Νερό αγάμπεϊμ – Σού αδερφέ μου (Διήγημα του Λεώνικου Καλαχώρα)

Πέρυσι τέτοιον καιρό είχα δημοσιεύσει ένα διήγημα του φίλου μας του Λεώνικου. Πριν από λίγο καιρό μού έστειλε ένα ακόμα διήγημά του, «για τη Μικρασιατική Καταστροφή», όπως υποσημειώνει, και το δημοσιεύω με χαρά.

Επειδή εδώ λεξιλογούμε, να σημειώσω ότι «σου» είναι το νερό στα τούρκικα, μια λέξη που έχει αφήσει κάποια ίχνη στο ελληνικό λεξιλόγιο, ας πούμε «σούμπασης» ήταν ένας αξιωματούχος στο οθωμανικό κράτος που είχε αρμοδιότητα την ύδρευση, ενώ μια από τις παραλλαγές της παροιμίας «για την κενόδοξη σύζυγο» είναι και η «να με λένε σουμπασίνα, κι ας πεθαίνω από την πείνα. Σήμερα επιβιώνει το επώνυμο Σούμπασης. Έχουμε επίσης το «σουλαντίζω» που σημαίνει ποτίζω (από τον αόριστο του αντίστοιχου τουρκικού ρήματος), και σουλαντιστήρι το ποτιστήρι. Τέλος, το θεσσαλονικιό τοπωνύμιο Σεΐχ Σου σημαίνει «νερό του σεΐχη», από μια βρύση που υπήρχε στην περιοχή.

Μια άλλη λέξη που έχει το διήγημα και δεν είναι γνωστή είναι η ταρίκα, που σημαίνει τάγμα στους σούφηδες και στον μουσουλμανικό μυστικισμό.

Αλλά ας δώσουμε τον λόγο στον Λεώνικο.

Νερό αγάμπεϊμ, Σου αδερφέ μου

Σε όλες τις γενναίες ψυχές
πάνω από λαούς και γλώσσες

Ο Ο­σμάν ά­νοι­ξε τα μά­τια, πή­ρε βα­θιά α­νά­σα, α­φου­γκρά­στη­κε την ή­ρε­μη α­να­πνο­ή της φα­μί­λιας του και χα­σμου­ρή­θη­κε· τε­ντώ­θη­κε και μ’ έ­να ‘χα’ πε­τά­χτη­κε πά­νω. Αυ­τό το ‘χα’ ή­ταν το πιο χαρακτηριστικό μέ­ρος της κα­θιε­ρω­μέ­νης πρω­ι­νής ιε­ρο­τε­λε­στί­ας του σπι­τι­κού του· του ά­νοι­γε το στή­θος, το λαι­μό και, το πιο ση­μα­ντι­κό, ει­δο­ποι­ού­σε τους τυ­χόν γκρι­νιά­ρη­δες και μα­χμουρ­λή­δες ό­τι το σπί­τι εί­χε ξυ­πνή­σει και ο α­φέ­ντης ή­ταν έ­τοι­μος, μια χα­ρά· σι­δε­ρέ­νι­ος α­πό υ­γεί­α και α­πό ό­ρε­ξη γε­μά­τος.

Κα­νέ­νας ό­μως δεν κου­νή­θη­κε σή­με­ρα· ού­τε παι­δί, ού­τε η γυ­ναί­κα του, το πιο προ­κομ­μέ­νο κο­ρί­τσι του ντου­νιά, που τον προ­λά­βαι­νε πά­ντα. Ο φό­βος βλέ­πεις! Ο φό­βος που, μέ­ρες τώ­ρα, ερ­χό­ταν ύ­που­λα, σα σκι­ά, και σι­γά σι­γά τους πλά­κω­νε την καρ­διά, τους μάρ­γω­νε τα μέ­λη και τους έ­κλε­βε τη χα­ρά. Εί­χε, βλέπεις, κλά­ψει α­πο­βρα­δίς. Ο πό­λε­μος την τρό­μα­ζε και ας ή­ταν πο­λύ μα­κρι­ά. Μό­λο που δεν εί­χε α­κού­σει ντου­φε­κιά, φο­βό­ταν· γιατί α­κού­γο­νταν πρά­γμα­τα α­νή­κου­στα, φρι­χτά· πρά­γμα­τα χει­ρό­τε­ρα και α­πό το θά­να­το.

