Ο Βύρων πήρε τ’ όπλο του, κρυφτείτε γλωσσολόγοι!

Κανονικά, μετά την κατηγορηματική δήλωση των αρμοδιότερων επιστημόνων που διαθέτει η χώρα, δηλαδή των 140 γλωσσολόγων, αλλά και ξεχωριστά του καθηγητή Γ. Μπαμπινιώτη και του καθηγητή Γ. Καζάζη (προέδρου του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας), ο θόρυβος σχετικά με τη νέα Γραμματική του δημοτικού, που ξεκίνησε με το γράμμα της δασκάλας από τη Ραφήνα, θα έπρεπε να έχει κλείσει. (Αν μόλις επιστρέψατε από το εξωτερικό και δεν είχατε καμιά επαφή με το Διαδίκτυο το τελευταίο δεκαήμερο, σας παραπέμπω σε προηγούμενα άρθρα του ιστολογίου για το θέμα: τον αρχικό σχολιασμό του γράμματος της δασκάλας και μετά μερικά λόγια για τη συνέχιση της ιστορίας).

Ωστόσο, το θέμα δεν έχει κλείσει, όχι μόνο επειδή το συντηρούν διάφορα πατριδοκαπηλικά ιστολόγια, με εμπρηστικά άρθρα που συχνά στοχοποιούν τους συγγραφείς του βιβλίου ή τους 140 γλωσσολόγους, αλλά και επειδή ο σκοταδισμός βρήκε έναν όχι απροσδόκητο σύμμαχο στο πρόσωπο του βουλευτή της Νέας Δημοκρατίας Βύρωνα Πολύδωρα.

Ο κ. Πολύδωρας, αφού πρώτα κατέθεσε ερώτηση στη Βουλή, στην οποία ερωτά τον Υπουργό Παιδείας αν θα επιτρέψει την κυκλοφορία του βιβλίου (το οποίο κυκλοφορεί), στη συνέχεια, μετά τη δημοσιοποίηση της επιστολής των 140 γλωσσολόγων και των δηλώσεων Μπαμπινιώτη και Καζάζη, εξέδωσε το εξής πολεμικό ανακοινωθέν:

«Μετά λύπης μου, όπως διαβάζω στις εφημερίδες »Δημοκρατία», »Ελεύθερο Τύπο», »Αδέσμευτο Τύπο», »Εστία», »Βραδυνή», »Έθνος» και »Νέα» πρόκειται περί οργανωμένου σχεδίου.
Η διάλυση της γραμματικής και της γλώσσας γίνεται με… »επιστημονική» υποστήριξη βαρέος πυροβολικού 140 πανεπιστημιακών! Δεν είναι λάθος ή αμέλεια. Είναι »προμελέτη».
Μας λέγουν με πρωτοφανή οίηση: »Πώς τολμάτε, εσείς οι μη λέκτορες, οι μη ειδικοί, οι μη γλωσσολόγοι, οι αγράμματοι, μ’ ένα λόγο να αντιστέκεσθε;».

Επομένως, ΠΟΛΕΜΟΣ! Γρηγορείτε Συνέλληνες!»

Φυσικά, ο κ. Πολύδωρας δεν προβάλλει κανένα επιχείρημα που να απαντάει σε όσα έγραψαν οι γλωσσολόγοι, μόνο ένα κακοβαλμένο κόμμα (το σωστό θα ήταν «οι αγράμματοι μ’ ένα λόγο,»). Για την αντίθεση «ειδικών» και «απλού λαού» θα πούμε περισσότερα παρακάτω, πάντως να θυμίσω ότι όσοι παρακολουθούν συνεδριάσεις της Βουλής θα έχουν προσέξει τον αφόρητο βερμπαλισμό και τη δοκησισοφία του κ. Πολύδωρα, ο οποίος αρέσκεται να περνιέται για ειδικός σε θέματα γλώσσας και να δίνει μαθήματα λατινικών ή αρχαίων ελληνικών σε δικαίους και αδίκους· (ένα πρόχειρο παράδειγμα, αν και υπάρχουν και καλύτερα)· χαρακτηριστικό δείγμα των εκτός Βουλής επιδόσεών του, είναι π.χ. όταν επέπληξε τους υπευθύνους μιας έκθεσης για τον Ελύτη επειδή επέλεξαν τον «βάρβαρο» τίτλο «Ο νικήσαντας τον Άδη», που… είναι στίχος του Ελύτη!

