Η Μαρία Πολυδούρη βγαίνει απ’ τη σκιά του Καρυωτάκη

Προχτές, που ήταν η Παγκόσμια μέρα ποίησης, είχαμε ανάρτηση με ποιητικό θέμα, κατά σύμπτωση συνεχίζουμε και σήμερα, μια και το φιλολογικό θέμα της Κυριακής θα είναι κι αυτό αφιερωμένο σε μια ποιήτρια, με αφορμή την κυκλοφορία ενός πολύ σημαντικού βιβλίου.

Συγκεκριμένα, τον προηγούμενο μήνα κυκλοφόρησε, από τις εκδόσεις Εστία, σε φιλολογική επιμέλεια και επίμετρο της Χριστίνας Ντουνιά, το βιβλίο «Τα ποιήματα» της Μαρίας Πολυδούρη, της ποιήτριας που πέθανε φυματική το 1930 σε ηλικία 28 χρονών, και που είναι γνωστή κυρίως σε σχέση και για τη σχέση της με τον ποιητή Κώστα Καρυωτάκη.

Ειδική στη λογοτεχνία του μεσοπολέμου, η Χριστίνα Ντουνιά έχει κάνει κι εδώ υποδειγματική δουλειά. Πέρα από τη συγκέντρωση αρκετών ποιημάτων που είχαν μείνει είτε ανέκδοτα είτε αθησαύριστα και που είναι άγνωστα στον σημερινό αναγνώστη, αφού δεν συμπεριλήφθηκαν ως τώρα σε καμιά έκδοση ποιημάτων της Πολυδούρη, ιδιαίτερη αξία έχει το πλούσιο επίμετρο, στο οποίο η Ντουνιά θέτει το ερώτημα «Γιατί η Πολυδούρη;» και δίνει πειστικές απαντήσεις. Αντιγράφω τις πρώτες αράδες:

Η Μαρία Πολυδούρη έχει από καιρό περάσει στην περιοχή του λογοτεχνικού μύθου: είναι το σύμβολο της πρόωρα χαμένης ομορφιάς και του μοιραίου έρωτα. Στην καρδιά του δύσκολου και αντιφατικού Μεσοπολέμου, η ζωή και το έργο της αντανακλούσε διπλά -ως τέχνη και ως πραγματικότητα- την αισθητική πρόταση του Ε.Α.Πόε: «ο θάνατος μιας όμορφης γυναίκας είναι, αναμφίβολα, το πιο ποιητικό θέμα στον κόσμο». Ενώ όμως σε αυτή τη μακρινή εποχή η ζωντανή ακόμα παρουσία της έδινε μια υποβλητική γοητεία στους στίχους της, το ερώτημα που τίθεται είναι αν μπορεί η φωνή της να ακουστεί και σήμερα, αν μπορεί να γίνει μέρος της σύγχρονης ποιητικής μας γλώσσας. (…) Με άλλα λόγια, μπορούμε σήμερα να συναντήσουμε την ποίηση της Μαρίας Πολυδούρη και η συνάντηση αυτή να έχει τα χαρακτηριστικά μιας αυθεντικής ποιητικής εμπειρίας;

Αυτόγραφο της Πολυδούρη από το βιβλίο

Η Πολυδούρη έχει αδικηθεί, αφενός επειδή η εξέτασή της γίνεται συνήθως σε συνάρτηση με τον Καρυωτάκη και στη σκιά του Καρυωτάκη, κάτι που σ’ ένα βαθμό οφείλεται και στην πρώτη έκδοση των ποιημάτων της μαζί με τη βιογραφία της από τη Λιλή Ζωγράφου το 1961, και αφετέρου επειδή, μετά την κυριαρχία του μοντερνισμού στη λογοτεχνία μας, «ο βιωματικός, εξομολογητικός χαρακτήρας της ποίησης, το ευανάγνωστο νόημα των στίχων και η αμεσότητα της έκφρασης» θεωρούνται «στοιχεία μιας εύκολης τέχνης». Κι αυτά τα «ελαττώματα» προβάλλουν εντονότερα όταν θεωρούνται χαρακτηριστικά γνωρίσματα της γυναικείας γραφής.Αποτέλεσμα αυτού είναι ότι, για παράδειγμα, στην πρόσφατη Ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας του Αλ. Αργυρίου, η Πολυδούρη δεν αξιώθηκε παρά μια παράγραφο τεσσάρων αράδων σε έναν εκτενή τόμο 566 σελίδων που ήταν αφιερωμένος στον μεσοπόλεμο.

Πολύ ενδιαφέρον έχουν επίσης όσα λέει η Ντουνιά για το «άχρηστο δίλημμα» ανάμεσα σε παραδοσιακή και μοντέρνα ποίηση, που έχουν αξία όχι μόνο σε σχέση με την Πολυδούρη αλλά και γενικότερα. Πολύ χρήσιμα είναι τα στοιχεία βιογραφίας της Πολυδούρη, ενώ πολύ καλογραμμένη είναι η περιγραφή της παραμονής της Πολυδούρη στο νοσοκομείο φθισικών Σωτηρία, μια ενότητα που αντλεί από πρωτογενείς πηγές της εποχής. Στην ενότητα αυτή βρίσκουμε αναφορές σε πολλούς άλλους γνωστούς ποιητές, νέους τότε, όπως ο Γιάννης Ρίτσος, ο Γιώργος Κοτζιούλας ή ο Μίνως Ζώτος, που θαύμαζαν και αγαπούσαν την Πολυδούρη, ενώ προσωπικά βρήκα πολλά καινούργια πράγματα στην ενότητα για την παρουσία της Πολυδούρη στο μυθιστόρημα Εκάτη του Κοσμά Πολίτη.

