Καταφύγιο στην Αθήνα (Δημήτρης Σαραντάκος)

Εδώ και ένα χρόνο περίπου, ανεβάζω κάθε δεύτερη Τρίτη αποσπάσματα από το ανέκδοτο αυτοβιογραφικό πεζογράφημα του πατέρα μου ‘Εφτά ευτυχισμένα καλοκαίρια’ και ειδικά από τα τρία πρώτα καλοκαίρια, που δημοσιεύονταν παράλληλα στην εφημερίδα Εμπρός της Μυτιλήνης. Η εξιστόρηση του τρίτου καλοκαιριού τελείωσε εδώ. Θα συνεχίσω τις δημοσιεύσεις, πάντα κάθε δεύτερη Τρίτη, με τη συνέχεια του αφηγήματος.

[Ανάμεσα στο τρίτο και το τέταρτο καλοκαίρι μεσολαβούν οχτώ ταραγμένα χρόνια, 1944 με 1952, και σε ένα ενδιάμεσο κεφάλαιο ο πατέρας μου ανασκοπεί αυτή την περίοδο και στη συνέχεια αφηγείται πώς έφυγαν από τη Μυτιλήνη το 1946 για την Αθήνα]

Καθώς αναλογιζόμουν τα εφτά ευτυχισμένα καλοκαίρια της ζωής μου, διαπίστωσα πως τα χρόνια  που μεσολαβούν ανάμεσα στο τρίτο και στο τέταρτο, τη χωρίζουν σε δυο  περιόδους. Στην πρώτη ανήκουν τα τρία πρώτα ευτυχισμένα καλοκαίρια μου, που  κύλησαν σε μιαν ατμόσφαιρα γενικής αμεριμνησίας, ίσως και αθωότητας. Στη δεύτερη τα επόμενα τέσσερα, που μπορεί να ήταν ευτυχισμένα, με τις προδιαγραφές που έβαλα, όταν κάθισα να τα λογαριάσω, δεν υπήρχε όμως  πια σ΄ αυτά ούτε αμεριμνησία, ούτε αθωότητα.

Αυτά τα χρόνια σημάδεψαν τη ζωή όλων μας και φυσικά και τη δική μου. Ήταν χρόνια ματωμένα και πικρά, χρόνια δοξασμένα και γεμάτα ελπίδες, που όλες διαψεύστηκαν. Χρόνια χαμένα, που κύλησαν στην αλληλοσφαγή και στη βία. Δε χάθηκαν μονάχα σπουδαίοι άνθρωποι, που πολλά θα δίνανε στον τόπο μας, χάθηκε ένας ολόκληρος τρόπος ζωής. Πάψανε οι άνθρωποι να βλέπουν όπως πρώτα τη ζωή απλά και αισιόδοξα. Χωρίς να το θέλουν και χωρίς καν να το καταλάβουν, αγρίεψαν κι οι μεταξύ τους σχέσεις σκλήρυναν.

        Μολονότι ξεκίνησα να καταγράφω τα ευτυχισμένα μου καλοκαίρια, νομίζω πως χρειάζεται μια σύντομη αναδρομή σ΄αυτά τα κρίσιμα χρόνια που μεσολάβησαν ανάμεσα στο τρίτο και το τέταρτο καλοκαίρι,

*  *  *

Ήρθαμε στην Αθήνα σε τρεις δόσεις και σχεδόν κυνηγημένοι. Πρώτος ήρθε ο πατέρας μου. Αφού τον είχαν κλείσει (μαζί με όλη σχεδόν την ηγεσία του ΕΑΜ Λέσβου) στη φυλακή επί ένα χρόνο, υπόδικο με την κατηγορία του στασιαστή, τον Μάιο του ΄46, με την έγκριση της Οργάνωσης, υπέβαλε αίτηση να αποφυλακιστεί «επί εγγυήσει», η οποία έγινε δεκτή. Ο θείος ο Μιχάλης είχε έρθει στο νησί, φέρνοντας τα χρήματα της εγγύησης (εμείς δεν είχαμε φυσικά δραχμή) και για να μεριμνήσει για τις απαραίτητες διαδικασίες. Η ευθυμία του και η ζωντάνια του μας γοήτεψαν. Είχε πάρει ενεργό μέρος στην Αντίσταση και στα Δεκεμβριανά τον είχαν πιάσει οι Άγγλοι και τον είχαν κλείσει στο Γουδί και από καθαρή τύχη δεν τον έστειλαν στην Ελ Ντάμπα, όπως τόσους άλλους. Φορτισμένος ακόμα από τα γεγονότα που έζησε, μας έλεγε ασταμάτητα ιστορίες και περιστατικά.