«Ουφ, γυ­ναί­κες! Φο­βού­νται!» σκέ­φτη­κε ο Ο­σμάν κοι­τά­ζο­ντάς την με α­ντρί­κει­ο μά­τι και με ά­πει­ρη γλύ­κα, μέ­χρι που δά­κρυ­σε. Αυ­τό το κο­ρί­τσι που, ό­ταν ή­ταν έ­ξω α­πό το σπί­τι, το λα­χτα­ρού­σε ως γυ­ναί­κα με την ί­δια θέρ­μη, την αρ­χι­κή, ό­ταν την εί­χε πλάι του την έ­νιω­θε σαν παι­δί· την άγ­γι­ζε σαν λου­λού­δι· την πλη­­σί­­α­­ζε με κα­τά­νυ­ξη σαν α­γί­α­σμα· την άπλωνε στους κρο­τά­φους του σαν μύ­ρο. Έ­νιω­θε την ο­μορ­φι­ά που εί­χε μα­ζέ­ψει α­πό το κορ­μί και την ψυ­χή της τό­σα χρό­νια, να τον πλη­μυ­ρί­ζει. «Ί­σως έ­χει δί­κι­ο που φο­βά­ται!» ο­μο­λό­γη­σε ψι­θυ­ρι­στά· «Ποιος ξέ­ρει ό­μως αν ό­σα λέ­νε εί­ναι σω­στά! Κόσμος είναι… μπορεί να τα με­γα­λο­ποι­ούν κι ό­λας!»

Μια α­κα­θό­ρι­στη σκέ­ψη πέ­ρα­σε α­πό το νού του αλ­λά δεν την ά­φη­σε να στα­θεί· τη φο­βή­θη­κε. Φο­βή­θη­κε α­κό­μα και ο Ο­σμάν! «Κύ­ρε-λέ­σον!» μουρ­μού­ρι­σε. Δεν ή­ξε­ρε κα­λά κα­λά τι ση­μαί­νει· ή­ξε­ρε πως λέ­ει κά­τι σχε­τι­κά με το Θε­ό. «Ο Θε­ός εί­ναι κα­λός!» σκέ­φτη­κε· «Δεν α­φή­νει να γί­νο­νται τέ­τοια πρά­μα­τα…» Αλ­λά δεν ή­ταν σί­γου­ρος αν έ­πρε­πε να ρί­ξει τα βά­ρη στο Θε­ό. «Ο Θε­ός εί­ναι κα­λός… ο άν­θρω­πος ό­μως;» Έ­σφι­ξε τα χεί­λια του μην του ξε­φύ­γει άλ­λη λέ­ξη· δεν ή­θε­λε γιατί θα ή­ταν βλα­στή­μια. Και ο Ο­σμάν δεν εί­χε πο­τέ στη ζω­ή του βλα­στη­μή­σει.

Με με­γά­λα αρ­κου­δί­σια βή­μα­τα και το σκύ­λο να χο­ρο­πη­δά­ει γύ­ρω του, έ­φτα­σε στην μπα­σιά, σή­κω­σε το πα­ρα­πέ­το και κοί­τα­ξε έ­ξω. Νύ­χτα ή­ταν α­κό­μα στον κά­μπο και ο ου­ρα­νός χά­ρα­ζε με κό­πο πί­σω α­πό την πυ­κνή α­ντά­ρα που σκέ­πα­ζε το βου­νό. Ο σκύ­λος κάρ­φω­σε τα μά­τια στα δι­κά του και μά­ζε­ψε την ου­ρά, κά­τι που πο­τέ άλ­λο­τε δεν εί­χε κά­νει ο σκύ­λος του Ο­σμάν κοι­τά­ζο­ντάς τον. Γιατί δεν ή­ταν α­φε­ντι­κό ο Ο­σμάν, ού­τε του σκύ­λου του· α­δερ­φός του έ­νιω­θε και α­δερ­φός του ή­ταν.

