Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης: Η βιοτεχνία πλαγγονιδίων

Εδώ και κάμποσο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η τεσσαρακοστή τέταρτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Βρισκόμαστε στα 1946-47 και ο ποιητής έχει μετακομίσει οικογενειακώς στην Αθήνα.

Τα επεισόδια της σημερινής συνέχειας τα έχει αφηγηθεί ξανά ο πατέρας μου στο αυτοβιογραφικό του αφήγημα «Εφτά ευτυχισμένα καλοκαίρια», που το έχουμε παρουσιάσει εδώ παλιότερα -οπότε, ίσως σας είναι οικεία, αν και τότε τα είχαμε δει από άλλη οπτική γωνία.

Πλαγγονίδια είναι τα κουκλάκια. Δείτε και ένα επεξηγηματικό υστερόγραφο.

Τον Οκτώβρη του 1946 ο ποιητής με την οικογένεια του εγκαταστάθηκε στη Νέα Σμύρνη, στη συνοικία Αγία Παρασκευή, Σηλυβρίας 52, σε ένα ημιτελές σπίτι, του οποίου κατοικήσιμα ήταν μόνο τα δυο δωμάτια και το υπόγειο. Τα υπόλοιπα δυο δωμάτια ήταν γιαπί, χωρίς σοβάδες, πατώματα και τζαμιλίκια. Τέτοια σπίτια υπήρχαν το 1946 άφθονα σε προάστια με εύπορο πληθυσμό, όπως η Νέα Σμύρνη και η Νέα Φι­λαδέλφεια, που στις παραμονές του πολέμου είχαν γνωρίσει μεγάλη οικοδομική δραστηριότητα, η οποία ανακόπηκε με τον πόλεμο για να συνεχιστεί πολύ πιο ορμητικά στις δεκαετίες του ’50 και ’60. Για την ώρα, παραμονές του Εμφύλιου, πολλά από τα σπίτια που ο πόλεμος τα βρήκε στους σοβάδες ή στα πατώματα μέναν έτσι, περιμένοντας καλύτερες μέρες.

Ο Νίκος με την Ελένη, το γιο του και τη Βαγγελιτσα, την ανιψιά της Ελένης που τους είχε ακολουθήσει οτην Αθήνα, ρίχτηκαν στη δουλειά και με λίγα μέσα και πολλή επινοητικότητα και φαντασία κατάφεραν όχι μόνο να κάνουν το εσωτερικό του ζεστό και κατοικήσιμο, αλλά να του δώσουν ευχάριστη όψη. Για την εξωτερική εμφάνιση του σπιτιού βεβαίως δε γινόταν λόγος, έμεινε γιαπί.

Με την Τράπεζα δεν έγινε φυσικά τίποτα. Οι συνάδελφοί του στο Κεντρικό του ’παν να μην ελπίζει. Ήδη άρχιζε να εφαρμόζεται το Θ’ Ψήφισμα «Περί εξυγιάνσεωςτων δημοσίων υπηρεσιών» που είχε ως συνέπεια την απόλυση χιλιάδων ανθρώπων. Το μόνο που πέτυχε ήταν να του καταβάλλεται το 1/3 των αποδοχών του μέχρις ότου θα γινό­ταν η δίκη του. Ο ποιητής αντιμετωπίζοντας σοβαρότατο πρόβλημα επιβίωσης, έβαλε κάτω όλη τη φαντασία του και τις απέραντες γνώ­σεις του και τελικά βρήκε τη λύση. Αποφάσισε να ασχοληθεί με την κατασκευή παιδικών παιχνιδιών, και ειδικότερα με μικρά κουκλάκια. Ο κυριότερος προμηθευτής παιχνιδιών προπολεμικά ήταν η Γερμανία, που τώρα βρισκόταν σε ερείπια. Το εργαστήριο το εγκατέστησε στο υπόγειο και δανείστηκε από τον Γιώργο και τον Γιάννη ένα ποσό για ν’ αρχίσει.

Αγόρασε δυο τρεις τύπους από κουκλάκια, που είχαν το μεγαλύ­τερο τράβηγμα, τους έβγαλε εκμαγεία γύψινα και απ’ αυτά έφτιασε πολλά κοίλα χάλκινα καλούπια, με τη μέθοδο της γαλβανοπλαστικής. Ενίσχυσε τα καλούπια χύνοντας γύρω τους, εξωτερικά, μολύβι και άρχισε την παραγωγή. Γέμιζε τα καλούπια με ένα ειδικό μείγμα μαγνησίας και χλωριούχου μαγνησίου, που όταν σκλήραινε έδινε μια στιλπνή, συμπαγή, χωρίς πόρους μάζα, σαν αλάβαστρο. Σε λίγο ήταν σε θέση να παράγει εκατό κομμάτια τη μέρα. Ο γιος του τα έβαφε με χρώμα ντούκο και η Ελένη με τη Βαγγελίτσα τα ντύναν με φορεματάκια που φτιάχναν μόνες τους.