Όταν ετοιμάστηκαν να φύγουν, η μάνα μου πολύ λυπημένη, που θα χωριζόταν από τον άντρα της, μια μόλις βδομάδα από την απελευθέρωσή του, ετοίμαζε με πυρετική βία, με τη βοήθεια της γιαγιάς μου και των θειάδων μου,  τις βαλίτσες του. Ήθελε να τον εφοδιάσει με όλα όσα έκρινε πως θα του ήταν απαραίτητα στην Αθήνα

“Κρεμάστρες!” φώναξε μια στιγμή αναστατωμένη “Δε χωράνε στη βαλίτσα οι κρεμάστρες. Έχετε στην Αθήνα κρεμάστρες;”

“Ούτε μία” απάντησε ο θείος Μιχάλης σοβαρά σοβαρά “φεύγοντας  οι Γερμανοί, τις πήραν όλες, ”

και  το σπίτι σείστηκε από τα γέλια.

Δεύτερος έφυγα εγώ, αμέσως μόλις τέλειωσα το Γυμνάσιο. Στην Οργάνωση στεναχωρήθηκαν όταν τους το είπα. Βέβαια αποφοιτώντας δε θα μπορούσα πια να κρατήσω το πόστο μου. Είχα ήδη παραδώσει τη γραμματεία της μαθητικής στον Βασιλάκη, αλλά από το Γραφείο ήθελαν να ασχοληθώ με την επανέκδοση του περιοδικού μας, της “Εξόρμησης”. Για να είμαι ειλικρινής κι εγώ δεν ήθελα κατά βάθος να φύγω. Στο νησί είχα καλούς φίλους και μ΄ όλο που τα πράγματα σφίγγανε όλο και πιο πολύ, ένοιωθα σαν το ψάρι στο νερό. Βολεμένος και κατά κάποιον τρόπο ασφαλής. Μου άρεσε λίγο η πρόταση να ασχοληθώ με το περιοδικό, αλλά κυρίως με κρατούσε ο ανομολόγητος, αλλά έντονος, πλατωνικός και μαγευτικός, έρωτας μου προς μία συναγωνίστρια και φίλη, δυο χρόνια μικρότερή μου. Τελικά βέβαια επικράτησε η λογική. Έπρεπε να σπουδάσω και το αίτημά μου να πάω στην Αθήνα ήταν νόμιμο και δεν έφεραν αντιρρήσεις.

Ταξιδέψαμε δυο συμμαθητές μου, ο Μάνος ο Βολογιάννης κι ο Μιχάλης ο Βενεδίκης και εγώ, κατάστρωμα φυσικά, μια που ούτε για εισιτήριο δεύτερης θέσης μας περίσσευαν λεφτά, ο καιρός ήταν υπέροχος και η θάλασσα λάδι. Όσο να ξεκινήσει το καράβι στεκόμουν στην πρύμνη του και παρατηρούσα την κίνηση στην Προκυμαία. Η μάνα μου και η Βαγγελίτσα στέκανε κουνώντας τα μαντήλια τους. Από ένα μπαλκόνι στη Στοά Βασιλείου πρόβαλε ο Γιώργος ο Μαυρονικόλας και μας χαιρετούσε κουνώντας το χέρι του. Περίμενα μήπως φανεί η λεπτή αγαπημένη μορφή, αλλά ματαίως. Μισή ώρα αργότερα, καθώς το καράβι περνούσε στ΄ ανοιχτά της Κράτηγος, οι αναμνήσεις από την πρόσφατη εκδρομή μας εκεί με κυρίευσαν. Λυπόμουνα που άφηνα το νησί μου, ύστερα από τα εφτά χρόνια που έζησα εκεί, διάστημα που για το υποκειμενικό μέτρο του χρόνου, μου φαινόταν μια ολόκληρη ζωή. Πριν ξαπλώσουμε για ύπνο έγραψα στο ημερολόγιό μου, που έσερνα μαζί μου: «Τέλειωσε μια φάση της ζωής σου. Να βλέπεις μπροστά» (συχνά απευθυνόμουν στον εαυτό μου στο δεύτερο πρόσωπο).