Πή­ρε μια βα­θιά α­νά­σα, έ­κλει­σε τα μά­τια κι έ­κα­νε μια προ­σευ­χή· μια στι­γμιαί­α αλλά πηγαία προ­σευ­χή, μια σκέ­ψη μό­νο, σα νά ’ρι­ξε μια μα­τιά στο Θε­ό, ό­πως ρί­χνεις μια μα­τιά σε φί­λο ή πρό­σω­πο α­γα­πη­μέ­νο, και αυ­τό λέ­ει πιο πολ­λά α­πό χί­λια λό­για. Και α­μέ­σως σχη­μα­τί­στη­κε το γνώ­ρι­μο πλα­τύ χα­μό­γε­λο στο πρό­σω­πό του. Το χρεια­ζό­ταν πο­λύ αυ­τό το χα­μό­γε­λο, ο Ο­σμάν, γιατί λί­γο έ­λει­ψε να χά­σει το κέ­φι του· και ό­ταν έ­χα­νε το κέ­φι του θύ­μω­νε πο­λύ, με τον ε­αυ­τό του ι­διαί­τε­ρα, αν συ­νέ­βαι­νε πρω­ί πρω­ί και χω­ρίς λό­γο.

Έ­τσι έ­βγαι­νε α­πό τις δυ­σκο­λίες του ο Ο­σμάν, με μια στι­γμιαί­α προ­σευ­χή. «Τα πολ­λά λό­για κρύ­βουν το Θε­ό, ό­πως τα σύν­νε­φα τον ή­λιο· ε­νώ με­τά α­πό τον κε­ραυ­νό πέ­φτει μια κα­λο­και­ριά­τι­κη ευ­φρό­συ­νη μπό­ρα!» έ­λε­γε γε­λώ­ντας. Στους α­δελ­φούς α­πό την μυστική τα­ρί­κα, τα έ­λε­γε λί­γο δια­φο­ρε­τι­κά φυ­σι­κά: «Το να κοι­τάς το Θε­ό στα μά­τια, με τις ώ­ρες, σαν σκύ­λος, εί­ναι ο­δυ­νη­ρό για σέ­να κι ε­νο­χλη­τι­κό για το Θε­ό· αλλ’ αν του ρί­χνεις πό­τε πό­τε μια μα­τιά σαν ε­ρω­τευ­μέ­νος, εί­ναι το κα­λύ­τε­ρο και για τους δυό σας! Έ­τσι κι αλ­λιώς ο Θε­ός δια­βά­ζει την καρ­διά σου πριν α­νοί­ξεις το στό­μα!» Αλλ’ αυ­τά δεν ή­ταν για τον πο­λύ κό­σμο.

Δεν ήταν τό­σο η μυ­ρου­διά του πο­λέ­μου που τον α­νη­συ­χού­σε, άλ­λω­στε ποιος μπο­ρεί να μά­θει την α­λή­θεια αυ­τόν τον και­ρό, ό­σο τ’ άλ­λα μα­ντά­τα τ’ α­πό μέ­σα του, ή­σαν που του μά­γγω­ναν την καρ­διά και του ξέ­σκι­ζαν τα σω­θι­κά. Γιατί ή­ταν ω­ραίος άν­θρω­πος ο Ο­σμάν· ψη­λός, δυ­να­τός, ντε­λι­κα­νής, λί­γο ζορ­μπα­λής κα­μιά φο­ρά αλ­λά δου­λευ­τα­ράς, μπε­σα­λής, βρο­ντό­γε­λος χω­ρα­τατ­ζής και… σα­γίτ στο σά­ζι. Η μά­να του βα­στού­σε α­πό κούρ­δι­κη και α­λε­βί­τι­κη γε­νιά. Ή­ξε­ρε να τρώ­ει, να πί­νει, να ε­ρω­τεύ­ε­ται, να μα­λώ­νει λε­βέ­ντι­κα, να γο­η­τεύ­ει, να χο­ρεύ­ει α­σί­κι­κα, να σκα­ρώ­νει πλά­κες, να πυ­ρο­βα­τεί, να τρα­γου­δά­ει και να δι­η­γά­ται τις α­θά­να­τες ι­στο­ρίες του Τορ­γούτ Μπα­μπά και του Καϋ­κα­σούς, του Σεμς ε­ντΝ­τίν και του αν­Νουρ ι­ντΝ­τίν, του Α­φτα­ντίλ με το τι­γρο­τό­μα­ρο, του Ι­σκε­ντέρ, του Δι­γε­νή… κοντολογής ό­λες τις πέρ­σι­κες και κούρ­δι­κες, α­ρα­βι­κές και τούρ­κι­κες, α­ζέ­ρι­κες, ζα­ζά­κι και λα­ζι­κές, ρού­σι­κες και ρω­μαί­ι­κες, καρ­τβέ­λι­κες και οσ­σέ­τι­κες, τσιγ­γά­νι­κες, αρ­να­ού­τι­κες, αρ­μέ­νι­κες, συ­ρια­κές, γιαζίτ κι ε­βραί­ι­κες ι­στο­ρίες, μύ­θους και πα­ρα­λο­γές. Πρώ­τος ή­ταν στα πα­νη­γύ­ρια και τους γά­μους με το νέι του, πρώ­τος και στους τε­κκέ­δες με το ού­τι ή το κανονάκι του. Ή­ξε­ρε ό­λες τις τέ­χνες· λί­γο μα­ρα­γκός, λί­γο σι­δε­ράς, λί­γο κα­ζα­ντζής, λί­γο μπα­κιρ­τζής, λί­γο κα­να­τάς… μα πά­νω α­π’ ό­λα, ο Ο­σμάν ή­ταν ο άν­θρω­πος που πί­στευ­ε ό­τι ό­λα θα πά­νε κα­λά. Κό­σμο και κο­σμά­κη εί­χε εμ­ψυ­χώ­σει η αι­σι­ο­δο­ξί­α του, ξέ­νους και δι­κούς, αν κι έ­ξω α­πό με­ρι­κούς γυ­ρο­λό­γους πραμα­τευ­τά­δες που δεν έ­βρι­σκαν άλ­λο κα­ζά­ντι α­πό το να ρι­ψο­κιν­δυ­νέ­ψουν σ’ αυ­τόν τον ξε­μο­να­χια­σμέ­νο και ά­γρι­ο τό­πο, και ρέμπελους κυνηγημένους από τους ζαπτιέδες σα ληστές ή κο­ντρα­μπα­ντιέ­ρη­δες που γύ­ρευαν α­πάγ­κει­ο, λί­γοι τα­ξι­διώ­τες ζη­τού­σαν πε­ρά­σμα­τα στ’ α­νε­μό­δαρ­τα τού­τα βου­νά. Αν ό­μως κά­ποιον, πα­ρ’ ό­λα αυ­τά, τον έ­ρι­χνε η μοί­ρα του κα­τά κει, ή­ξε­ρε πού θα κο­νέ­ψει και πού θα φι­λευ­τεί· στου Ο­σμάν!

