Μνήμη Χαράλαμπου Κανόνη (1909-1948)

Στις 29 Μαρτίου 1948 βρήκε μαρτυρικό θάνατο στη Χίο ο αγωνιστής Χαράλαμπος Κανόνης, μυτιληνιός γεωπόνος, συνάδελφος και αδελφικός φίλος του παππού μου Νίκου Σαραντάκου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Το σημερινό άρθρο είναι αφιερωμένο στη μνήμη του, μέσα από τα γραφτά του πατέρα μου, που έγραψε τη βιογραφία του, και του παππού μου,  που έγραψε ένα σπαραχτικό ποίημα, που θα δούμε πιο κάτω.

Το χρονικό «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή κι ο θάνατος ενός ανθρώπου» είναι το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο που έγραψε ο πατέρας μου, το 1987, αφού ταξίδεψε στη Χίο και έκανε επιτόπια έρευνα -ζούσαν ακόμη πολλοί που είχαν πάρει μέρος στα γεγονότα εκείνα. Το βιβλίο έχει εξαντληθεί, οπότε με την ευγενική φροντίδα του γκουρού του ιστολογίου το μετάτρεψα σε pdf και σας το προσφέρω για να το κατεβάσετε.

Από το βιβλίο αντιγράφω το τέλος του Κανόνη, που έρχεται αμέσως μετά από την ανακάλυψη του παράνομου τυπογραφείου στη φουντάνα του Βροντάδου, για την οποία κάναμε λόγο και στο χτεσινό άρθρο:

Εκείνες τις μέρες η Χωροφυλακή ανακρίνοντας κάποιους συλληφθέντες, έμαθε για τη μυστική κρύπτη του τυπογραφείου. Ισχυρό απόσπασμα χωροφυλάκων έφτάσε μπροστά στη δεξαμενή του Βροντάδου. Μη μπορώντας να εισχωρήσουν στο εσωτερικό της από το λαγούμι, οι χωροφύλακες γκρέμισαν τον μπροστινό τοίχο της δεξαμενής, πιάσαν τους έγκλειστους σ’ αυτήν και κατασχέσαν το τυπογραφείο.

Μετά την ανακάλυψη του τυπογραφείου, στις 25 Μαρτίου, ο Κανόνης απομένει ολομόναχος. Όλοι οι συναγωνιστές του έχουν σκοτωθεί ή πιαστεί. Δεν έχει καν πού να μείνει. Στο τελευταίο σπίτι, όπου τον φιλοξενούσαν, του έδειξαν καθαρά πως πρέπει να φύγει. Ο Κανόνης αποφασίζει να κρυφτεί στο δάσος κοντά στο μοναστήρι του Αγίου Στεφάνου, όπου ήξερε πως υπήρχε απομονωμένο ένα καλύβι κάποιου βοσκού. Εκεί κατάφυγε τη νύχτα της 27 προς 28 Μαρτίου. Τη μεθεπόμενη αυτοί που τον έδιωξαν του στέλνουν μ’ ένα μικρό παιδί λίγα τρόφιμα. Το παιδί βρήκε τον Κανόνη νηστικό από δυο μέρες και πολύ λυπημένο. Πήρε τα τρόφιμα και όταν το παιδί κίνησε να φύγει του είπε:

— Έλα παιδί μου να σε φιλήσω, γιατί είσαι ο τελευταίος άνθρωπος, που με βλέπει ζωντανό. Χωρίς να το θέλεις έφερες πίσω σου τους χωροφύλακες.

