Πάγκοι και παγκάκια

Σε ένα από τα γνωστότερα τραγούδια του, ο Ζορζ Μπρασένς τραγουδάει για τα ζευγαράκια που φιλιούνται στα παγκάκια των πάρκων.

Τον ακούμε εδώ σε ζωντανή εκτέλεση από τη γαλλική τηλεόραση:

Τα λόγια μπορείτε να τα βρείτε στο Διαδίκτυο, π.χ. εδώ, αλλά θα εστιαστώ στο ρεφρέν του τραγουδιού:

Les amoureux qui se bécotent sur les bancs publics
Bancs publics, bancs publics
En se foutant pas mal du regard oblique
Des passants honnêtes
Les amoureux qui se bécotent sur les bancs publics
Bancs publics, bancs publics
En se disant des «Je t’aime» pathétiques
Ont des petites gueules bien sympathiques

Πρόχειρα έκανα μια μετάφραση με ρίμα, αλλά όχι πάνω στο ρυθμό:

Τα ερωτευμένα ζευγαράκια που φιλιούνται στα παγκάκια
αδιαφορώντας για τα λοξά βλέμματα που τους ρίχνουν οι κυράτσες
Τα ερωτευμένα ζευγαράκια που φιλιούνται στα παγκάκια
Λέγοντας παθιασμένα «σ’ αγαπώ», έχουνε συμπαθέστατες φάτσες

Δυστυχώς, το βιβλιαράκι με τις μεταφράσεις του Γιάννη Βαρβέρη έχει παραπέσει σ’ εκείνη τη ρωγμή του χωροχρόνου όπου πάνε τα βιβλία που δεν βρίσκουμε στα ράφια μας, κι έτσι δεν μπορώ να παραθέσω τη δική του εκδοχή (εδώ που τα λέμε, δεν θυμάμαι καν αν το έχει μεταφράσει). Ωστόσο, μια πολύ καλή απόδοση έχει κάνει ο Βασίλης Νόττας, που επιπλέον τραγουδιέται:

Οι ερωτευμένοι πάντα στο παγκάκι εκεί, πάντα εκεί, κολλητοί
που καμιά δε δίνουν προσοχή, στον κόσμο που περνάει
Οι ερωτευμένοι πάντα στο παγκάκι εκεί, κολλητοί, τρυφεροί
για αγάπες σα μιλούν παντοτινές, τι φάτσες συμπαθητικές!

Πριν από κανα δίμηνο πήγαινα μιαν εκδρομή με έναν φίλο, και έβαλα στο μηχάνημα ένα σιντί που είχα φτιάξει με Μπρασένς. Κι όταν φτάσαμε στο συγκεκριμένο τραγούδι, στο ρεφρέν, εκεί που ο Μπρασένς επαναλαμβάνει «bancw publics, bancs publics», σιγοτραγούδησα κι εγώ «μπαν πυμπλίκ, μπαν πυμπλίκ».

Και τότε ο φίλος μου με αιφνιδίασε λέγοντάς μου: «Ένα περίεργο πράγμα. Όλοι ανεξαιρέτως οι γαλλομαθείς γνωστοί μου, όταν ακούν αυτό το τραγούδι και φτάνουν σε αυτό το σημείο, κάτι τους πιάνει και σιγοτραγουδάνε «μπαν πυμπλίκ, μπαν πυμπλίκ» κι εκείνοι, μαζί με τον Μπρασένς».

Ήταν πολύ ενδιαφέρουσα η παρατήρηση του φίλου μου, όμως είχε διαλυτικήν επίδραση στην ακρόαση των υπόλοιπων τραγουδιών, διότι και στα επόμενα τραγούδια ο φίλος μου έβρισκε την ευκαιρία σε διάφορα σημεία, ταιριαστά ή όχι, να κοτσάρει εκείνο το φοβερό «μπαν πυμπλίκ, μπαν πυμπλίκ», περίπου όπως έκανε κι ο Αισχύλος στους Βάτραχους του Αριστοφάνη, που μ’ ένα «λυκήθιον απώλεσεν» κατατρόπωσε όλους τους προλόγους του Ευρυπίδη.

Το bancs publics κατά λέξη μεταφράζεται «δημόσια παγκάκια», αλλά νομίζω ότι στα ελληνικά αυτό είναι περιττό. Ο Γάλλος το παγκάκι το λέει banc public επειδή η λέξη banc στα γαλλικά έχει πάρα πολλές σημασίες -ενώ στα ελληνικά η λέξη παγκάκι δεν έχει καμιά άλλη σημασία. Banc είναι το παγκάκι, αλλά είναι και ο πάγκος π.χ. στη λαϊκή αγορά, είναι το θρανίο των σχολείων, είναι το εδώλιο του κατηγορουμένου, είναι το στασίδι της εκκλησίας και άλλα πολλά.