Σή­με­ρα ό­μως η καρ­διά δεν α­κο­λου­θού­σε τον νου και το κέ­φι του Ο­σμάν. Ά­φη­σε το πα­ρα­πέ­το να πέ­σει με ορ­γή, τη μό­νη ορ­μή που του εί­χε μεί­νει στο σώ­μα, γιατί η σκέ­ψη του φουρ­τού­νια­σε, η καρ­διά του α­γρίε­ψε, η ψυ­χή του τα­ρά­χτη­κε και τα μά­τια του σκο­τεί­νια­σαν με το να κοι­τά­ει μια την αρ­γό­σουρ­τη και σκια­γμέ­νη νύ­χτα κά­τω και μια τον α­ντα­ρια­σμέ­νο, α­πει­λη­τι­κό ου­ρα­νό πά­νω.

Γύ­ρι­σε στον ο­ντά ό­που κοι­μού­νταν α­κό­μα ό­λοι, α­ρα­δια­σμέ­νοι α­πό τη μια πά­ντα ώς την άλ­λη, ε­φτά ψυ­χές στη σει­ρά. Μια θέ­ση μό­νο ή­ταν κε­νή. Και ό­πως κοί­τα­ζε τον ά­δει­ο τό­πο πλάι στη γυ­ναί­κα του, που σε μια στι­γμή θα γέ­μι­ζε α­πό το κορ­μί του, ο Ο­σμάν έ­φε­ρε α­συ­ναί­σθη­τα τη γλώσ­σα στο κε­νό που εί­χε α­φή­σει για πά­ντα κά­ποιο χα­λα­σμέ­νο δό­ντι. Μα δεν ή­ταν δό­ντι σά­πι­ο ο Ο­σμάν· ού­τε ή­ταν α­πό κεί­νους που σπρώ­χνουν τη σκέ­ψη τους να ­κυ­λή­σει στο κα­κό. Α­γα­πού­σε τη ζω­ή και φο­βό­ταν το θά­να­το, ό­πως ό­λοι πά­νω στη γη. Ξα­να­κοί­τα­ξε το κοι­μι­σμέ­νο α­σκέ­ρι και, α­νοί­γο­ντας τις χε­ρού­κλες του σαν φτε­ρού­γες α­ε­τού, έ­πε­σε πά­νω τους ξε­φω­νί­ζο­ντας και γε­λώ­ντας. Άρ­χι­σε να χαϊ­δεύ­ει, να γαρ­γα­λά­ει, να τσι­μπά­ει, ό,τι έ­βρι­σκε και ό­που έ­φτα­νε. Πε­τά­χτη­καν κι αυ­τοί α­γου­ρο­ξυ­πνη­μέ­νοι, έ­τρι­ψαν τα μά­τια τους, συ­νήλ­θαν μονομιάς και του ρί­χτη­καν με στριγ­γ­λιές και τσι­ρί­δες χαράς· τον πέ­τα­ξαν α­πό το κρε­βά­τι και τον κυ­νή­γη­σαν έ­ξω, μέ­χρι το κα­ρα­γά­τσι. Ή­ταν στην πρω­ι­νή ιε­ρο­τε­λε­στί­α κι αυ­τό, πα­ραλ­λα­γή για τις πο­λύ κρύ­ες ή τις πο­λύ χα­ρού­με­νες μέ­ρες.