Με τον πατέρα μου εγκατασταθήκαμε στο σπίτι του θείου Μιχάλη, σε ένα δρομάκι, που λεγόταν Ιωσήφ Θεσπρωτέως, τέρμα Χαριλάου Τρικούπη, δίπλα στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας. Το σπίτι ήταν άδειο, μια που ο θείος μου παραθέριζε οικογενειακώς στη Νέα Πεντέλη. (…) Πηγαίναμε ταχτικά και τους βλέπαμε, φυσικά με τη συγκοινωνία. Συγκρίνοντας τις αποστάσεις με εκείνες της Λέσβου, θεωρούσα την εκδρομή ως την Πεντέλη ολόκληρο ταξίδι. Ήταν σα να πας από τη Μυτιλήνη στην Αγιάσο! Με τον καιρό βέβαια συνήθισα τις αττικές αποστάσεις και αντιμετώπιζα τη μετάβαση στην Πεντέλη μιαν απλή υπεραστική διαδρομή ρουτίνας.

Το σπίτι του θείου Μιχάλη ήταν πολύ κοντά στην αραιοχτισμένη τότε λεωφόρο Αλεξάνδρας, και στη γειτονιά του ήταν πολλά μαρμαράδικα. Λίγο πιο πάνω ήταν δύο καλά υπαίθρια σινεμά η “Σόνια” και η “Γρανάδα”. Πιο πάνω ήταν οι φυλακές Αβέρωφ και αραιά σπίτια της συνοικίας Γκύζη. Κοντά στους Αμπελοκήπους, απέναντι στο γήπεδο του Παναθηναϊκού, όπου το καλοκαίρι του ΄46 ήταν ο συνήθης τόπος τεραστίων συγκεντρώσεων για τη Δημοκρατία,  ήταν ένα συγκρότημα προσφυγικών κατοικιών με τους τοίχους τους βλογιοκομμένους από τις σφαίρες του Δεκέμβρη. Ασυνήθιστος από την αδιάκοπη κίνηση των αυτοκινήτων στη λεωφόρο, στην αρχή αργούσα τη νύχτα να κλείσω μάτι.

Η Αθήνα με μάγεψε όταν την είδα και περπάτησα στους δρόμους της. Συνήθως κατηφόριζα την Ιουστινιανού ως την Καλλιδρομίου, έφτανα στην πλατεία Εξαρχείων κι από κει δια της Θεμιστοκλέους στην Ομόνοια και δια της Πειραιώς ως τη Σοφοκλέους, όπου ήταν το επινικελωτήριο του θείου του Γιάννη.

Με τον πατέρα μου ζούσαμε τελείως αμέριμνοι, σαν εργένηδες. Τρώγαμε στα μαγέρικα της Θεμιστοκλέους, που βγάζανε τα τραπεζάκια τους στα πεζοδρόμια και φροντίζαμε, τρόπος του λέγειν, μόνοι μας τα ρούχα μας. Κάποτε αποφασίσαμε να μαγειρέψουμε φασόλια αλλά είχαμε οικτρή αποτυχία. Ύστερα από ώρες βράσιμο, τα φασόλια μείνανε σκληρά σαν στραγάλια. Είχαμε κατά λάθος ρίξει το αλάτι στην αρχή.