Κονσερτίνες και πολυβόλα

Χτες έμαθα μια καινούργια λέξη. Πρόκειται για τη λέξη κονσερτίνα. Διαβάζοντας στην εφημερίδα Καθημερινή για τον φράχτη του Έβρου, που ως τα τέλη του μηνός θα έχει ολοκληρωθεί, είδα ότι «Στο μεσοδιάστημα των δυο συρματοπλεγμάτων που έχει μήκος 1,20 μ. τοποθετούνται κονσερτίνες, των οποίων το ύψος θα υπερβαίνει τα 4 μέτρα». Ομολογώ ότι κόλλησα, γιατί τη λέξη δεν την ήξερα -και βέβαια, έξω από συμφραζόμενα, θα υπέθετε κανείς ότι η κονσερτίνα είναι κάτι που έχει σχέση με τη μουσική, ίσως κάποιο είδος μουσικής συνθεσης -όχι πάντως το μικρό κονσέρτο (ή κοντσέρτο), γιατί αυτό θα λεγόταν κονσερτίνο, αλλά κάτι ανάλογο. Θα μπορούσε επίσης να είναι κάποιο μουσικό όργανο -αλλά τι δουλειά έχει ανάμεσα στα συρματοπλέγματα, στη νεκρή ζώνη των συνόρων; Και με ύψος 4 μέτρα;

Τέτοιες λέξεις, που ανήκουν σε ειδικά λεξιλόγια, είναι αμφιβολο αν τις έχουν τα λεξικά. Στις μέρες μας άλλωστε, η πρώτη ενστικτώδης κίνηση όταν συναντάς άγνωστη λέξη, είναι να τη γκουγκλίσεις ή να πας στη Βικιπαίδεια. Κάνοντας έτσι, βρήκα πως η κονσερτίνα (ή κοντσερτίνα) είναι ένα είδος συρματοπλέγματος, που θεωρείται σχεδόν απαραβίαστο. Ιδού άλλωστε η εικόνα που συνοδεύει το άρθρο της Καθημερινής:

Αυτή είναι λοιπόν η κονσερτίνα, το στρογγυλό αγκαθωτό σύρμα που βρίσκεται πάνω από το κυρίως συρματόπλεγμα. Η διατύπωση ότι το ύψος τους θα υπερβαίνει τα τέσσερα μέτρα είναι λίγο παραπλανητική, εννοεί αφού τοποθετηθεί πάνω στο συρματόπλεγμα. Σε παλιότερο άρθρο της Καθημερινής (φαίνεται ειδικεύεται στο θέμα) βρήκα και ορισμό: κονσερτίνα, το ειδικό λεπιδοφόρο συρματόπλεγμα που δεν κόβεται και χρησιμοποιείται σε όλες τις περιφράξεις υψηλής ασφάλειας. Μετά τα ηλεκτροφόρα σύρματα, έχουμε λοιπόν και λεπιδοφόρα.

Από πού κι ως πού όμως αυτό το φριχτό πράγμα πήρε μια τόσο ειρηνική, τόσο αρμονική ονομασία; Πώς ονομάστηκε «κονσερτίνα»; Γιατί δεν υπάρχει αμφιβολία, η λέξη αποκλείεται να μην έχει σχέση με το κοντσέρτο που είναι βέβαια λέξη διεθνής, που ήρθε σε μας, αλλά και στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες, ως δάνειο από το ιταλικό concerto, και αυτό από το ρήμα concertare, που σημαίνει «οργανώνω, συνδυάζω» (αν και δεν υπάρχει ομοφωνία ως προς την απώτερη αρχή της λέξης).

Βέβαια, στην αρχή το concerto ήταν ένα φωνητικό, χορωδιακό είδος, αλλά εδώ και πολλούς αιώνες έχει παγιωθεί να σημαίνει μια μουσική σύνθεση στην οποία ένα σόλο όργανο αντιπαρατίθεται και συνομιλεί με μιαν ολόκληρη ορχήστρα, κι έτσι έχουμε π.χ. κοντσέρτα για βιολί και ορχήστρα· συνήθως το «για ορχήστρα» παραλείπεται, οπότε λέμε κοντσέρτο για βιολί ή κοντσέρτο για πιάνο ή κοντσέρτο για τσέλο, για φλάουτο ή όμποε -καμιά φορά «πρωταγωνιστούν» δύο όργανα, και σπανιότερα τρία, άλλοτε διαφορετικά όπως στο περίφημο Κοντσέρτο για Πιάνο, Βιολί και Τσέλο του Μπετόβεν, άλλοτε ίδια, όπως στο Κονσέρτο για τρία πιάνα (Κ242) που το έγραψε ο Μότσαρτ για την κοντέσσα Λοντρόν και τις δυο κόρες της, ενώ στον 20ό αιώνα άρχισαν να γράφονται κοντσέρτα και για κάθε λογής όργανα -ο Θανάσης Πολυκανδριώτης μάλιστα έχει γράψει και κοντσέρτο για μπουζούκι. Κοντσέρτο για πολυβόλα έχει γράψει ο Φώσκολος, αλλά δεν πρόκειται για μουσική σύνθεση, αλλά για το σενάριο ταινίας που γύρισε το 1967 ο Ντίνος Δημόπουλος, με την Καρέζη και τον Καζάκο.