Αφού τους σή­κω­σε και τους έ­βα­λε να πλυ­θούν, με ξε­χω­ρι­στό κα­μά­ρι, γιατί με κα­μά­ρι έ­κα­νε τα πά­ντα ο Ο­σμάν, ο­δή­γη­σε την πρώ­τη προ­σευ­χή της η­μέ­ρας, ώ­στε να ε­τοι­μα­στούν σω­στά για τη δου­λει­ά. Γιατί ή­ταν άν­θρω­πος πι­στός ο Ο­σμάν· και αν κα­μιά φο­ρά, σε με­γά­λη δυ­σκο­λί­α εννοείται, του ξέ­φευ­γε κα­να ‘σι­νορ­ντελ­μού­το’, κα­να ‘κι­ρε­λέ­σο’ ή ‘πα­ρου­καζ­μό’, αν έ­κα­νε κρυ­φά, σπά­νια βέ­βαια, σταυ­ρό ή πή­γαι­νε κα­να πρό­σφο­ρο στο μο­να­στή­ρι που κρε­μό­ταν σαν σφη­κο­φω­λιά α­πό τον κά­θε­το βρά­χο, δεν ή­ταν να του το κα­τη­γο­ρή­σεις· μή­πως ή­σαν λί­γοι οι ρω­μιοί που τά­ζο­νταν κρυ­φά στα σε­βά­σμα­τα τα μου­σουλ­μα­νι­κά ή μπαί­να­νε σε τα­ρί­κες σού­φι, ό­που ό­λοι λά­τρευαν το θε­ό τους χω­ρίς να ε­μπο­δί­ζο­νται α­πό τύ­πους και θρη­σκείες;

 

Ξε­κί­νη­σε, λοι­πόν, η γυ­ναί­κα με τα παι­διά, για το χω­ρά­φι ό­που τα χέ­ρια δεν πέ­φτουν πο­τέ πολ­λά. Χώ­ρια τα κλα­δέ­μα­τα και τα κορ­φο­λο­γή­μα­τα, τα σκα­λί­σμα­τα και τα ορ­γώ­μα­τα. Έ­πρε­πε να βγει η πα­τά­τα. Φέ­τος ή­ταν κα­λή κι ευ­λο­γη­μέ­νη σο­δει­ά, να φά­νε, να φρα­θούν άν­θρω­ποι και ζω­ντα­νά. Στο κα­τό­πι τους, έ­φυ­γε και ο Ο­σμάν με το μου­λά­ρι.

Θα πή­γαι­νε πρώ­τα για νε­ρό. Μετά θά ’παιρ­νε σβάρ­να τα χω­ριά τριγύ­ρω, γιατί με το φθι­νό­πω­ρο έ­πρε­πε τα σπί­τια, κο­νά­κια και κα­λύ­βια, νοι­κο­κυ­ρέι­κα πες και πα­ρα­κα­τια­νά, ρω­μαί­ι­κα και τούρ­κι­κα, γκιαού­ρι­κα και πι­στά, να σια­χτούν για το χει­μώ­να· τοί­χοι να με­ρε­με­τι­στούν, πλά­κες να δε­θούν, πόρ­τες να μα­τι­στούν, να βα­φτούν και να κρε­μα­στούν, ντε­ρέ­δες να στη­ρι­χτούν, χο­λέ­τρες ν’ α­νοί­ξουν για την πλημύρα. Ά­νοι­γαν, λοι­πόν, οι δου­λειές πά­νω στις τέ­χνες που ή­ξε­ρε. Γιατί, ό­πως έ­λε­γε χω­ρα­τεύο­ντας, ό­ποιο θε­ό κι αν προ­σκυ­νάς ί­σο με­ρί­δι­ο έ­χεις στον ή­λιο και τη βρο­χή, στον ά­νε­μο και το χι­ό­νι· ή ό­ποια γλώσ­σα κι αν μι­λάς, ό­μοια χρεί­α έ­χεις α­πό νε­ρό και φαΐ, ρούχο και σκε­πή.

