θα μου πείτε, έχουν ψευδώνυμα τα τραγούδια; Από μια άποψη έχουν, αλλά δεν τα διαλέγει ούτε ο συνθέτης ή ο στιχουργός τους ούτε ο τραγουδιστής, αλλά το ευρύ κοινό· και η επιλογή δεν γίνεται εσκεμμένα και βάσει σχεδίου αλλά τυχαία. Μ’ άλλα λόγια, θα δούμε εδώ τραγούδια που είναι ευρέως γνωστά όχι με τον τίτλο που επέλεξαν οι δημιουργοί τους (με την ευρύτερη έννοια της λέξης, ώστε να περιλαμβάνεται π.χ. και ο παραγωγός του δίσκου) αλλά με έναν εντελώς άλλον τίτλο -που θα μπορούσαμε να τον παρομοιάσουμε με ψευδώνυμο. Οπότε στο σημερινό μας άρθρο αναζητούμε τραγούδια που να τα ξέρει ο κόσμος με άλλον τίτλο από αυτόν που εμφανίζεται πάνω στον δίσκο που τα περιέχει.

Σαν χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιου ψευδώνυμου τραγουδιού κάποιος μπορεί να σκεφτεί το εξής:

Το ποίημα του Σεφέρη «Άρνηση», που μελοποιήθηκε από τον Μίκη Θεοδωράκη στον κύκλο «Επιφάνεια», είναι από όλους γνωστό ως «Το περιγιάλι το κρυφό». Ωστόσο, και παρά τα όσα γράφει το γιουτουμπάκι, ο τίτλος του τραγουδιού είναι πράγματι «Στο περιγιάλι το κρυφό», άρα δεν έχουμε καθαρόαιμη περίπτωση ψευδώνυμου τραγουδιού: με τη μελοποίηση, το ποίημα του Σεφέρη άλλαξε τίτλο, έχασε τη διασημότερη άνω τελεία της ελληνικής ποίησης, που λέει κι ο φίλος Μάριος (το «πήραμε τη ζωή μας· λάθος») αλλά έφτασε και σε κόσμο που δεν είχε ποτέ διαβάσει ποίηση. Λιγότερο γνωστό είναι ότι σε μια εκτέλεση που έγινε λίγο αργότερα, με ενορχήστρωση Κώστα Κλάββα και με ερμηνευτή τον Γιώργο Μούτσιο, έχει επαναφερθεί ο τίτλος του ποιήματος και ο τίτλος του τραγουδιού βρίσκεται σε παρένθεση: Άρνηση (Στο περιγιάλι το κρυφό). Η εκτέλεση αυτή, άλλωστε, έχει την ιδιομορφία ότι διατηρεί την παύση στην άνω τελεία του ποιήματος, οπότε ίσως ήταν εύλογο να διατηρήσει τον τίτλο του ποιήματος. Αν είναι πειστική η ερμηνεία αυτή, μπορείτε να το κρίνετε ακούγοντάς την:

Όμως, δεν θα δεχτούμε το Περιγιάλι για γνήσιο ψευδώνυμο τραγούδι, εφόσον υπάρχουν άλλα παραδείγματα (περιμένω να προσθέσετε κι εσείς τα δικά σας).

Το 1982, και αφού έφερε μια μικρή (ή μεγάλη) επανάσταση στο ελληνικό τραγούδι με τις δυο του συνεργασίες με τον Νίκο Ξυδάκη στην Εκδίκηση της γυφτιάς και τα Δήθεν, ο Μανώλης Ρασούλης συνεργάστηκε, σε ένα λαϊκότερο (και εμπορικότερο) ύφος με τον Χρήστο Νικολόπουλο, στον δίσκο με τον αβανταδόρικο τίτλο «Παίξε Χρήστο επειγόντως». Δεν ξέρω αν ήταν προσχεδιασμένο, μάλλον όχι, αλλά το σουξέ αυτού του δίσκου ήταν ένα τραγούδι με τον Γιώργο Σαρρή που έγινε τεράστια επιτυχία και γρήγορα απέκτησε νέο τίτλο, ίσως επειδή ο πρώτος ήταν κάπως διανοουμενίστικος. Θα καταλάβατε ποιο είναι:

Το γιουτουμπάκι έχει και τους δύο τίτλους, αλλά ο περισσότερος κόσμος το λέει «Νταλίκες» και όχι «Με τα φώτα νυσταγμένα» όπως είναι ο επίσημος τίτλος του (σε πολλά γιουτουμπάκια, ιδίως επανεκτελέσεων, αναφέρεται μόνο το «ψευδώνυμο»).

