Είχαν γυναίκες παλιότερα οι Σκοτσέζοι;

Πριν από μερικές μέρες έφυγε από τη ζωή ο Θεσσαλονικιός δημοσιογράφος Δημήτρης Χατζηπαρασκευάς. Σε μια συγκινητική νεκρολογία στην Εφημερίδα των Συντακτών γράφτηκε μεταξύ άλλων ότι ο δημοσιογράφος «ήταν παντρεμένος με τη Σκωτή, Ανν Χατζηπαρασκευά» κι αυτή η πρωτόγνωρη λέξη μου δίνει την αφορμή για το σημερινό άρθρο.

Ο συντάκτης της νεκρολογίας προφανώς φοβήθηκε να γράψει «Σκοτσέζα» (ή Σκωτσέζα, το ζήτημα της ορθογραφίας της λέξης θα το δούμε στο τέλος), κάτι που μου φαίνεται ακατανόητο. Λέτε να το θεώρησε μαλλιαρό; Κι αφού ο Σκοτσέζος στα ευπρεπισμένα ελληνικά είναι Σκώτος, το θηλυκό του είναι… πώς είναι άραγε; Πάντως, Σκωτή δεν είναι.

Και επειδή ενός κακού μύρια έπονται, η παράξενη λέξη που ο ίδιος κατασκεύασε τον ανάγκασε να βάλει και κόμμα μετά, που είναι εντελώς αδικαιολόγητο. Αν ήμουν στη θέση του δημοσιογράφου της ΕφΣυν, κι αν κάποιος μου έβαζε το πιστόλι στον κρόταφο και μου απαγόρευε να γράψω «Σκοτσέζα», θα έγραφα «με την Ανν Τάδε, σκοτσέζικης καταγωγής» (και όχι προέλευσης βέβαια, όπως έγραψε κάποιος τις προάλλες, θα το δούμε στα σαββατιάτικα μεζεδάκια, λες κι είναι τυριά ή κρασιά οι άνθρωποι). Καλύτερο όμως βρίσκω το προφανές, «με τη σκοτσέζα».

Όπως είπα, το Σκωτή δεν δικαιολογείται με τίποτα. Προφανώς, ο δημοσιογράφος, επηρεασμένος από το γενικότερο κύμα ευπρεπισμού που έχει πάρει και σηκώσει τους επαγγελματίες γραφιάδες, και γράφουν π.χ. «η Ελβετή» και «η Σουηδή», λες κι αν πούνε «Σουηδέζα» είναι άσεμνο, έπλασε το «Σκωτή» πάνω στο πατρόν των προηγούμενων αχώνευτων αλλά υπαρκτών εθνωνυμίων. Σουηδή υπάρχει, γιατί υπάρχει Σουηδός. Σκωτή δεν υπάρχει, γιατί δεν υπάρχει Σκωτός. Άλλωστε και στο γκουγκλ, η λέξη είναι προς το παρόν άπαξ λεγόμενο -βγαίνουν και μερικές ακόμα γκουγκλιές αλλά είναι ψευδοανευρέσεις, αντί για φου-σκωτή.

 

Το εθνωνύμιο Σκοτσέζος μας ήρθε από τα ιταλικά (scozzese), μαζί και το θηλυκό. Το 1838, που οι άνθρωποι δεν είχαν πάθει οξεία ευπρεπίαση, όπως μερικοί σημερινοί δημοσιογράφοι, μια κωμωδία του Γκολντόνι μεταφράστηκε στα ελληνικά ως «Η σκοτσέζα» (έτσι, με όμικρον, το 1838!). Διότι, πώς αλλιώς να το πει κανείς;

Το λεξικό του Δημητράκου που έχω δεν έχει κύρια ονόματα, οπότε ζήτησα από έναν φίλο μου να κοιτάξει το επίτομο λεξικό. Ο επίτομος Δημητράκος δίνει: «Σκωτσέζος,-α, Δ Σκώτος, ο κάτοικος της Σκωτίας», αλλά δεν αναφέρει θηλυκό, ούτε έχει λήμμα Σκώτος. Μάλλον, παλιά, δε θάχανε γυναίκες αυτοί οι άνθρωποι, σχολίασε ο φίλος μου.

