Πριν από 50 χρόνια: Ο Μποστ σχολιάζει το Νόμπελ του Σεφέρη

Ο Μποστ αρέσει στο ιστολόγιο και, ελπίζω, σε αρκετούς αναγνώστες και φίλους. Εδώ και λίγο καιρό σκέφτηκα να ανεβάζω, πότε-πότε, σκίτσα του Μποστ που να σχολιάζουν σημαντικά γεγονότα που συνέβηκαν πριν από 50 χρόνια. Το προηγούμενο σκίτσο αυτής της σειράς, που σχολίαζε την αναχώρηση Καραμανλή για το Παρίσι, το είχα δημοσιεύσει την περασμένη Δευτέρα.

Πριν προχωρήσουμε όμως στο προκείμενο, μια ανακοίνωση από την εφορευτική επιτροπή της ψηφοφορίας για τη Λέξη της χρονιάς 2013: Η ψηφοφορία συνεχίζεται με μεγάλη προσέλευση στην ειδική σελίδα, και μάλιστα σήμερα αναμένεται να ξεπεραστεί ο περσινός αριθμός ψηφισάντων. Κύκλοι της εφορευτικής επιτροπής δήλωσαν ότι μέχρι στιγμής μια λέξη προηγείται με αρκετή, αλλά όχι αξεπέραστη, διαφορά, ενώ άλλες δύο μάχονται σώμα με σώμα για τη δεύτερη θέση. Ωστόσο, όλα μπορεί ακόμα να ανατραπούν, γι’ αυτό ψηφίστε κι εσείς αν δεν το έχετε ήδη κάνει!

Το σημερινό σκίτσο σχολιάζει, αν και έμμεσα, ένα πολύ σημαντικό γεγονός για τα ελληνικά γράμματα, την απονομή του βραβείου Νόμπελ στον Γιώργο Σεφέρη, το 1963. Η ανακοίνωση της βράβευσης του Σεφέρη είχε φυσικά γίνει νωρίτερα, στις 24 Οκτωβρίου 1963, αλλά η τελετή της απονομής έγινε τον Δεκέμβριο, συγκεκριμένα στις 10 Δεκεμβρίου 1963, το δε σκίτσο του Μποστ, που δημοσιεύτηκε λίγες μέρες αργότερα, δεν έχει πρωταγωνιστή τον Σεφέρη αλλά μια άλλη μεγάλη μορφή της πνευματικής Ελλάδας, τον Μίκη Θεοδωράκη (ευχαριστώ για το σουλούπωμα):

Το σκίτσο δημοσιεύτηκε στην Αυγή στις 15 Δεκεμβρίου 1963. Λίγες μέρες νωρίτερα, ο Μίκης Θεοδωράκης, στέλεχος της ΕΔΑ και γραμματέας της Δημοκρατικής Κίνησης Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης, κατάγγειλε ότι είχε κληθεί στο ΚΒ’ Παράρτημα Ασφαλείας (αστυνομικό τμήμα Νέας Σμύρνης) «δι’ υπόθεσιν αφορώσαν υμάς», του είχαν γίνει περίεργες ερωτήσεις και του είχε ζητηθεί να υποβάλει κάτι σαν δήλωση μετανοίας -μάλιστα, ο αξιωματικός τού είχε τονίσει ότι εκτελεί «άνωθεν εντολές». Κάτι τέτοιο θα ήταν μάλλον συνηθισμένο στα χρόνια της καραμανλικής οκταετίας, αλλά λίγες μόνο εβδομάδες μετά την ήττα της ΕΡΕ στις εκλογές του Νοεμβρίου ερχόταν να θυμίσει ότι πάρα πολλά πράγματα δεν είχαν αλλάξει.

