Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης: Στο στρατό

Δημοσιεύω και σήμερα, όπως και κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η έκτη και είναι η πρώτη της ενότητας του βιβλίου που επιγράφεται «Η άνδρωση». 1922, ο παππούς μου πάει φαντάρος. Η προηγούμενη πέμπτη συνέχεια βρίσκεται εδώ.

Την 1η Οκτωβρίου παρουσιάστηκε στο έμπεδο Ναυπλίου για κατάταξη. Το ελληνικό κράτος προσπαθούσε να ανασυγκρο­τήσει το στρατό του μετά την καταστροφή της Μικρασίας. Από τα αδέλφια του, στη Μικρασία πήγαν οι δυο μεγαλύτεροι και βγήκαν από την εκστρατεία σώοι. Ο Μιχάλης που ήταν πολυβολητής στο 9ο Σύνταγμα Καλαμών, πήρε μέρος σ’ όλες τις μάχες και τώρα βρισκό­ταν στη Χίο, όπου είχε καταλήξει η μονάδα του, υποχωρώντας συνε­χώς, αλλά συντεταγμένη και πειθαρχημένη, από το Αφιόν Καραχισάρ ως τον Τσεσμέ. Ο Κώστας, που υπηρετούσε ως αξιωματικός χαρτογράφος στη Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού, είχε γυρίσει στην Αθήνα.

Η εκπαίδευση στο Έμπεδο κράτησε δυο μήνες. Κατόπιν οι νεο­σύλλεκτοι με τρένο μεταφέρθηκαν στον Πειραιά και από κει φορτώ­θηκαν σε πλοίο για τη Θεσσαλονίκη. Φτάσανε στην πρωτεύουσα της Μακεδονίας ένα κατάψυχρο πρωινό, αρχές Δεκεμβρίου. Εγκαταστά­θηκαν σε κάτι αποθήκες που ο Στρατός τις είχε επιτάξει και μετατρέ­ψει σε στρατώνες, κάτω από άθλιες συνθήκες. Δεν υπήρχε θέρμανση και το χειρότερο λείπανε τζάμια από τα περισσότερα παράθυρα. Σε κάθε στρατιώτη δόθηκε μονάχα μια κουβέρτα. Το Κράτος κι ο Στρα­τός είχαν μαύρα οικονομικά χάλια. Το μεγαλύτερο μέρος του υλικού είχε χαθεί στη Μικρασία.

 

Ο Στρατός ήταν κουρασμένος και η πειθαρχία του κλονισμένη. Οι περισσότεροι αξιωματικοί πολεμούσαν συνεχώς από το 1912 κι η επιστράτευση κρατούσε στο χακί στρατιώτες που είχαν σε μήνες «πιάσει τα χαρτιά της τράπουλας», υπηρετούσαν δηλαδή πενήντα δύο μήνες, σχεδόν τεσσεράμισι χρόνια. Παρ’ όλα αυτά γινόταν σοβαρή ανασυγκρότηση. Δημιουργήθηκε εσπευσμένα ο στρατός του Έβρου, που κράτησε τους Τούρκους μακριά από τη Δυτική Θράκη. Ο Νίκος τοποθετήθηκε στο Πεδινό Πυροβολικό του Γ’ Σώματος Στρατού, στους Καπουτζήδες (ο σημερινός δήμος Πυλαίας), έξω από τη Θεσσαλονίκη.

Φαντάρος στη Θεσσαλονίκη

Καθώς ήταν εγγράμματος και καλλιγράφος, αποσπάστηκε ως γραφέας στη Διοίκηση της Πυροβολαρχίας και αυτό τον απήλλαξε κάπως από τη βαριά υπηρεσία του πεδινού πυροβολικού, (περιποίη­ση των αλόγων, καθάρισμα των κανονιών, των κιλλιβάντων και των βλητοφόρων και ένα σωρό άλλα). Όταν άρχισε να κυκλοφορεί έξω από το Στρατόπεδο, εξερεύνηοε συστηματικά την πόλη, που του άρεσε πολύ. Σε σύγκριση με την Αθήνα, η Θεσσαλονίκη είχε έναν κο­σμοπολίτικο και κάπως ευρωπαϊκό χαρακτήρα. Οι δρόμοι της όλοι στρωμένοι με παβέδες, ήταν ευθύγραμμοι και πλατιοί. Τα τραμ της πιο άνετα από τα αθηναϊκά, η κίνηση στον σιδηροδρομικό σταθμό πιο μεγάλη. Το κέντρο της πόλης, που είχε καταστραφεί από μια μεγάλη πυρκαϊά έξι χρόνια πριν, ξαναχτιζόταν σιγά σιγά. Εκείνο όμως που έκανε τη Θεσσαλονίκη ξεχωριστή ήταν το εβραϊκό στοιχείο που κυριαρχούσε στην πόλη.

Από την αρχή είδε τους Εβραίους με συμπάθεια. Ήταν εκπληκτι­κά δραστήριοι και σχεδόν ανυπόφορα πολυλογάδες. Μόνο που δε μιλούσαν μεταξύ τους ελληνικά αλλά ισπανοεβραίικα, με χαρακτη­ριστική, τραγουδιστή προφορά. Μέσα στα δέκα χρόνια της ελληνι­κής κυριαρχίας οι περισσότεροι έμαθαν, με την έμφυτη στη ράτσα τους ευκολία, τα ελληνικά, που τα χρησιμοποιούσαν στις συναλλαγές με τους έλληνες συμπολίτες τους, αλλά καταλάβαινες με την πρώτη από την προφορά την εθνικότητα τους. Ιδιαίτερο γούστο έκανε με τους μικροπωλητές που από το πρωί ως το βράδυ γυρνούσαν τις γει­τονιές πουλώντας τα πιο ετερόκλητα εμπορεύματα. Κατά κανόνα διαλαλούσαν την πραμάτεια τους τραγουδιστά και έμμετρα:

Τα τρία δύο φράγκα τα τρία δύο φράγκα

Σήμερα έχει – αύριο δεν έχει

Πάρε ένα τουζίνα βάλτο στο κουζίνα.

Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης είχαν ισχυρή κοινοτική συγκρότηση και διάθεταν δική τους εθελοντική πυροσβεστική δύναμη, με χειρο­κίνητες αντλίες, που κατά τη λειτουργία τους οι χειριστές τους τρομπάρανε τραγουδώντας με ρυθμό κάποιο άσμα, στα ισπανοεβραίι­κα αυτό.

Μέσα στο 1923 άρχισε η ανταλλαγή των πληθυσμών. Οι Τούρκοι της Θεσσαλονίκης και της Δυτικής Μακεδονίας φορτώθηκαν σε τρέ­να και φύγαν κατά την Ανατολή, ενώ με πλοία και τρένα φτάσανε Μικρασιάτες, Θρακιώτες και Πόντιοι. Το ελληνικό στοιχείο κυριάρ­χησε στην περιοχή.

Μια μέρα, ο Νίκος έμαθε πως ο αδελφός του ο Μιχάλης έφτασε στη Θεσ­σαλονίκη. Είχε να τον δεί πάνω από δύο χρόνια και γιόρτασαν τη συνάντησή τους με κρασοκατάνυξη. Ο Μιχάλης είχε προαχθεί σε δεκα­νέα κι ο Νίκος έγραψε ένα θεατρικό σκετς με το θέμα αυτό, όπου ο αντιμιλιταριστής και δημοκρατικότατος Μιχάλης εμφανιζόταν περί­που σαν πρώσος μόνιμος υπαξιωματικός. Γέλασαν πολύ διαβάζοντας το. Λίγους μήνες αργότερα ο Μιχάλης απολύθηκε, γιατί με την υπο­γραφή της Ανακωχής άρχισε η αποστράτευση. Το Κράτος δεν άντε­χε να κρατά τόσο στρατό στα όπλα. Απροσδόκητα, τον Σεπτέμβρη του 1923 του δώσαν κι εκείνου την προσωρινή απαλλαγή. Έτσι ύστερα από έντεκα μήνες στρατιωτικής ζωής ξαναβρέθηκε πολίτης.

Γύρισε στην Αθήνα και έπιασε πάλι δουλειά στην Τράπεζα. Ταυ­τόχρονα γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου, εγκα­ταλείποντας τη Νομική που τον απογοήτευσε. Δεν αισθάνθηκε ποτέ καμιά κλίση στη νομική επιστήμη. Στην πραγματικότητα, η αληθινή του κλίση ήταν η Χημεία, που η σπουδή της παρέμεινε ως το τέλος της ζωής του ανεκπλήρωτο όνειρο. Δεν ήταν όμως εύκολο να σπουδάσει χημικός και να δουλεύει ταυτόχρονα. Η παρακολούθηση των παρα­δόσεων μπορεί να μην ήταν υποχρεωτική, των εργαστηρίων όμως ήταν. Στη φιλοσοφική σχολή ήταν υποχρεωμένος μόνο να μετέχει στις εξετάσεις.

Εκείνη την εποχή οργανώθηκε ο πρώτος σύλλογος των υπαλλή­λων της Εμπορικής Τράπεζας, με πολλούς δισταγμούς και δυσκολίες καθώς ο συνδικαλισμός των τραπεζικών, των δημοσίων υπαλλήλων και άλλων τέτοιων κατηγοριών εργαζομένων ήταν τότε ημιπαράνομος. Ο Νίκος μολονότι δεν είχε ξεκάθαρες πολιτικές απόψεις, παλαιό­τερα μάλιστα, ως γνήσιος Μανιάτης, ήταν βασιλόφρων, έγινε από τους πρώτους μέλος του Συλλόγου και όταν λίγους μήνες μετά οργανώθηκε η πρώτη απεργία, πρωτοστάτησε σ’ αυτήν. Η απεργία απέ­τυχε και η διοίκηση της Τράπεζας κάλεσε τους απεργούς σε απολο­γία. Εκτός από ελάχιστες περιπτώσεις, στη συντριπτική τους πλειο­ψηφία οι απολογίες άρχιζαν με τη φράση:

«Παρασυρθείς και εγώ….»

Η απολογία του Νίκου άρχιζε ως εξής:

«Αποτυχούσης δυστυχώς της δικαίας ημών απεργίας…»

Ο διοικητής της Εμπορικής, ο εξυπνότατος και δραστηριότατος Γρηγόρης Εμπεδοκλής, όταν τη διάβασε τον κάλεσε να παρουσιαστεί μπροστά του.

«Νεαρέ, ανεξαρτήτως των άλλων πρέπει να σου πω πως είσαι λεβέντης. Κανονικά πρέπει να απολυθείς, είδα όμως τα φύλλα ποιό­τητός σου, που είναι άριστα και γι’ αυτό θα σε μεταθέσω στο υποκα­τάστημά μας στη Θεσσαλονίκη. Εκεί δεν υπάρχει σύλλογος…»

«Τουλάχιστον για την ώρα», συμπλήρωσε.

Έτσι ο ποιητής, για μεγάλη του χαρά, μετατέθηκε στην ήδη γνώριμή του πρωτεύουσα της Μακεδονίας.