Ο Μπαμπινιώτης έχει και τα δύο λήμματα (Σκωτσέζος, -α, Σκώτος) αλλά στο δεύτερο δεν δίνει θηλυκό. Σίγουρα δε θα’χανε γυναίκες παλιότερα, συμπέρανε ο φίλος μου.

Η έλλειψη θηλυκού τύπου είναι ένας ακόμα λόγος για να μη χρησιμοποιούμε τον καθαρευουσιάνικο τύπο «Σκώτος» (ή Σκότος, που βέβαια κάποιους θα ενοχλεί επειδή συμπίπτει με το σκότος). Ένας τρίτος λόγος είναι ότι το όνομα Σκώτος θα μπορούσε να περιοριστεί στους μεσαιωνικούς Σκώτους, που δεν ήταν σκοτσέζοι αλλά… ιρλανδοί.

Πράγματι, η λατινική λέξη για τη Σκοτία ήταν Caledonia, Καληδονία, ενώ Scotia ονομαζόταν η Ιρλανδία, και Scoti οι Γαέλοι, οι Ιρλανδοί, μια ονομασία που διατηρήθηκε έως και τον μέσο Μεσαίωνα. Μόνο όταν οι Dal Riada μετανάστευσαν στη Δυτική Σκοτία και πήραν την εξουσία εκεί, μόνο τότε άρχισαν να λέγονται Scoti οι κάτοικοι της Σκοτίας. Ο Ιωάννης ο Σκώτος, ή Ιωάννης Σκώτος Εριγένης (Johannes Scotus Eriugena), ο μεγάλος θεολόγος και φιλόσοφος που έζησε τον 9ο αιώνα, δεν ήταν Σκώτος με τη σημερινή σημασία της λέξης, ήταν Ιρλανδός! (Μάλιστα, επειδή και το Eriugena σημαίνει κι αυτό Ιρλανδός ή έστω Ιρλανδογεννημένος, το όνομά του θα μπορούσε να «μεταφραστεί» ως Ιωάννης Ιρλανδός ο Ιρλανδός. Οπότε, ας κρατήσουμε το «Σκώτος» για τον Ιωάννη και τους άλλους Ιρλανδούς, και για τους Σκοτσέζους ας έχουμε το Σκοτσέζος, που έχει και τόσο εύκολο θηλυκό, Σκοτσέζα.

Όσο για την ορθογραφία, η Σκωτία γράφτηκε παλιότερα με ωμέγα για να αντιστοιχεί στο μακρό o του λατινικού Scotia. Σήμερα, δεν υπάρχει λόγος να μείνει το ωμέγα, και πράγματι το ΛΚΝ και η σχολική ορθογραφία γράφουν Σκοτία, Σκοτσέζος (και, π.χ. σκοτσέζικο ντους). Ο Μπαμπινιώτης γράφει «Σκωτία, Σκωτσέζος» χωρίς να το αιτιολογεί. Στο ορθογραφικό του λεξικό λέει ότι «έτσι έχει καθιερωθεί» -το λέει αυτό ο άνθρωπος που επιχείρησε να ανατρέψει δεκάδες καθιερωμένες γραφές!

Τους Σκώτους, αν χρειαστεί να τους γράψουμε, ίσως αισθανθούμε πειρασμό να τους γράψουμε με ωμέγα για να αποφύγουμε την οπτική σύμπτωση του «ο Σκότος» με το «το σκότος» (Την ηχητική σύμπτωση του Σκώτος με το σκότος δεν την αποφεύγουμε, βέβαια, με εξαίρεση τον Σαββόπουλο που κατά δήλωσή του μπορεί να διακρίνει βραχέα από μακρά!). Τις γυναίκες τους, θα αποφύγουμε να τις γράψουμε -πόσο μάλλον που, όπως έλεγε ο φίλος μου πιο πάνω, μάλλον δεν είχαν παλιότερα γυναίκες.

Φαίνεται όμως πως είχαν. Διότι στο λεξικό της Πρωίας βρίσκω ότι το θηλυκό του Σκώτος είναι, λέει, Σκωτίς! Ένας λόγος παραπάνω για να λέμε Σκοτσέζος και Σκοτσέζα….