Τα κουκλάκια αυτά γίναν σύντομα ανάρπαστα. Μεγάλα παιχνιδάδικα της Αθήνας, ο Μαγγιώρος της Ερμού, ο Τσόκας της Αιόλου και άλλοι γίναν πελάτες τους. Την Πρωτοχρονιά του ’47 είχε εισπράξει τόσα λεφτά, που αντιστοιχούσαν με τρεις μισθούς της Τράπεζας! Γιόρτασαν την επιτυχία με γλέντι στο ημι-γιαπί, στο οποίο μαζεύτη­κε όλη η οικογένεια, κάπου είκοσι πέντε άτομα.

Συνέχισαν να παράγουν κουκλάκια όλο το 1947 και το 1948, με την ίδια επιτυχία. Το πρόβλημα της επιβίωσης είχε λυθεί με τον κα­λύτερο τρόπο.

Στο μεταξύ, τον Νοέμβριο του 1946 ο γιος του μπήκε στην Ιατρι­κή του Πανεπιστημίου της Αθήνας και για να ολοκληρωθούν τα καλά, έγινε επιτέλους, στις 2 Απριλίου 1947, η συνεχώς αναβαλλόμενη δίκη των «στασιαστών» της Μυτιλήνης στο Εφετείο της Σύρας. Στο δικα­στήριο το κατηγορητήριο κατέρρευσε και δυο τρεις μόνο, μεταξύ των οποίων και ο Χαράλαμπος ο Κανόνης, καταδικάστηκαν σε μικρές ποινές (που τις εξαγόρασαν), όχι για στάση αλλά για θρασύτητα κατά της Αρχής.

Ο ποιητής γύρισε στην Αθήνα με τον Χαράλαμπο, τον οποίο φι­λοξένησε για λίγες μέρες, προσπαθώντας να τον πείσει να μείνει στην Αθήνα ή έστω να ζητήσει από το Κόμμα να τον στείλουν αλλού. Γυρνώντας στη Μυτιλήνη, όπου ήταν πασίγνωστος, ήταν μαθηματικώς βέβαιο πως θα τον ξαναπιάνανε με οποιαδήποτε αφορμή. Ο Χαρά­λαμπος όμως ήταν αποφασισμένος να γυρίσει στο πόστο του. Αποχαιρέτησαν οικογενειακώς τον αγαπημένο φίλο τους, μαζεμένοι στην εξώπορτα του σπιτιού τους, μένοντας εκεί ώσπου χάθηκε στη στρο­φή του δρόμου, πηγαίνοντας να συναντήσει το θάνατο.

Ήταν μια περίεργη και αντιφατική περίοδος. Παρά την τρομο­κρατία και τις εκατοντάδες δολοφονίες αριστερών ακόμα και μέσα στην Αθήνα, τα γραφεία του ΕΑΜ και του ΚΚΕ ήταν ανοιχτά και ο “Ριζοσπάστης” και η “Ελεύθερη Ελλάδα” κυκλοφορούσαν κανονικά. Στην ύπαιθρο οι διωγμοί κατά των αριστερών και η αιματηρή τρομο­κρατία των χιτών είχε οδηγήσει πολύ κόσμο στο βουνό, αλλά πολύ περισσότερους στις μεγάλες πόλεις και ιδίως στην Αθήνα. Το αντάρ­τικο φούντωσε και ο τακτικός στρατός έδειχνε ανίκανος να το καταστείλει. Οι αριστεροί πίστευαν ότι η κατάρρευση του αστικού καθε­στώτος ήταν ζήτημα μηνών, το Κομμουνιστικό Κόμμα όμως δίσταζε.

Μετά τη δίκη ο Νίκος ζήτησε από την Τράπεζα και πάλι να επανέλθει στη θέση του και να πληρωθεί τους μισθούς δύο χρόνων. Φυ­σικά όχι μόνο δεν τον επανέφεραν αλλά τον απέλυσαν οριστικά με βάση το Θ’ ψήφισμα. Στο έγγραφο της απόλυσης, μνημείο μισαλλο­δοξίας και ασυναρτησίας, τον κατηγορούσαν μεταξύ άλλων ότι «αρ­θρογραφών εις τας εν Λέσβω εκδιδομένας εφημερίδας, προεκάλεσε την έκρηξιντης Δεκεμβριανής στάσεως»!

Ο Νίκος δεν τους τη χάρισε. Στην απάντηση-απολογία του έγρα­ψε ότι οι κατήγοροί του «τον κολακεύουν τα μέγιστα αποδίδοντες εις αυτόν ικανότητας τας οποίας ούτε ο Περτινάξ ή ο Ουώλτερ Λίπμαν δεν είχον ονειρευθεί». Το καλό είναι πως τελικά του πλήρωσαν όχι μόνο τους καθυστερημένους μισθούς, αλλά και το νόμιμο εφάπαξ και την αποζημίωση που εδικαιούτο. Βρέθηκε με ένα τεράστιο για την εποχή ποσό, το οποίο κατά συμβουλή του αδελφού του του Γιάννη, ο οποίος όντας άνθρωπος της πιάτσας πρόβλεψε τον επερχόμενο πλη­θωρισμό, το μετέτρεψε σε 300 χρυσές λίρες. Με τα λεφτά αυτά αγόρα­σε ένα μεγάλο οικόπεδο στην Αμφιθέα και ένα χρόνο αργότερα έχτι­σε εκεί το σπίτι του, λύνοντας έτσι οριστικά το πρόβλημα της στέγης.