(Από την ίδια ρίζα βέβαια είναι και η τράπεζα, banque, αλλά το θέμα αυτό θα το συζητήσουμε σε άλλο άρθρο).

Καθώς σκαλίζω παλιότερα λογοτεχνικά και δημοσιογραφικά κείμενα, παρατήρησα ότι στα κείμενα της δεκαετίας του 1920-3ο ή, πιο γενικά, στα προπολεμικά κείμενα, το παγκάκι του πάρκου ή της πλατείας το λέγανε πάγκο ή μπάγκο. Αυτό το πρωτοπρόσεξα όταν εξέδωσα τα διηγήματα του Θεόδ. Λασκαρίδη, όπου βρήκα το απόσπασμα: «Πίσω απ’ τα βαρύσκιωτα δέντρα, στον μπάγκο που ερχότανε τόσες φορές, βρήκε ένα ρόδο μαραμένο, πεθαμένο». Έβαλα τότε υποσημείωση: «Σήμερα θα λέγαμε παγκάκι». Περιττή; Ίσως.

Στο ποίημά του «Αλητισμός», ο εισηγητής του λογοτεχνικού αυτού ρεύματος στα ελληνικά, ο Τεύκρος Ανθίας, ονειρεύεται:

Ίσως και νάρθει την αυγή,
εδώ στον πάγκο να με βρει,
μ΄ ένα φιλί να με ξυπνήσει.

Όχι τον πάγκο της λαϊκής ούτε στον πάγκο του χασάπη. Στο παγκάκι του πάρκου.

Παρομοίως, ο Βάρναλης όταν επισκέφτηκε τη Μόσχα αναζήτησε «ζεύγη ερωτευμένων να γλιστρούν αγκαλιά τοίχο-τοίχο ή να κάθονται στους πάγκους», ενώ ο Νιρβάνας θυμάται για τον Περικλή Γιαννόπουλο: «Με τράβηξε από το χέρι και με κατέβασε κάτω στο περιβόλι, μέσα σε μια εκτυφλωτική αντηλιά. Καθίσαμε σ΄ ένα μπάγκο. Εκείνος έλεγε, έλεγε, έλεγε… «. Αλλά και ο Λαπαθιώτης, στο διήγημά του «Τρεις φωνές στα σκοτεινά», περιγράφει κάποιον που «Τα πόδια του δεν τον ακολουθούσαν. Έκανε ένα γύρο στην πλατεία, στην τύχη, για να ξεσκοτίσει. Δοκίμασε να κάτσει σ’ ένα πάγκο». Το έχω βρει και σε ένα μεταπολεμικό κείμενο, στον Ντετέκτιβ του Δημήτρη Χατζή: «Έβαλε τα χέρια στο πρόσωπό του, έγειρε πίσω, σωριάστηκε πάνω στον πάγκο -να κλάψει».

Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, ο πάγκος είναι αυτό που λέμε σήμερα παγκάκι.

Βέβαια, στα παγκάκια δεν κάθονται μόνο οι ερωτευμένοι, καταφεύγουν σ’ αυτά και οι άστεγοι. Και δεν μου βγάζετε από το νου την υποψία ότι κάποια μοντέρνα, ντιζαϊνάτα παγκάκια που βλέπει κανείς συχνά στα παγκάκια και στις πλατείες είναι σχεδιασμένα έτσι που να εμποδίζουν να ξαπλωθεί κανείς πάνω τους όχι από ομορφιά και ζαριφιλίκι αλλά για να εμποδίζονται οι άστεγοι (ή και άλλοι) να ξαπλώνουν, μια και το θέαμα αυτό θεωρείται αντιτουριστικό -λες και το διάλεξε ο άλλος να κοιμάται στα παγκάκια, ή το κάνει από εκκεντρικότητα.

Όσο για τον Μπρασένς, το θεώρημα του φίλου μου επιβεβαιώθηκε πριν από κανα μήνα. Άκουγα στο Κόκκινο την Ευγενία Λουπάκη, και είχε βάλει το τραγούδι του Μπρασένς, και στο επίμαχο σημείο του ρεφρέν υποτονθόρισε κι εκείνη: «μπαν πυμπλίκ, μπαν πυμπλίκ» -αναρωτιέμαι, συμμορφώνεστε κι εσείς με το θεώρημα;