Πραγματικά οι χωροφύλακες παρακολουθούσαν από καιρό το σπίτι, όπου κρυβόταν τελευταία ο Κανόνης και πήραν από πίσω το παιδί με τα τρόφιμα. Τώρα βρίσκονταν ακροβολισμένοι γύρω από το καλύβι περιμένοντάς το να φύγει. Κατόπιν τον κάλεσαν να παραδοθεί. Φαίνεται πως ο Κανόνης θέλησε να κάψει ό,τι χαρτιά είχε πάνω του, ώστε να μην πέσουν στα χέρια των αρχών, γιατί οι χωροφύλακες αντιλήφθηκαν να βγαίνει από την καλύβα καπνός. Αποφάσισαν να δράσουν αμέσως. Μη ξέροντας αν ο Κανόνης ήταν οπλισμένος, άρχισαν πυκνούς πυροβολισμούς πριν εξορμήσουν. Ο Κανόνης άνοιξε την πόρτα και όρμησε προς τον κατήφορο, που άρχιζε εκεί μπροστά. Δεν πρόφτασε να κάνει λίγα βήματα και μια σφαίρα τον βρίσκει στο πόδι. Πέφτει. Οι χωροφύλακες ορμούν και τον πιάνουν. Είναι άοπλος. Τον σέρνουν με αδιάκοπα χτυπήματα στο δασικό δρόμο, που κατηφορίζει από το μοναστήρι του Αγίου Στεφάνου προς τη ρεματιά, που βρίσκεται βορεινά του. Εκεί στο γεφυράκι τον σκότωσαν στις 29.3.1948, σε ηλικία 39 χρονών.

Η φιλοκυβερνητική εφημερίδα της Μυτιλήνης «Δημοκράτης» στο φύλλο της 1ης Απριλίου 1948 γνωστοποιεί: «Κατά τηλεγράφημα εκ Χίου, εφονευθη ο αρχισυμμορίτης Χαρ. Κανόνης, πρώην γεωπόνος της ενταύθα Αγροτικής Τραπέζης».

Στον επίλογο του βιβλίου, ο πατέρας μου σημειώνει:

Σε όσους μελετούν την περίοδο του 1945-1950 στα νησιά του Αιγαίου εντυπωσιάζει η αγριότητα με την οποία η Δεξιά σαν κράτος και σαν παρακράτος αντιμετώπισε την Αριστερά. Αγριότητα δυσανάλογη προς το μέγεθος και το χαρακτήρα των ενόπλων συγκρούσεων και τελείως ασυμβίβαστη με το ειρηνικό παρελθόν των νησιών και τον φιλήσυχο χαρακτήρα των κατοίκων του. Άλλωστε τόσο κατά τη διάρκεια της Κατοχής όσο και κατά την περίοδο της «Εαμοκρατίας», όπου υπήρξε τέτοια περίοδος, δεν ασκήθηκε από την Αριστερά βία,
δε δημιουργήθηκε εμφυλιοπολεμική κατάσταση και δε προκλήθηκε διχασμός του λαού, ώστε να δικαιολογούνται αντεκδικήσεις κατά τη μεταβαρκιζιανή περίοδο.

Γεννιέται λοιπόν το ερώτημα. Γιατί τόση αγριότητα; Προς τι οι χιλιάδες συλλήψεις, οι εκατοντάδες ξυλοδαρμοί και κακοποιήσεις, οι δεκάδες δολοφονίες αόπλων, οι εκατοντάδες θανατικές καταδίκες και εκτελέσεις, η περιφορά κομμένων κεφαλιών και η διαπόμπευση νεκρών; Γιατί τόση βία, τόσο αίμα και τόση βαρβαρότητα;

Πιστεύω πως η βαθύτερη αιτία πρέπει ν ’ αναζητηθεί στον πανικό, που προκάλεσε στην άρχουσα τάξη η εμφάνιση κατά τη διάρκεια της Κατοχής ενός νέου τύπου πολίτη, ενός καινούριου έλληνα, γεμάτου περηφάνεια, αυτοπεποίθηση και αξιοπρέπεια. Η Δεξιά, η κάθε είδους δεξιά, ανεξάρτητα από κομματικά προσωπεία και παραπλανητικές ονομασίες, δε θέλει πολίτες, θέλει υπήκοους. Έπρεπε λοιπόν με κάθε μέσο να μεταβληθεί και πάλι ο εαμικός πολίτης στον προπολεμικό ραγιά, να γεμίσει η ψυχή του με φόβο, ώστε να σκύβει αδιαμαρτύρητα το κεφάλι μπροστά σε κάθε αυθαιρεσία.