Αν όμως ο κ. Πολύδωρας δεν ανέπτυξε περισσότερο τη σκέψη του, η ίδια αντίθεση των ειδικών με «τον λαό» αναπτύσσεται, πολύ εκτενέστερα, σε ένα χτεσινό άρθρο του κ. Απ. Διαμαντή στο protagon.gr, με τον εύγλωττο τίτλο «Γλωσσικές αυθεντίες». Μια και ο κ. Διαμαντής είναι ό,τι κοντινότερο σε πανεπιστημιακό έχει να επιδείξει η παράταξη των επικριτών της νέας γραμματικής, αξίζει να δούμε το άρθρο του, όσο κι αν οι προηγούμενες επιδόσεις του με έχουν πείσει ότι έχει τουριστική σχέση με τη γλώσσα, ότι του αρέσει να ακούει, πότε-πότε, έτσι για γούστο, καναδυό θαρραλέα απαρέμφατα, μερικές περιποιημένες αντωνυμίες, τσαχπίνικες δοτικές και κιμπάρικες γενικές απόλυτες.

Όλο το άρθρο του κ. Διαμαντή το διαβάζετε εδώ (έχουν και τα σχόλια το ενδιαφέρον τους και το παρήγορο είναι πως στην πλειονότητά τους οι σχολιαστές επικρίνουν τις θέσεις του αρθρογράφου). Θέλω όμως να ξεχωρίσω ένα απόσπασμα:

Γλώσσα, θρησκεία και ιστορική παράδοση είναι τα θεμέλια κάθε εθνικού πολιτισμού, τα οποία φυσικά είναι υπόθεση της εθνικής κοινότητας, του λαού δηλαδή, και όχι του επιστήμονα. Το ποια είναι τα φωνήεντα δεν θα μας το πει ο γλωσσολόγος, ο οποίος αύριο πιθανόν να μας πει ότι είναι 3 και μεθαύριο 2. Το πόσα είναι τα φωνήεντα της ελληνικής γλώσσας το έχουμε ήδη αποφασίσει εδώ και 3 χιλιάδες χρόνια. Είναι 7. Αυτό είναι προϊόν της κοινής μας συμφωνίας, ότι επειδή η ελληνική μας γλώσσα έχει την ιστορική της ρίζα στην αρχαία ελληνική που είχε 7 φωνήεντα και επειδή η γλώσσα μας συνιστά την εθνική μας ταυτότητα, εμείς αποφασίζουμε να διατηρήσουμε τα φωνήεντά της, ακόμη και αν δεν προφέρονται ή δεν ακούγονται. Επομένως όποιος ισχυρίζεται, είτε ο γλωσσολόγος, είτε ο Τριανταφυλλίδης, είτε ο οποιοσδήποτε, ότι τα φωνήεντα είναι 5, μιλάει εξονόματός του και όχι εξονόματός μας.

και πιο κάτω, στο ίδιο πνεύμα:

Η γλώσσα δεν ανήκει λοιπόν στην αρμοδιότητα των γλωσσολόγων, όπως η ιστορία δεν είναι υπόθεση των ιστορικών, η λογοτεχνία των φιλολόγων και τα θρησκευτικά των θεολόγων. Η γλώσσα και η ιστορία ανήκουν στο λαό, ως κοινή πεποίθηση, η λογοτεχνία στους λογοτέχνες, λαϊκούς και λόγιους και η θρησκευτική μας παράδοση  επίσης στο λαό και τον κλήρο, στην κυριακάτικη λατρεία. Όλα αυτά συνιστούν την εθνική μας ταυτότητα.

Και, ακόμα πιο καθαρά το διατυπώνει ο κ. Διαμαντής σε ένα σχόλιο:

Το ποια ιστορία θα διδάσκονται τα παιδιά στο σχολείο δεν το αποφασίζει ο επιστήμονας μόνος του, το έχει ήδη αποφασίσει η συλλογική συνείδηση, όπως αυτή έχει εκφραστεί μέσα στην λαϊκή και λόγια παράδοση. Τα υπόλοιπα είναι εκ του πονηρού.

Όμως, ποιος ερμηνεύει τη συλλογική συνείδηση; Ποιος αποφασίζει ότι ο λαός θεωρεί πράγματι πως τα φωνήεντα είναι εφτά, πως το κρυφό σχολειό υπήρξε, πως η ελληνική γλώσσα είναι μητέρα όλων των γλωσσών; Όχι οι ειδικοί, όχι βέβαια οι πολιτικοί, μάλλον όχι λαϊκές συνελεύσεις, άσε που δεν είναι και πρακτικό -μάλλον η Ιερά Σύνοδος θα αποφασίζει ή ίσως μόνος του ο Σεραφείμ Πειραιώς που ήδη αφόρισε το μποζόνιο.