Όπως σωστά σημειώνει η Ντουνιά, στην Πολυδούρη οφείλουμε μερικά από τα ομορφότερα ερωτικά νεοελληνικά ποιήματα -και δεν είναι τυχαίο ότι αρκετά έχουν μελοποιηθεί, και μάλιστα πάνω από μια φορά το καθένα -θα σας προσκαλέσω στα σχόλια να παραθέσετε κάποιο δικό της ποίημα, μελοποιημένο ή όχι, που σας αρέσει. Τα ποιήματα της Πολυδούρη, βέβαια, υπάρχουν στο Διαδίκτυο, αφού δεν υπάρχει κοπιράιτ πια για το έργο της, καθώς έχουν περάσει περισσότερα από 70 χρόνια από τον θάνατό της. Στη Βικιθήκη μπορείτε να βρείτε το σύνολο του έργου της που ήταν γνωστό πριν από την κυκλοφορία του βιβλίου της Ντουνιά. Όπως είπα, το βιβλίο της Ντουνιά έχει κι άλλα αθησαύριστα ποιήματα, όπως η Αλαζονεία, ποίημα αφιερωμένο στον Κώστα Παπαδάκη, σύζυγο της γνωστής ποιήτριας Σοφίας Μαυροειδή-Παπαδάκη.

ΑΛΑΖΟΝΕΙΑ
Στον φίλο Κώστα Παπαδάκη

Όλα της ζωής απατηλά
κι ανάξια. Θα περάσω,
πρώιμη γνώση, σιωπηλά,
τυφλά, και θα γεράσω.

Προς τι η ορμή κι ο σαρκασμός;
Τα πλάνα νιάτα ας φύγουν.|
Μαζί τους ο λαμπρός δεσμός
‘κόπη κι ας μ’ αποφύγουν.

Κι εγώ θα φύγω στο μακρύ
δρόμο που ξεχαστήκαν
όσοι έφυγαν με την πικρή
σκέψη που γελαστήκαν.

Το χαμογέλιο θα κρατώ
κι αν τύχει και με δούνε
-τίποτε πλέον αγαπητό-
«είναι ειρωνεία» θα πούνε.

Και θα ‘ναι αλαζονεία αυτή,
(ω, κι ας περνώ σα φύλλο
μες στη ζωή), μόνο γιατί
απόχτησα ένα φίλο.

Υπάρχει όμως κι ένα ποίημα της Πολυδούρη που λείπει από το βιβλίο. Πρόκειται για το πρώτο ποίημα που δημοσίευσε η ποιήτρια, σε ηλικία 19 ετών, σε ένα περιοδικό του 1921. Δυστυχώς, δεν είχα επαφή με τη Χρ. Ντουνιά πριν από την κυκλοφορία του βιβλίου, αλλά της το έδωσα τώρα και θα ενταχθεί είτε σε ενδεχόμενη δεύτερη έκδοση είτε στον δεύτερο τόμο με Πεζά της Πολυδούρη, που ετοιμάζει η Χρ. Ντουνιά, είτε σε χωριστή δημοσίευση.

Προς το παρόν, θα έχετε εσείς την ευκαιρία να διαβάσετε, πρώτοι απ’ όλους, το πρώτο δημοσιευμένο ποίημα αυτό της Πολυδούρη, που έχει και τον ταιριαστό τίτλο «Το πρώτο δώρο» και το υπογράφει ως Μαρίκα Πολυδούρη.

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΔΩΡΟ

Λευκά σαν την αταίριαστη ψυχή Σου,
που είδα μια νύχτα να γελάει κοντά μου,
τα πρώτα Σου άνθη ευλαβικά -θυμήσου-
απόθεσες στην έρημη αγκαλιά μου,
κι έφυγες!… Δεν επρόφθασα ποιον κλείνει
μέσα η καρδιά Σου θησαυρό να νιώσω.
Στα χείλη είχαν τα λόγια μ’ απομείνει!
Και τώρα… μοναχή ζητάω να δώσω
στα ολόλευκα λουλούδια Σου ένα-ένα
ό,τι από καιρούς χρωστάω σε Σένα!

ΜΑΡΙΚΑ ΠΟΛΥΔΟΥΡΗ

Μια λεξιλογική σημείωση: η λέξη αταίριαστος σημαίνει «χωρίς ταίρι, ασύγκριτος, άφταστος», μια σημασία συχνή παλιότερα που έχει μάλλον υποχωρήσει, αν και στο ΛΚΝ δίνεται σαν δεύτερη σημασία, μετά την επικρατούσα «που δεν ταιριάζει, δεν συμφωνεί».

Advertisement