Ο Χαράλαμπος ο Κανόνης υπήρξε τέτοιος ακριβώς πολίτης. Και κάτι παραπάνω. Στάθηκε επίσης υπόδειγμα αγωνιστή. Σεμνός, μετρημένος, πράος, αλλά ταυτόχρονα αδιάλλακτος στις αρχές του, ατρόμητος στους κινδύνους, πειθαρχικός στις αποφάσεις του κόμματός του, ήταν διαποτισμένος με βαθύ πατριωτισμό και απέραντη αγάπη για τον άνθρωπο. Ήταν κι αυτός ένα από εκείνα τα λαμπρά παλικάρια, που πότισαν με το πολύτιμο αίμα τους το χώμα των νησιών του Αρχιπελάγους.

Και θα κλείσω με το ποίημα που έχει γράψει για τον Χαράλαμπο Κανόνη ο παππούς μου, Άχθος Αρούρης:

Τ’ ΑΔΕΡΦΟΥ ΜΟΥ ΤΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥ

Θα ‘πρεπε βρε Χαράλαμπε, να γράψω και για σένα
καμπόσους στίχους. Δε μπορεί να λείπεις από δω…
Όμως τα πράματα είναι κάπως μπερδεμένα.
Βλέπεις, δεν έμαθα ποτέ σπαραχτικά να τραγουδώ.

Φίλος του γέλιου, Χαραλάμπη, όπως εσύ
και γεννηθείς καθώς εσύ σ’ εύθυμο αστέρα
είμαι κάπως αδέξιος με τα λυπητερά.
Θυμάσαι, τότε που ‘ρθανε οι Ναζήδες στο νησί
είπαμε: θ’ αντιτάξουμε το γέλιο στη φοβέρα.
(Οι θρήνοι κι οι οδυρμοί δεν είναι λύση)
Κι όπου το γέλιο μόνο, δε φτουρά,
ας ορθωθούν, έστω κι ανήμπορα, τα μίση.

Έτσι μες το στρατόπεδο μάλλον τη βγάλαμε καλή
διώχνοντας με το γέλιο μας τη θλίψη.
Κι όταν δυο τρεις ψοφοδεείς στην κώχη είχανε σκύψει
εσύ, που’χες φωνή κι ο Λιας ο πόντος
(πιστός της άποψής μας οπαδός)
το ρίχνατε στην κοροϊδία
και ψέλνατε, σα να ήτανε κηδεία,
εμνήσθην του προφήτου βοώντος
τα πάντα γη και σποδός!…

Κι όταν στης Ορτς Κομμαντατούρ μάς πήγαν την κατώγα
-εκεί, που μες σε λίγες ώρες άσπρισαν μαλλιά!
Έρμαια του τρόμου… δεν ακούγονταν μιλιά
είπες καμπόσα λόγια με άγια φλόγα:
– Έλληνες κι άντρες θα σταθούμε στα πυρά τους
κι όχι δειλά σερνάμενα σκυλιά!
Οι ψυχωμένοι δεν φοβούνται τους θανάτους!

Ατσίγαροι κι αμίλητοι… Κι οι ώρες πώς περνάνε;
Κι όταν μάς έστειλε με κείνον τον πιτσιρικά,
έναν κουβά φασόλια ο μπαρμπ’ Αντώνης
κι οι πιο πολλοί δε θέλανε να φάνε,
τέθηκε στον καθένα παστρικά:
– Φίλε, θα φας το μερδικό σου. Δε γλιτώνεις.

Μ’ άδεια στομάχια δεν κρατάνε οι κνήμες
κι έπρεπε στην εκτέλεση να’ μαστ’ ορθοί.
Το ‘χαμε πάρει απόφαση: Σ’ ό,τι να ρθει
η φήμη μας να λέει για μας άμες ποκ ήμες.

Θυμάσαι κείνο το μονάκριβο τσιγάρο:
τσαλακωμένο, το ‘χα στο τσεπάκι
«θαν το φουμάρουμε αύριο μισαδάκι,
σπονδή, πριν την εκτέλεση, στο χάρο!»

…………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………..

Εντάξει Λάμπη μέχρι εδώ. Μα πώς ν’ ανιστορήσω,
πώς σ’ έφαγαν μπαμπέσικα κι όσα κατόπι εγίναν….
Που από τα πόδια σ’ έδεσαν σε κάποιο κάρο πίσω
και σέρναν το κουφάρι σου στους δρόμους και το φτύναν…;

 

Advertisement