Παρά την επιτυχία που είχαν τα κουκλάκια και παρά τις προτρο­πές φίλων και γνωστών να μετατρέψει την οικοτεχνία σε βιοτεχνία (και ποιος ξέρει, αργότερα σε βιομηχανία) ο ποιητής αποφάσισε να μην ανοιχτεί σε τέτοιες περιπέτειες. Η αποτυχία της πρώτης προσπάθειας ήταν ακόμα νωπή, κι ας είχαν περάσει δώδεκα χρόνια από τότε. Αλλωστε πολΰ σύντομα παρουσιάστηκε μια άλλη ευκαιρία, πολύ πιο ελκυστική και πιο κοντά στις ικανότητές του. Έπιασε δουλειά στη σύνταξη του Εγκυκλοπαιδικού Λεξικού του Ηλίου.

Ο γιος του δεν μακροημέρευσε στην Ιατρική. Δεν του άρεσε να γίνει γιατρός, ούτε συμβιβάστηκε με την ατμόσφαιρα της σχολής. Το κα­λοκαίρι του ’47 του δήλωσε ότι θα έκανε φροντιστήριο για το Πολυ­τεχνείο, για χημικός μηχανικός. Ο Νίκος, που η σπουδή της χημείας έμενε το ανεκπλήρωτο όνειρο της νιότης του, συμφώνησε μαζί του. Ο νεαρός, πράγματι, τον Σεπτέμβρη του ”48 μπήκε στο ΕΜΠ.

Από τον Γενάρη του ’48 τα πράγματα σφίξανε πολύ. Το ΕΑΜ και το ΚΚΕ κηρύχθηκαν εκτός νόμου και εξαπολύθηκε στις πόλεις και τα χωριά άγρια τρομοκρατία, με συλλήψεις, ξυλοδαρμούς και εκτελέ­σεις. Από τη Μάνη τα νέα που μάθαιναν ήταν ανατριχιαστικά. Ευτυ­χώς οι γέροι είχαν έγκαιρα μαζευτεί στην Αθήνα. Οι ντόπιοι χίτες όμως από τη σοδειά λαδιού που μάζευε ένας ξάδελφός τους, που φεύγοντας τον έβαλαν σέμπρο, παρακρατούσαν τα 5/6 στέλνοντας στην Αθήνα μόνο το μερίδιο του Κώστα.

Την Ανοιξη του ’48 η γυναίκα του κι ο γιος του παρατήρησαν μια σημαντική μεταβολή στη συμπεριφορά του. Έχασε το κέφι του, γε­λούσε σπάνια, ήταν συλλογισμένος και σιωπηλός και κάποτε το βλέμ­μα του χανόταν στον ορίζοντα. Τελικά τους εξομολογήθηκε πως, όπως έμαθε, ο Χαράλαμπος σκοτώθηκε στη Χίο!

Ο θάνατος του Χαράλαμπου του στοίχισε πολύ. Πίστευε πως ο αδελφικός του φίλος πήγε άδικα, θύμα όχι μόνο της τρομοκρατίας αλλά και μιας, κατά τη γνώμη του, παράλογης αντίληψης κομματικού καθήκοντος που τον έστειλε πρώτα στη Μυτιλήνη, (όπου, όπως το είχε προφητεύσει, τον έπιασαν πολύ γρήγορα και τον εξόρισαν στην Ικα­ρία) και κατόπιν στη Χίο όπου βρήκε το θάνατο.

Υστερόγραφο: Ο παππούς, απολογούμενος για την κατηγορία ότι με την αρθρογραφία του υποκίνησε τάχα την «στάση» στη Μυτιλήνη, έγρα­ψε ότι οι κατήγοροί του «τον κολακεύουν τα μέγιστα αποδίδοντες εις αυτόν ικανότητας τας οποίας ούτε ο Περτινάξ ή ο Ουώλτερ Λίπμαν δεν είχον ονειρευθεί». Τα ονόματα αυτά δεν λένε και πολλά στον σημερινό αναγνώστη. Πρόκειται για δυο κορυφαίους τότε δημοσιογράφους, τον Walter Lippmann (1889-1974) και τον André Géraud (1882-1974), ο οποίος χρησιμοποιούσε το ψευδώνυμο Pertinax (έτσι ονομαζόταν ένας Ρωμαίος αυτοκράτορας, που διαδέχτηκε τον Κόμμοδο, αλλά βασίλεψε μόνο για τρεις μήνες).