Λίγες μέρες νωρίτερα είχε γίνει και η απονομή του βραβείου Νόμπελ στον Σεφέρη στη Στοκχόλμη και ο Μποστ, κατά την αγαπημένη του τεχνική, παντρεύει τα δυο θέματα, το μεγάλο και διεθνές με το μικρό και εγχώριο. Άλλωστε, τα δυο θέματα δεν ήταν εντελώς άσχετα μεταξύ τους αφού τα προηγούμενα χρόνια ο Θεοδωράκης είχε μελοποιήσει ποιήματα του Σεφέρη.

Και πράγματι, οι δυο τίτλοι του σκίτσου παραπέμπουν σε δύο τότε πρόσφατους δίσκους του Μίκη, τα Επιφάνια, σε ποίηση Σεφέρη (κυκλοφόρησαν το 1961) και το Αρχιπέλαγος (1960, σε στίχους και ποίηση διαφόρων). Η απάντηση του Θεοδωράκη στον αστυνομικό περιέχει αναφορά στην ομιλία του Σεφέρη κατά την τελετή παραλαβής του Νόμπελ (Ανήκω σε μια χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού του, τη θάλασσα, και το φως του ήλιου). Το πέτρινο ακρωτήρι ίσως έγινε βραχώδες για λόγους μέτρου, αλλά δεν αποκλείεται να είναι και σπόντα για τα «βραχώδη οικόπεδα» του Καραμανλή.

Ο ίδιος ο Θεοδωράκης στις δηλώσεις καταγγελίας του συμβάντος είχε κάνει λόγο για την εξορία του στη Μακρόνησο και ο Μποστ δεν χάνει ευκαιρία να παντρέψει το γνωστότερο σεφερικό μελοποιημένο ποίημα (Άρνηση ή Στο περιγιάλι το κρυφό) με τα βάσανα που πέρασε ο Μίκης στη Μακρόνησο, χωρίς να παραλείψει την παρομοίωσή της με τον Παρθενώνα, που αποδιδόταν στον Π. Κανελλόπουλο, τότε αρχηγό της ΕΡΕ (αν και δεν έχει αποδειχτεί ότι το είπε πράγματι ο Κανελλόπουλος).

Στο κείμενο της μπορντούρας ο Μποστ σαρκάζει το γεγονός ότι σε προηγούμενο περιστατικό αστυνομικής αυθαιρεσίας ο διοικητής είχε πάρει προαγωγή και προβλέπει ότι κάτι ανάλογο θα γίνει και τώρα.

Χαίρω που η έλευσίς μου στο υμέτερόν σας τμήμα
κάνει στην προαγογή σας σήμερον μεγάλο βήμα.Διότη κε ψηλά στον Βύρων που συνέβη πάλι σφάλμα
Ο διοικιτής προήχθη αιφνιδίως μ’ ένα άλμα.
Κι απορώ γιατί κε άλλοι δεν αρχίζουν με μανίας
να καλούν ζωγράφους, γλήπτας δια δηλώσεις μετανείας.
Κι αν αρχίζουν ανακρίσεις, ν’ αναμένετε τιμάς
σχετικώς με υποθέσεις αφορών όμως υμάς.

Θα μπορούσαμε να τελειώσουμε εδώ το σημερινό άρθρο, αλλά βρίσκω αξιοσημείωτα δυο ακόμα θέματα.

