Τα Κούλουμα δεν γκουμουλώνουμε

Καθαροδευτέρα σήμερα, ή αλλιώς Κούλουμα, που το ιστολόγιο εύχεται να τα περάσετε ζεστά και όμορφα, με αγαπημένη παρέα και με άφθονο κρασί και μεζέδες.

Ένα σύντομο άρθρο για σήμερα, λεξιλογικό και ετυμολογικό μεν αλλά σύντομο και ακαταστάλαχτο, με την έννοια ότι δεν πρόκειται να μάθουμε κάτι οριστικό, αλλά πιο πολύ να ανακεφαλαιώσουμε όσα έχουν συζητηθεί κατά καιρούς στο ιστολόγιο για την ετυμολογία και την ιστορία της λέξης Κούλουμα, και κυρίως σε ένα άρθρο που είχα δημοσιεύσει πριν από πέντε χρόνια, που ήταν όλο κι όλο τρεις παράγραφες, η τελευταία από τις οποίες ήταν η εξής:

Όσο για τα Κούλουμα, παρά το ότι λεξιλογούμε δεν θα μπορέσω να σας δώσω ετυμολογία της λέξης διότι βεβαιότητα δεν υπάρχει -στα λεξικά βρίσκει κανείς δύο βασικά απόψεις, μία από το κούμουλο (σωρός) < λατ. cumulus, με αντιμετάθεση, και μία από το αρβανίτικο κόλουμ = καθαρός. (Και για τις κολόνες λένε, τάχα από τους στύλους ή τις στήλες του Ολυμπίου Διός, που προϋποθέτει να είναι αθηναϊκή η λέξη). Δεν το έχω ψάξει, δεν παίρνω θέση. Αν όμως σκεφτώ ότι στα κούλουμα γκουμουλώνουμε (λέξη που δεν τη βρίσκω στα λεξικά, περιέργως) ασύστολα, ετυμολογικώς ταιριάζει να βγαίνει η λέξη από το κούμουλο.

Από αυτή την παραγραφούλα δρομολογήθηκε ολόκληρη συζήτηση (βλ. στα σχόλια), μερικά συμπεράσματα της οποίας θα εκθέσω στα επόμενα:

α. Για την ιστορία της λέξης.

* Πολλοί σχολιαστές επισήμαναν ότι στην παιδική τους ηλικία και στον τόπο καταγωγής τους η λέξη «Κούλουμα» ήταν άγνωστη και ότι την έμαθαν αργότερα, στην Αθήνα ή/και από την τηλεόραση. Φαίνεται ότι η λέξη δεν ήταν γνωστή στη Μακεδονία και τη Θράκη, ενώ δεν θυμάμαι να την έλεγε κι η μυτιληνιά γιαγιά μου. Αλλού όμως ήταν γνωστή από παλιά, π.χ. στην Κέρκυρα και στην Κεφαλονιά, άρα δεν πρόκειται για αθηναϊκή λέξη.

β. Για την ετυμολογία της λέξης.

Οι δυο θεωρίες που ανέφερα πιο πάνω δεν είναι οι μοναδικές που έχουν διατυπωθεί.

Η πιο διαδεδομένη, όπως είπαμε, είναι η προέλευση από το cumulus, ή, για να αντιγράψω το ΛΚΝ: κούλουμο < κούμουλο `σωρός΄ με αντιμετάθ. [m-l > l-m] < λατ. cumul(us) -ο (πρβ. διαλεκτ. κούμουλο, κουμούλι, κουλούμι `σωρός, ιδ. χώματος΄)

Τη θεωρία ότι τα Κούλουμα προέρχονται από τις κολόνες δηλ. τις στήλες ή τους στύλους του Ολυμπίου Διός πρέπει να την απορρίψουμε, παρά το γεγονός ότι οι Αθηναίοι τον 19ο αιώνα όντως γιόρταζαν την Καθαρά Δευτέρα στις Κολόνες. Η λέξη δεν φαίνεται να είναι αθηναϊκή αποκλειστικά.

Ο Μπαμπινιώτης αναφέρει και μια δεύτερη πιθανή προέλευση, από το κούλουμος = γεμάτος που προέρχεται από δημώδες λατινικό *culmus, από το λατ. culmen = κορυφή.

Όσο για την αλβανική προέλευση, που την είχε προτείνει ο Ανδριώτης, και που φαίνεται να ταιριάζει με τη γεωγραφική κατανομή του όρου «Κούλουμα» (διότι ο όρος φαίνεται να ήταν άγνωστος σε περιοχές όπου δεν υπήρχαν αρβανίτες), υπάρχει πράγματι λέξη kulluem, με σημασία «καθαρός», όπως μάς λέει το αλβανικό ιστορικό λεξικό που μας σύστησε ο φίλος μας ο Γρηγόρης.

Τελειώσαμε με τις εκδοχές; Όχι ακόμα. Πρέπει να αναφέρουμε επίσης ότι η φίλη Μισιρλού (που δεν συχνάζει πια στο Διαδίκτυο αλλά τη βλέπω εξωδιαδικτυακά και σας στέλνει χαιρετισμούς) είχε προτείνει την τουρκική λέξη kulleme (κιουλεμέ), που σημαίνει μουτζούρωμα με στάχτη, και που θυμίζει την Ash Wednesday και τα εορταστικά μουτζουρώματα.

Οπότε; Διαισθητικά κλίνω προς την αρβανίτικη προέλευση, αλλά προς το παρόν τουλάχιστον θα θεωρήσω αβέβαιη την ετυμολογία της λέξης.

Είχα βέβαια γράψει πριν από πέντε χρόνια, χαριτολογώντας, ότι Αν όμως σκεφτώ ότι στα κούλουμα γκουμουλώνουμε ασύστολα, ετυμολογικώς ταιριάζει να βγαίνει η λέξη από το κούμουλο.

Αλλά διαπιστώνω ότι το ρήμα «γκουμουλώνω» (ή κουμουλώνω) όχι μόνο δεν το έχουν τα λεξικά αλλά σχεδόν δεν γκουγκλίζεται. Σε μένα είναι οικείο, το χρησιμοποιούμε στην οικογένεια σαν σχετλιαστικό συνώνυμο του «τρώω», όπως άλλοι έχουν το «φαρμακώνω» ή το «ντερλικώνω» ή το «σαβουρώνω». Μήπως όμως είναι οικογενειακή λέξη; Εσείς, αλήθεια, γκουμουλώνετε -είτε στα Κούλουμα είτε άλλοτε;

Advertisement