Ή­ταν μό­νος στη στρά­τα, ό­πως πά­ντα. «Εί­ναι χά­ρι­σμα η σβελ­τά­δα!» έ­λε­γαν για τον Ο­σμάν, πό­τε φθο­νώ­ντας και πό­τε κα­μα­ρώ­νο­ντάς τον. Γιατί πρώ­τος έ­βγαι­νε α­πό το χω­ριό και πρώ­τος έ­φτα­νε στο πη­γά­δι. «Ό­λα γί­νο­νται τυ­χαί­α, ε­κτός α­πό την προ­κο­πή!» έ­λε­γε ο κυρ Γιορ­ντά­νι ο ρω­μιός, ο έ­μπο­ρας, και ο Ο­σμάν δεν δί­στα­ζε να το οι­κει­ο­ποιεί­ται· φί­λος γκαρ­δια­κός ή­ταν στο κά­τω κά­τω· αλ­λά δεν πα­ρέ­λει­πε και να το ε­φαρ­μό­ζει.

 

Η και­νούρ­για μέ­ρα εί­χε πια α­νοί­ξει για τα κα­λά. Ο Ο­σμάν τρά­βη­ξε πρώ­τα νε­ρό για το ζώ­ο του, να πιει· αυ­τή είναι η τά­ξη. Η τά­ξη του Ο­σμάν ή η τά­ξη του Θε­ού, το ί­διο κά­νει· τα δυο αυ­τά ταί­ρια­ζαν μέ­σα του τό­σο ά­κο­πα και φυ­σι­κά, που αν γι­νό­ταν κά­τι και ζη­τού­σαν να το κρί­νει ο Ο­σμάν, αυ­τός μί­λα­γε τό­σο μυα­λω­μέ­να που ο μου­λάς συμ­φω­νού­σε μα­ζί του με το Κο­ρά­νι α­νοι­χτό, ο πα­πάς το έ­βρι­σκε α­λή­θεια στο Συ­να­ξά­ρι και ο δερ­βί­σης χό­ρευ­ε α­παγ­γέλ­λο­ντας το Μα­θνα­βί. Και ο Ο­σμάν, που δεν ή­ξε­ρε να δια­βά­ζει και να γρά­φει έ­ξω α­πό δυο κα­ρα­μα­νί­τι­κα κο­λυ­βο­γράμ­μα­τα που του τα έ­μα­θε ένας διάκος, έλεγε: «Α­πλή εί­ναι η τα­ρί­κα μου! Να φέρνω το κα­λό και να διώχνω το κα­κό, αλλά να νοιάζομαι και τον κα­λό και τον κα­κό. Να θυ­μά­μαι τα λά­θη μου και να δέ­χο­μαι τις συ­νέ­πειές τους φα­νε­ρά, να δι­ορ­θώ­νω τα λά­θη των άλ­λων κρυ­φά και να τα ξε­χνώ. Ό­λους να τους α­κού­ω, να τους κα­τα­νο­ώ και να τους α­γα­πώ, ν’ α­να­γνω­ρί­ζω τις α­ρε­τές, να πα­ρα­βλέ­πω τις α­δυ­να­μίες, να τους πα­ρα­στέ­κο­μαι και να εί­μαι τα­πει­νός, ευ­γνώ­μων και πι­στός στον πα­ντο­δύ­να­μο αληθινό Θε­ό.»