Προϋπόθεση για να αποχτήσει δεύτερο τίτλο ένα τραγούδι είναι, βέβαια, να έχει γίνει επιτυχία -αλλιώς, κανείς δεν μιλάει γι΄αυτό, οπότε ο επίσημος τίτλος μένει ανενόχλητος. Βέβαια, αυτό γίνεται σπάνια έως πολύ σπάνια -στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων διατηρείται ο επίσημος τίτλος. Ένας παράγοντας που βοηθάει να καθιερωθεί νέος τίτλος είναι όταν ο επίσημος είναι πολύ γενικός, όπως στο επόμενο παράδειγμά μας.

Κατά σύμπτωση πάλι το 1982, ο Θάνος Μικρούτσικος έβγαλε έναν από τους καλύτερους δίσκους του, το Εμπάργκο. Τα τραγούδια ήταν όλα σε στίχους Άλκη Αλκαίου, αλλά δεν είχαν ενιαίο ύφος. Το λαϊκό τραγούδι του δίσκου, τραγουδισμένο από τον Μανώλη Μητσιά, έγινε επίσης πολύ μεγάλη επιτυχία και απέκτησε και εναλλακτικό τίτλο:

Στον δίσκο πάνω θα διαβάσετε «Ερωτικό» αλλά ο περισσότερος κόσμος λέει «Πιρόγα» ή «Με μια πιρόγα». Εδώ που τα λέμε, το «Ερωτικό» παραείναι γενικός τίτλος. Με την Πιρόγα πάντως, εννοώ το τραγούδι και όχι τον τίτλο, είχα αναπτύξει, εκείνα τα χρόνια, σχέση αγάπης και μίσους. Μου άρεσε πολύ το σύνολο αλλά οι στίχοι με εκνεύριζαν διότι, παρά τις ωραίες εικόνες, έβρισκα πως είχαν κάτι τεχνητό (είναι κιόλας πως δεν μ’ αρέσει το name-dropping στους στίχους). Μάλιστα, είχα φτιάξει και μια παρωδία, από την οποία ευτυχώς τώρα θυμάμαι μόνο ένα πολύ μικρό τμήμα (Ποιος Βησιγότθος είν’ αυτός που σε γουστάρει και για χατίρι σου τραβάει τα κουπιά). Τέλος πάντων, μετά η Πιρόγα παρατραγουδήθηκε και φθάρηκε, αλλά πρόσφατα που την ξανάκουσα έπειτα από καιρό διαπίστωσα ότι εξακολουθεί να μ’ αρέσει πολύ.

Υπάρχει κι ένα άλλο Ερωτικό στην ελληνική δισκογραφία της δεκαετίας εκείνης, από τον επίσης θαυμάσιο δίσκο του Ξυδάκη «Κοντά στη δόξα μια στιγμή», σε ποίηση Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, με την Ελευθερία Αρβανιτάκη:

Το τραγούδι βέβαια αυτό δεν έγινε τόσο μεγάλη επιτυχία, το έχω όμως ακούσει να αναφέρεται και με άλλους εναλλακτικούς τίτλους, «Καημός αλήθεια να περνώ» ή «Το φιλί». Δεν νομίζω όμως ότι αυτοί οι «ψευδώνυμοι» τίτλοι έχουν καθιερωθεί, όσο στα δυο προηγούμενα τραγούδια, και τόσο ώστε να εκτοπίσουν τον επίσημο τίτλο. Παρεμπιπτόντως, το ποίημα του Λαπαθιώτη έχει ακροστιχίδα, οπότε αν βρείτε ποιες είναι οι πρώτες λέξεις κάθε στίχου θα μάθετε πώς λεγόταν το αμόρε του Λαπαθιώτη γύρω στο 1926 (και για καμιά δεκαετία στη συνέχεια).

Εγώ άλλο ψευδώνυμο τραγούδι δεν θυμάμαι, και όπως θα προσέξατε τα παραδείγματα που έφερα είναι ελαφρώς παλαιολιθικά. Περισσότερα, ενδεχομένως και νεότερα, περιμένω από εσάς.

Advertisement