Αλλά ας προεκτείνουμε αυτή τη λογική του κ. Διαμαντή σε άλλα φλέγοντα ζητήματα που ταλάνισαν στο παρελθόν την ανθρώπινη σκέψη. «Εμείς αποφασίζουμε ότι η Γη είναι ακίνητη και ο Ήλιος κινείται γύρω της, επειδή έτσι λέει η εκκλησία, ακόμα κι αν δεν είναι έτσι. Επομένως, όποιος ισχυρίζεται, είτε ο αστρονόμος, είτε ο Γαλιλαίος, ότι η Γη κινείται μιλάει εξονόματός του και όχι εξονόματός μας» Ή, «Εμείς αποφασίζουμε ότι ο άνθρωπος πλάστηκε από τον Θεό, επειδή έτσι λέει η Βίβλος, ακόμα κι αν τα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν διαφορετικά. Επομένως, όποιος ισχυρίζεται, είτε ο βιολόγος, είτε ο Δαρβίνος, ότι ο άνθρωπος κατάγεται από τον πίθηκο μιλάει εξονόματός του και όχι εξονόματός μας». Γι’ αυτό το λόγο, κατά τη γνώμη μου, αυτή η δήθεν φιλολαϊκή στάση είναι σκοταδισμός.

Άλλωστε, η αντιδραστική επίθεση τόσο του κ. Διαμαντή όσο και της δασκάλας από τη Ραφήνα, δεν περιορίστηκε στο βιβλίο Γραμματικής, αλλά αμφισβήτησε σαφέστατα ολόκληρη τη γλωσσική μεταρρύθμιση από το 1976 και μετά: την καθιέρωση της δημοτικής, το μονοτονικό, τη διδασκαλία μέρους των αρχαίων από μετάφραση, τις νέες μεθόδους στην εκπαίδευση.

Και, όπως εύστοχα παρατήρησε ο Γιάννης Χάρης, οι γλωσσικές θέσεις που προβάλλουν ο κ. Διαμαντής και ο κ. Πολύδωρας δεν είναι οι θέσεις, έστω, των συντηρητικών γλωσσολόγων, αλλά οι θέσεις του Πλεύρη, του Άδωνη και της κ. Τζιροπούλου. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι στον «πόλεμο για τα φωνήεντα» δεν υπάρχει, τουλάχιστον μέχρι στιγμής, κανείς, ούτε ένας, γλωσσολόγος που να έχει ταχθεί εναντίον της νέας Γραμματικής και με το μέρος του κ. Πολύδωρα. (Δεν είναι δηλαδή η ίδια κατάσταση όπως με το βιβλίο της Ιστορίας· τότε, θα θυμάστε, υπήρχαν αξιόλογοι ιστορικοί που επέκριναν το βιβλίο της κ. Ρεπούση, αν και φρόντιζαν να μην ταυτιστούν με καραμπελιάδες και καρατζαφέρηδες. Παρεμπιπτόντως, και προς τιμή της, η Μαθητική Κίνηση που πρόσκειται στη ΝΔ πήρε θέση εναντίον των συνωμοσιολόγων).

Θα μπορούσα να κλείσω εδώ, αλλά θα επεκτείνω λίγο το θέμα. Ο κ. Διαμαντής ισχυρίζεται ότι «η ελληνική παιδεία έχει εντελώς διακοπεί» (ό,τι κι αν σημαίνει αυτό) και ότι όποιοι διορθώνουν γραπτά μαθητών βλέπουν ότι ένα 20% μόνο γνωρίζει ελληνικά (!) Το δικό μου το σχόλιο στη συζήτηση αυτή ήταν:

Τα μαθητικά γραπτά πάντοτε περιέχουν φρικτά λάθη και πάντοτε όσοι τα διορθώνουν τραβάνε τα μαλλιά τους. Το 1928 είχε γίνει θέμα στις εφημερίδες επειδή ένας καθηγητής πανεπιστημίου είχε αποκαλύψει ότι οι φοιτητές του έκαναν θηριώδεις ανορθογραφίες (έγραφαν π.χ. «ίπσος» το «ύψος»). Στις αρχές της δεκ. του 1960 είχαν δοθεί στη δημοσιότητα τα γραπτά του διαγωνίσματος της έκθεσης από τις εισαγωγικές εξετάσεις για το Πολυτεχνείο (θέμα: ο εθνικός ύμνος) και γέλασε και ο κάθε πικραμένος. Θέλω να πω, πάντοτε οι παλιότεροι παραπονιούνται για την αγραμματοσύνη των νεότερων, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως έχουν δίκιο.

