Η λέξη που αρχίζει από γκρ-

Πριν από πέντε χρόνια είχα βάλει ένα άρθρο για τη μοναδική ελληνική λέξη που αρχίζει από ζν-. Πρόκειται για τη λέξη ζνίχι, που σημαίνει σβέρκο.

Αντίθετα, λέξεις που αρχίζουν από γκρ- υπάρχουν πολλές στην ελληνική γλώσσα. Το ΛΚΝ έχει 34. Ο Μπαμπινιώτης (στην 3η έκδοση) έχει 38 λήμματα από γκρ-. Το Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας, που έχει προσθέσει και μερικούς επιστημονικούς ξένους όρους, έχει 52 λέξεις από γκρ-, αν μέτρησα σωστά. Βέβαια, ίσως να μην έχει κάποια από τα λήμματα των άλλων δύο λεξικών (δεν κάθισα να κάνω αντιπαραβολή), αλλά σε κάθε περίπτωση μπορούμε να πούμε ότι στα ελληνικά λεξικά οι λέξεις από γκρ- είναι πάνω από πενήντα, από τον γκραβαρίτη ίσαμε το γκρουπούσκουλο. Η συντριπτική πλειοψηφία των λέξεων αυτών έχουν ξένη ετυμολογία: από μια γρήγορη ματιά, μόνο ο γκρεμός και (υποθέτω) ο γκραβαρίτης έχουν ελληνική ετυμολογία, αν και μερικές είναι αντιδάνεια όπως το γκράφιτι ή ο γκροτέσκος (που δεν φαίνεται και τόσο ότι ανάγεται τελικά στη λ. κρύπτη, ίσως όμως αξίζει χωριστό άρθρο).

Υπάρχουν κι άλλες λέξεις από γκρ- που δεν τις έχουν τα μεγάλα λεξικά μας, ας πούμε επειδή είναι της αργκό ή ανήκουν σε ειδική ορολογία, ή είναι δάνεια που ακόμα δεν (θεωρείται ότι) έχουν ενσωματωθεί επαρκώς στη γλώσσα μας ή που είναι εφήμεροι σχηματισμοί -για παράδειγμα, ο Γιάννης Ρίτσος έδωσε τον τίτλο Γκραγκάντα σε μια ποιητική συλλογή που κυκλοφόρησε το 1972 και η οποία, θυμάμαι, είχε ενοχλήσει τον παππού μου που δεν του άρεσε η κρυπτική μοντέρνα ποίηση.

Εφήμερος σχηματισμός ήταν και η λέξη που έχω στο μυαλό μου, που αρχίζει από γκρ- και που τα λεξικά ακόμα δεν την έχουν. Ήταν εφήμερος σχηματισμός αλλά τώρα ακούγεται συνεχώς, σε παγκόσμια κλίμακα, και δεν αποκλείεται να εξελιχτεί σε λέξη της χρονιάς. Η μόνη ένσταση για τη συμπερίληψή της στα λεξικά είναι πως κάποιοι θα τη θεωρήσουν ξένη λέξη -άλλωστε συνήθως γράφεται με το λατινικό αλφάβητο.

Λένε ότι ένα κακό δεν πρέπει να το ονοματίσεις, γιατί τότε επισπεύδεις ή προκαλείς την πραγματοποίησή του, δοξασία από την οποία προέρχονται και φράσεις όπως «Κούφια η ώρα», που εξηγείται καλύτερα αν την παραθέσουμε ολόκληρη «Κούφια η ώρα που τ’ ακούει» (εννοείται, ο διάολος ή ο πειρασμός), και η παρεμφερής λιγότερο γνωστή «Κουφό του Πονηρού τ’ αυτί» -αν δηλαδή ο διάβολος ακούσει το κακό που μελετάμε, θα σπεύσει να το πραγματοποιήσει, γι’ αυτό ευχόμαστε να κουφαθεί εκείνη την ώρα. Εγώ θεωρώ κακό το ενδεχόμενο που περιγράφει αυτή η λέξη, αλλά αποφάσισα, για ξόρκι ίσως, να την ονοματίσω και να της αφιερώσω το σημερινό άρθρο.

Πρόκειται, θα το καταλάβατε εδώ και πολλή ώρα, για τη λέξη γκρέξιτ, ή, αν θέλετε να δείξετε ότι ξέρετε αγγλικά grexit, λέξη που σημαίνει την έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη.

Η λέξη είναι φτιαγμένη με τον τρόπο που φτιάχνουν αβέρτα νέες λέξεις και εφήμερους σχηματισμούς στα αγγλικά, με σύμφυρση δυο άλλων λέξεων, από τις οποίες η μία ή και οι δύο μπορεί να είναι κομμένες (π.χ. Μερκοζί από τη Μέρκελ και τον Σαρκοζί). Το θέμα έχει πολύ ενδιαφέρον και το έχουν μελετήσει εξαντλητικά δυο επιφανείς γλωσσολόγοι μας, η Γεωργία Κατσούδα και ο Θανάσης Νάκας σε ένα βιβλίο τους, βιβλίο που το έχω και λογαριάζω κάποτε να το παρουσιάσω, αλλά όχι σήμερα.

Το grexit είναι συμφυρμός από το Greece και το exit και τώρα που το έλεγξα η λέξη βγάζει 27.400.000 ανευρέσεις στο γκουγκλ, ενώ το ελληνόγραπτο γκρέξιτ έχει πολύ λιγότερες (10.400), Με την ευκαιρία βλέπω ότι, παρόλο που κανένα από τα μεγάλα λεξικά μας δεν έχει (ακόμα) λημματογραφήσει τη λέξη, το Βικιλεξικό, με την ταχύτητα και την ευχέρεια αντίδρασης που χαρακτηρίζει τα ηλεκτρονικά μέσα, ιδίως τα βικιμέσα, έχει ήδη καταχωρήσει τον νεολογισμό. Κύδος.