Το πρώτο, σε σχέση με την ομιλία του Σεφέρη στη Στοκχόλμη, κατά την τελετή απονομής του Νόμπελ. Η ομιλία εκφωνήθηκε στα γαλλικά, γι’ αυτό και ο Σεφέρης στην αρχή λέει ότι «Τούτη την ώρα αισθάνομαι πως είμαι ο ίδιος μια αντίφαση. Αλήθεια, η Σουηδική Ακαδημία έκρινε πως η προσπάθειά μου σε μια γλώσσα περιλάλητη επί αιώνες, αλλά στην παρούσα μορφή της περιορισμένη, άξιζε αυτή την υψηλή διάκριση. Θέλησε να τιμήσει τη γλώσσα μου, και να – εκφράζω τώρα τις ευχαριστίες μου σε ξένη γλώσσα. Σας παρακαλώ να μου δώσετε τη συγγνώμη που ζητώ πρώτα- πρώτα από τον εαυτό μου». Δεν ξέρω αν η μετάφραση που παρέθεσα, και που κυκλοφορεί αρκετά στο Διαδίκτυο, είναι θεωρημένη από τον ίδιο τον Σεφέρη (ή αν είναι και δική του). Το γαλλικό κείμενο πάντως το βλέπετε εδώ (αν και με στραπατσαρισμένο το αρχαίο απόσπασμα).

Το δεύτερο που θέλω να αναφέρω είναι ότι ο Μποστ είχε σχολιάσει και την είδηση της βράβευσης του Σεφέρη, τον Οκτώβριο του 1963. Όχι σε σκίτσο, αλλά στην «Αληλογραφεία με τον Κόστα», τη σειρά σατιρικών χρονογραφημάτων που δημοσίευε την εποχή εκείνη στην Αυγή. Σε αυτά τα χρονογραφήματα, ο Μποστ υποδύεται τον φανατικό φίλο του Καραμανλή -και στο συγκεκριμένο χρονογράφημα τον ενημερώνει για τη βράβευση και του προτείνει να ζητήσει από τον Σεφέρη να εισφέρει ένα μέρος από τις κορώνες του βραβείου στον προεκλογικό αγώνα της ΕΡΕ! Διαβάστε το ολόκληρο:

Κόστα μου,

           Με μεγάλη χαρά σού αναγγέλω την απονομή του Νόμπελ στο Σεφέρη. Επικρατέστεροι υποψήφιοι ήσαν δύο. Ο Σεφέρης και ο Χιλιανός ποιητής Νερούντα, ο οποίος όμως απεκλείσθη ως αναρχοκουμουνιστής. Είναι το πρώτον Νόμπελ που εισπράττει η Ελλάς, μετά το Όσκαρ το δικό σου. Προς στιγμήν, δεν θέλαμε να το πιστέψουμε. Ήταν τόσο μεγάλη η τιμή, που μας εφαίνετο απίστεφτον. Συνηθισμένοι να μας περιφρονούν οι Τούρκοι, Άγγλοι και Αμερικανοί, όχι μόνον εις την Ποίησιν αλλά και εις άλλα ζητήματα, εξεπλάγημεν δια την Σουηδικήν αβρότητα. Κυκλοφόρησαν πολλαί κακοήθεις διαδόσεις ότι δηλαδή εστάλη λανθασμένον Σουηδικόν τηλεγράφημα, αναφέρον ότι το βραβείον λαμβάνει ο Σεφερούντα και όχι ο Σεφέρης, και ο ίδιος ο ποιητής προς στιγμήν εκλονίσθη.

Εφτηχώς μετ’ ολίγον ήρθαν άλλα επείγοντα ανερούντα δια τον Σεφερούντα, αποκλείοντα τον Νερούντα και φανερούντα τον πραγματικόν κάτοχον του βραβείου και των κορώνων. Άλλοι έχουν θείον εις την Κορώνην. Ο σεφέρης, χάρις εις τον Θείον λόγον, απέκτησεν κορώνας εις την Σουηδίαν. Επειδή έχεις θάρρος μαζί του, δεν του γράφεις να δώση εν μικρόν τμήμα δια τας ανάγκας της «Αντικουμουνιστικής Σταυροφορίας»; Από παντού μάς ζητούν χρήματα. Πρέπει να φροντίσομεν τα «παιδιά». Κραβγαί απογνώσεως έρχονται εις φως δια των εφημερίδων. «Κύριε υπουργέ, στείλε το παραδάκι», ο ένας. «Κήριε πρόεδρε, ξηρά τροφή και αεροπλάνα» ο άλλος, βγήκε επί πλέον και η υπόθεσις της φωτογραφίας ξανά στη μέση, κι’ ο Μέρτεν ποιος ξέρει τι θα μας ζητήση. Από την Αμερική μάς έκοψαν τα πάντα κι’ εντός ολίγου, όχι μόνον γάτες θα σχίζουμε, αλλά θα τρώμε και τα κρέατά μας. Οι βιομήχανοι κι’ εφοπλισταί, μάλλον κουμπωμένοι είναι.