Κοντσέρτο είναι όμως και η συναυλία, ιδίως η συναυλία κλασικής μουσικής, αν και αυτή η διάκριση ισχύει μόνο στα ελληνικά, στα αγγλικά και τα γαλλικά όταν λένε concert μπορεί να είναι εξίσου συναυλία ροκ ή κλασικής ή οποιουδήποτε είδους. Συνήθως λέγαμε και γράφαμε κοντσέρτο, τα λεξικά που κοίταξα αυτό έχουν ως κύριο λήμμα, και όχι κονσέρτο, κάτι που είναι άλλωστε αναμενόμενο αφού τη λέξη την πήραμε από τα ιταλικά, τη γλώσσα που κυριαρχεί στην ορολογία της ευρωπαϊκής μουσικής. Ίσως με την επιρροή της αγγλικής και της γαλλικής να έχει αρχίσει ν’ ακούγεται περισσότερο το κονΣέρτο -γκουγκλίζοντας βρίσκω το κοντσέρτο να υπερέχει, αλλά όχι συντριπτικά. Εννοείται ότι το κοντσέρτο κλίνεται (του κοντσέρτου, τα κοντσέρτα, των κοντσέρτων), και κλίνεται ελληνικά και όχι ιταλότροπα, εκτός αν είστε εκφωνητής του Τρίτου προγράμματος οπότε ίσως αισθάνεστε την ανάγκη να πείτε «τα κοντσέρτι».

Καλά όλα αυτά, αλλά η κοντσερτίνα; Ποια υπόγεια διαδρομή συνδέει τις αίθουσες συναυλιών με τα τείχη των συνόρων; Η απάντηση είναι ότι το συρματόπλεγμα ονομάστηκε concertina ή concertina wire στα αγγλικά επειδή θεωρήθηκε ότι μοιάζει με ένα μικρό όργανο της οικογένειας του ακορντεόν, που λέγεται concertina/κοντσερτίνα και που το βλέπετε στη φωτογραφία αριστερά. Κι επειδή το σύρμα αυτό μπορεί να ανοίγει όπως ανοίγει η κονσερτίνα, ονομάστηκε κονσερτίνα το λεπιδοφόρο σύρμα. Η ονομασία, διαβάζω, υπάρχει από τα 1917, στα χαρακώματα του πρώτου πολέμου δηλαδή έκανε το ντεμπούτο του το συρματόπλεγμα αυτό, ενώ στα αγγλικά λέγεται και Dannert wire, από το όνομα ενός Γερμανού μηχανικού που εφεύρε  στη δεκαετία του 1930, επί ναζιστών κατά πάσα πιθανότητα, έναν νέο τύπο σύρματος από ειδικό χάλυβα, που κόβεται πολύ δύσκολα. Στις γκουγκλιές, η κονσερτίνα υπερέχει ελαφρά σε σχέση με την κοντσερτίνα, ίσως επειδή οι περισσότεροι που πουλάνε είδη περίφραξης χρησιμοποιούν αυτόν τον τύπο.

Στο ρεπορτάζ της εφημερίδας βλέπω ότι με τον φράχτη σχεδόν μηδενίστηκε ο αριθμός των ατόμων που περνούν τα σύνορα σε εκείνο το σημείο. Θα βοήθησαν και οι 2.000 αστυνομικοί που έχουν αναπτυχθεί στην περιοχή. Βέβαια, τώρα οι επίδοξοι μετανάστες ίσως περνούν από πιο χαμηλά τον Έβρο ή έρχονται διά θαλάσσης στα νησιά· και στις θάλασσες δεν μπορούν να μπουν κονσερτίνες.

Από την άλλη, η μείωση του αριθμού των νεοεισερχόμενων μεταναστών ίσως να οφείλεται όχι μόνο στην αποτελεσματικότητα των κονσερτινών (βάλαμε κι αυτή την άβολη γενική) αλλά και στη μείωση της προσέλευσης, καθώς είναι παγκοσμίως γνωστό πως η Ελλάδα έχει μπει σε βαθύτατη κρίση, οπότε έχουν αρχίσει να παλιννοστούν και οι παλιότεροι μετανάστες -και να φεύγουν μετανάστες τόσες και τόσες χιλιάδες νέοι Έλληνες.

Που μακάρι, εκεί που πηγαίνουν, να μη βρουν μπροστά τους κονσερτίνες και χρυσαυγίτες.