Είπαν κάποιοι «ελληνέξοδος» και ανάλογα, αλλά δεν είναι απλό να αποδοθεί με ελληνικά δομικά στοιχεία το γκρέξιτ, και δεν έχει και πολύ νόημα. Αν θες να μεταφέρεις την ξένη λέξη grexit στα ελληνικά, η λύση είναι απλή: γράφεις «γκρέξιτ».

Πότε φτιάχτηκε ο όρος γκρέξιτ; Τυχαίνει (και είναι σπάνια τύχη) να ξέρουμε όχι μόνο πότε περίπου φτιάχτηκε, αλλά και από ποιον. Όπως με πληροφορεί το σχετικό νήμα της Λεξιλογίας (και ο γλωσσοληξίαρχος του μέλλοντος θα αισθάνεται ευγνωμοσύνη για τέτοιους ιστότοπους και τέτοια άρθρα), τον όρο τον έφτιαξε τον Φεβρουάριο του 2012 ένα στέλεχος της Citigroup. (Παρεμπιπτόντως, το exit δεν έχει ελληνική ετυμολογία).

Πάνω στο πατρόν του grexit φτιάχτηκαν και άλλοι όροι, τόσο με διατήρηση του πρώτου συνθετικού όσο και με διατήρηση του δεύτερου. Με πρώτο συνθετικό το Gr της Ελλάδας έχουμε όρους όπως Grecovery, Greferendum, εύκολους όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από r-, λιγότερο πετυχημένους όταν αρχίζει από άλλο σύμφωνο (Grimbo, από το limbo). Με το δεύτερο συνθετικό, φτιάχτηκαν λέξεις για την έξοδο άλλων χωρών, όπως το Brexit για την έξοδο της Βρετανίας από την ΕΕ, που δεν είναι κάτι το θεωρητικό αφού επίκειται δημοψήφισμα (έστω κι αν κατά πάσα πιθανότητα θα βγάλει όχι στο Μπρέξιτ), ή το Frexit για την έξοδο της Γαλλίας (η Μαρίν Λεπέν ζήτησε να την αποκαλούν Madame Frexit). Επίσης, την εβδομάδα του δημοψηφίσματος, διάφορα κοράκια έγραφαν στο Φέισμπουκ για Alexit, που είναι έξυπνο και, σε εφαρμογή της αρχής της ετερογονίας των σκοπών, ενίσχυσε το ποσοστό του Όχι.

Θα προσέξατε ότι λεξιλόγησα χωρίς να αναφερθώ στην ουσία του θέματος, κάτι που, στις συνθήκες αυτές, μπορεί να χαρακτηριστεί και «τουκανισμός» (όρος των κοινωνικών μέσων που σατιρίζει όποιον προσέχει μια λεπτομέρεια, π.χ. το μαύρο φτέρωμα του τουκάν, αγνοώντας κάτι το οφθαλμοφανές, όπως η τεράστια μύτη του).

Θα είμαι λακωνικός. Έτσι που έχουν τα πράγματα, θεωρώ ότι το γκρέξιτ, ασύντακτο και μη προετοιμασμένο όπως αναγκαστικά θα είναι, μπορεί να αποδειχτεί καταστροφικό. «Θα έπρεπε να έχουμε προετοιμαστεί», θα μου πείτε. Δίκιο έχετε (αν και δεν είναι τόσο απλό), αλλά δεν λέτε τίποτα επί του πρακτέου, διότι τη χρονομηχανή δεν την έχουμε ακόμα εφεύρει. Ωστόσο, όσα γίνονται τις τελευταίες μέρες, και ιδίως οι εξωφρενικές απαιτήσεις της σκληρής μερίδας των εταίρων, καταρρακώνουν συνεχώς και ίσως ανεπανόρθωτα την ιδέα της Ευρώπης όπως τη γνωρίσαμε ή όπως θα θέλαμε να είναι, και βέβαια η συνεχής απειλή του γκρέξιτ από τους εταίρους μας δεν αποκλείεται να ωθήσει την ελληνική πλευρά σε γκρήξη, ακόμα κι αν δεν είναι η επιλογή της. Κατά τα άλλα, περιμένω με πολύ ενδιαφέρον να ακούσω τα δικά σας σχόλια.

Γράφω βέβαια ενώ ακόμα συνεχίζεται η σύνοδος κορυφής, κι αν η νύχτα βγάζει επίσκοπο η αυγή βγάζει μητροπολίτη. Ως το πρωί, που θα διαβάσετε αυτό το άρθρο, ίσως να έχουν αλλάξει πολλά. Πάντως, όποια κι αν είναι η εξέλιξη, τη λέξη που αρχίζει από γκρ- θα την ακούμε και το επόμενο διάστημα.

ΥΓ Κι ένα μικρογλωσσικό ευτράπελο. Διαβάζω πως υπάρχει μια αμερικάνικη νεοσύστατη εταιρεία (σταρτάπ που λέμε ελληνικά), η οποία έχει την ατυχία να ονομάζεται Grexit! Διάλεξε την ονομασία αυτή από το λατινικό grex (κοπάδι) και το it, επειδή πλασάρει ένα λογισμικό που υποτίθεται ότι βοηθάει να κάνεις επαφές, αλλά λίγο μετά την ίδρυσή της πλάστηκε το γνωστό γκρέξιτ και η φετινή αναθέρμανση της χρήσης του όρου κάνει την εταιρεία να σκέφτεται τη μετονομασία της. Μακάρι να είχαμε τα δικά τους βάσανα…