Έτσι άρχισε να γυρίζει το μά­γγα­νο, με τα τρι­ξί­μα­τα και τα γουρ­γου­ρίσμα­τά του, και το νε­ρό έπεφτε στη γούρ­να με βου­ή, σα να μην το έ­σπρω­χνε η φτε­ρω­τή αλλ’ η ορ­μή και το σφρί­γος του Ο­σμάν. Το μου­λά­ρι ά­νοι­ξε τα μπρο­στι­νά πό­δια, έ­σκυ­ψε το κε­φά­λι νω­χε­λι­κά και άρ­χι­σε να ρου­φά­ει πε­λώ­ριες γου­λιές κά­τω α­πό την τρυ­φε­ρά στορ­γι­κή μα­τιά του α­φέ­ντη του. «Γιατί,» έ­λε­γε στο­χα­στι­κά ο Ο­σμάν, «τι δια­φέ­ρει ο άν­θρω­πος α­πό το χαϊ­βά­νι; Πλά­σμα­τα εί­μα­στε ό­λοι του ί­διου Θε­ού! Και το έ­κα­νε να πο­νά­ει και να πει­νά­ει, να δι­ψά­ει και να φο­βά­ται… ό­πως ε­μέ­να! Ά­ρα έ­χει ψυ­χή που νιώθει, ζει και πεθαίνει ό­πως ε­γώ! Γιατί αυ­τό πά­ει να πει ‘ψυ­χή­’· φό­βος και πό­νος, θάνατος και ζωή! Τι φταίει αν του δό­θη­κε λι­γό­τε­ρο μυα­λό; Έ­χει ό­μως άλ­λες χά­ρες! Και δεν υ­πάρ­χει πιο ιε­ρό μυ­στι­κό από το να ε­κτι­μάς τα χαρίσματα που έδωσε ο Θεός στα πλάσματά του, ό­που και να τα βρί­σκεις!»

Αλ­λά το σκυ­λί δεν εί­χε η­συ­χί­α. Έ­τρε­χε πά­νω κά­τω ά­σκο­πα, με το τρί­χω­μα ορ­θό σα να πλη­σί­α­ζε κε­ραυ­νός, α­λυ­χτώ­ντας πα­ρα­πο­νιά­ρι­κα και μυ­ρί­ζο­ντας τον α­έ­ρα, κα­μώ­μα­τα πρω­τό­γνω­ρα γι­’ αυ­τό το νού­σι­μο ζώ­ο, που πα­ρα­ξέ­νε­ψαν τον Ο­σμάν. Ό­ταν το μά­λω­νε, του έ­ρι­χνε μιαν ά­γρια μα­τιά σα να κα­τα­ριό­ταν το γε­γο­νός ό­τι ή­ταν α­νί­κα­νο να μι­λή­σει, μα­ζευ­ό­ταν χτυ­πώ­ντας νευ­ρι­κά την ου­ρά, μου­γκρί­ζο­ντας και κοι­τώ­ντας λο­ξά μέ­χρι που ο φό­βος πα­ρα­μέ­ρι­ζε την υ­πα­κο­ή του, κύρ­τω­νε ξα­φνι­κά τη ρά­χη και ρι­χνό­ταν με λύσ­σα στον α­ό­ρα­το ε­χθρό. Τε­λι­κά, έ­κα­νε και τον Ο­σμάν να κοι­τά­ζει ψη­λά με α­πο­ρί­α· που με­τά α­πό λί­γο έ­γι­νε α­νη­συ­χί­α· κι έ­πει­τα έ­φτα­σε στο φό­βο. Γιατί ό­σο α­νέ­βαι­νε η μέ­ρα, σαν κά­τι να έ­πε­φτε στην καρ­διά του· κά­τι πο­λύ βα­ρύ, που δεν μπο­ρού­σε να το α­ντέ­ξει.

 