Έτσι η κατάστασις ξέφυγε από τα χέρια μας κι’ ο αντικομουνισμός πέρασε στην Ε.Κ. Ακόμη χθες ο υποψήφιος στο νομό Κοζάνης Κεντρώος κ. Παπακωνσταντίνου, αγορέβοντας «διμέτωπα» σε κάποιο χωριό, είπε στους ανθρώπους μας: «Εμείς όταν πιάσαμε τον Μπελογιάνη, τον σκοτόσαμε. Εσείς πιάσατε τον Γλέζο και τον αφήσατε». Κάτι λοιπόν πρέπει να γίνη, Κόστα. Ή να πιάσομε κι’ εμείς τον Γλέζο να τον εκτελέσομαι αμέσως, διότη η ύβρις είναι πολύ βαργειά, ή να δώσουμε κανένα υπουργείο στον Παπακωνσταντίνου, να τον πάρουμε μαζί μας, να το βουλόση. Διότι, όπος καταλαβένης, δεν μπορούμε να υστερούμε στον τομέα αφτόν τόσο πολύ και να χολένομεν εις τον Εξεβρωπαϊσμόν του κόματός μας. Δεν επιτρέπεται να παραβγαίνουν δυο κόματα εις μίαν δημοσίαν συζήτησιν, όταν προκαταβολικώς το εν εξ αφτών υπερτερεί σημαντικώς και ανεμίζει τας επιτυχίας του πομποδός.

 Τα λεφτά του βραβείου, είναι μία κάποια λύσις. Δεν λέγω να τα δώση όλα. Ας κρατήση μερικά δια τον εαφτόν του, δια να καθαρίση το τζάκι που καπνίζει, κι’ όταν με το καλό έρθουμε στα πράματα κι’ έχομαι κάποιαν εφχέρειαν πάλι, του τα επιστρέφουμε και με τόκο. Άλλοστε τόρα τι θα τα κάνη; Και λίρες να πάρη, η λίρα είναι υψομένη. 5 μήνες λείπεις από την αρχή κι’ η λίρα άφησε την σταθερότητα και τράβηξε 5 μονάδες απάνω. Φέρτον στο φιλότιμο. Πέστου, ότι φτάνει που έχουμε εχθρικά τα ανάκτορα, μην έχουμε δια της αρνήσεώς του και εχθρικές τις κορώνες. Και εάν σου πη, «Θα ιδούμε», «εάν θα τας έχω σύντομα» κλπ., μεταχειρίσου κι’ εσύ ποιητικήν γλώσαν και πέστου «τι εάν και εάν; τον Καραγκιόζη θα πέξουμε; Θα τάχουμε, ναι ή όχι;» Θετικά πράμματα κι αντρίκεια και ν’ αφήση τα διπλοματικά που ξέρει.

                                                            Ασπάζομαι την δεξιάν σου
                                                                                    Μποστ.

Υ.Γ. Στείλε με τρόπον την Αμαλίαν να πη εις την σύζηγόν του, ότι εάν δεν μας δώση τα χρήματα του βραβείου, ο Μποστ. θα ομιλήση εις το Θέατρον Χατζηχρήστου με τίτλον «Ο διωγμός της ΕΡΕ υπό του Πνεύματος της Ποιήσεως. Στραγγαλισμός της ΕΡΕ υπό του Νόμπελ.

Advertisement