Στη σημερινή χρεοκοπημένη (από πολλές απόψεις) Ελλάδα, η γλώσσα βρίσκεται σε πολύ καλύτερη κατάσταση απ’ ό,τι άλλες πτυχές της ζωής μας και επίσης σε καλύτερη κατάσταση απ’ ό,τι το 1976 -αρκεί να συγκρίνουμε τα ποσοστά του αναλφαβητισμού. Ή να δούμε ότι το 1976 έβγαιναν δέκα εφημερίδες και υπήρχαν δύο τηλεοπτικοί σταθμοί ενώ σήμερα έχουμε απείρως περισσότερες πηγές από τις οποίες εκπέμπεται ελληνικός λόγος, συγκροτημένος και ποιοτικός (τα γραμματικά λάθη, σε ποσοστό, δεν είναι πολλά).

Και στη συνέχεια της συζήτησης, είπα επίσης ότι αν συγκρίνουμε ομοειδή έντυπα σημερινά και παλιότερα (δηλαδή όχι τη σημερινή Εσπρέσσο με το Ελεύθερο Βήμα του 1923 που πρότεινε ο κ. Διαμαντής!) θα δούμε ότι τα σημερινά έντυπα υπερέχουν σαφώς και στο περιεχόμενο και στην ποιότητα της γλώσσας τους (και στον αριθμό των λέξεων που χρησιμοποιούν). Και, παρόλο που είναι δύσκολο να κρίνουμε με ακρίβεια τους σημερινούς συγγραφείς, αν υπήρχε τρόπος (δεν υπάρχει, πείραμα σκέψης κάνουμε) να κατατάξουμε τους πεζογράφους σε κλίμακα αξίας, μπορεί το 1923 να υπήρχε ο Βουτυράς, που σήμερα δεν υπάρχει, αλλά είμαι πεπεισμένος ότι ο εκατοστός στη σειρά σημερινός πεζογράφος είναι κλάσεις παραπάνω από τον εκατοστό στη σειρά του 1923 ή του 1953. (Όμως, δεν αποκλείεται η κοινωνική αίγλη των λογοτεχνών να ήταν μεγαλύτερη παλιότερα· αυτό ισχύει σίγουρα για τους ποιητές).

Βέβαια, ίσως έτσι πλαταίνει πολύ το θέμα της συζήτησης. Ίσως να μου πείτε πως είναι αναμενόμενο η σημερινή εφημερίδα να έχει καλύτερα ελληνικά από την εφημερίδα του 1923 αφού και ο σημερινός μέσος Έλληνας έχει προοδεύσει πολύ στη ζωή του. Επίσης, ίσως τα πράγματα να τα βλέπω υπεραισιόδοξα. Δεν πρέπει να παραβλέπουμε ότι τα σημερινά παιδιά αποκτούν γνώσεις και δέχονται πληροφορίες όχι μόνο από το σχολείο και όχι μόνο από τον γραπτό λόγο αλλά και από άλλες πηγές που δεν υπήρχαν πριν από 40 χρόνια, τότε που πήγαιναν σχολείο οι συνομήλικοί μου, και ότι τα σημερινά παιδιά ξέρουν απείρως περισσότερα πράγματα από τα συνομήλικά τους του 1972. Κι έπειτα, είναι πολύ προβληματικό το πώς θα μετρήσουμε την «ποιότητα» της γλώσσας -ο αριθμός των ορθογραφικών λαθών μάλλον δεν είναι αξιόπιστος δείκτης, αλλά ακόμα κι έτσι δεν είμαι καθόλου βέβαιος ότι οι σημερινοί μαθητές γυμνασίου κάνουν περισσότερα λάθη από τους πατεράδες τους· όχι μόνο έχουμε την τάση να εξιδανικεύουμε το παρελθόν (άρα να μη θυμόμαστε τα λάθη μας), αλλά και σήμερα βγάζουν το σχολείο πολύ περισσότερα παιδιά (ως ποσοστό εννοώ) απ’ ό,τι το 1972.

Πρέπει βέβαια να πω ότι στη Γαλλία, όπου υπάρχουν στοιχεία μερικών δεκαετιών, οι επιδόσεις των μαθητών στην ορθογραφία βρίσκονται σε συνεχή πτωτική πορεία, οπότε ίσως να είναι παγκόσμιο φαινόμενο η υποχώρηση κάποιων παραδοσιακών δεξιοτήτων, υποχώρηση που μπορεί να σημαίνει πολλά ή ελάχιστα. Τέλος πάντων, μέχρι να αρχίσει ο κ. Πολύδωρας τον πόλεμο κατά των γλωσσολόγων, μπορούμε να συζητήσουμε το θέμα.