Και ξα­φνι­κά, νά τους! Φά­νη­καν! Ό­χι στον ου­ρα­νό, ού­τε α­κρι­βώς και στη γη αλ­λά σαν α­τέ­λειω­τη κα­κό­τε­χνη γραμ­μή, σα μια μαύ­ρη γρατ­ζου­νιά πά­νω στον κα­θρέ­φτη α­πό τους ποι­κι­λό­χρω­μους σπιν­θή­ρες και τους μαρ­μαί­ρο­ντες ι­ρι­δι­σμούς της α­να­το­λής· μια α­νε­ξή­γη­τη μαύ­ρη γραμ­μή στο φρύ­δι του ο­ρί­ζο­ντα, σα στρα­τιά μερ­μη­γκιών που εκ­κο­λά­φθη­καν α­πό το α­νε­λέ­η­το σφυ­ρο­κό­πη­μα του ή­λιου και πα­ρα­τά­χτη­καν ά­γρια και α­πει­λη­τι­κά στην κο­ρυ­φο­γραμ­μή, σαν σε φρι­κτό ε­φι­άλ­τη. Σά­λευαν αρ­γά γέρ­νο­ντας μπρος, πί­σω, α­ρι­στε­ρά, δε­ξιά σαν κα­λα­μιές ή να σα βού­λια­ζαν στη λά­σπη, α­πλω­μέ­νοι σα σκου­ρια­σμέ­νη α­λυ­σί­δα με τις ά­κρες κρυμ­μέ­νες πέ­ρα α­πό τη ρο­δα­λή α­χλύ του πρω­ι­νού, μέ­σα στον ε­να­πο­μέ­νο­ντα ζό­φο· μια ζω­ντα­νή α­λυ­σί­δα που θά ’­λε­γες πως α­ό­ρα­τος δαί­μο­νας τη σέρ­νει πί­σω του και την τι­νά­ζει δια­σκε­δά­ζο­ντας. Έ­να α­κα­τα­νό­η­το τρε­μού­λια­σμα που δεν μπο­ρού­σες να πεις αν ή­ταν το ευ­φρό­συ­νο παι­χνί­δι­σμα του έ­ξο­χου αυ­γι­νού φω­τός ε­νός κα­λο­συ­νά­του φθι­νο­πώ­ρου ή α­γω­νιώ­δι­κο κο­ντα­νά­σα­σμα σε τρε­λό φευ­γιό, α­να­ρρί­πι­σμα μα­ντι­λιών και καρ­διών σε α­δι­ά­κο­πο α­πο­χαι­ρε­τι­σμό ή και α­ντι­φέγ­γι­σμα α­πό α­δυ­σώ­πη­τες φλό­γες που μαί­νο­νται πί­σω τους ή φω­τιά από τις ιστιές τους που εί­χαν κρα­τή­σει ως ο­δυ­νη­ρό­τα­τη μνή­μη βα­θιά μέ­σα στα μά­τια τους.

Ξε­χύ­νο­νταν α­πό πα­ντού, σα να ξε­χεί­λι­σε α­πό δαύ­τους η γα­στέ­ρα της γης ή να τους ξέ­ρα­σε ο Ά­δης. Πλη­μύ­ρι­ζαν τα διά­σε­λα, έ­πνι­γαν τα βου­νο­πλά­για, ρο­βο­λού­σαν μέ­σα α­πό φα­ράγ­για, σβαρ­νού­σαν τις νε­ρο­συρ­μές, στρά­τα αν­θρώ­που μη σι­μώ­νο­ντας και προ­σε­κτι­κά τον ντο­ρό των α­γρι­μιών πα­τώ­ντας, ό­τι ο φό­βος εί­ναι α­ψύς και χτυ­πά­ει κα­τα­κέ­φα­λα σαν ά­κρα­το πα­λιό κρα­σί.

Κυ­λού­σαν αρ­γά σα μο­λε­μέ­νο πο­τά­μι ή σαν αί­μα· γιατί εί­χε μο­λύ­νει την ό­ψη τους η πί­κρα και η ορ­γή, και δυ­σκό­λευ­ε το βή­μα τους το αί­μα το πη­χτό των α­ντρών και των γυ­ναι­κών, των μα­νά­δων και των πα­τε­ρά­δων, των α­δελ­φών και των βλά­μη­δων, των φί­λων και των παι­διών, που η τυ­φλή μα­νί­α του κα­κού έ­συ­ρε και χτύ­πη­σε, έ­κα­ψε και σκό­τω­σε, έ­σφα­ξε και ρή­μα­ξε. Και ό­λα αυ­τά, με το χέ­ρι του άν­θρώ­που· συχνά με το χέ­ρι του α­θώ­ου αν­θρώ­που! Γιατί πολλές φορές το κα­κό ξε­γε­λά­ει τον άν­θρω­πο, ι­διαί­τε­ρα τον α­θώ­ο, και τον ο­πλί­ζει με μα­χαί­ρι και φω­τιά, μίσος και λύσσα, στ’ ό­νο­μα του φό­βου, του ά­λο­γου φό­βου και στ’ ό­νο­μα του μί­σους, του ά­λο­γου μί­σους και στ’ ό­νο­μα της δό­ξας, της ά­λο­γης δό­ξας. Και ξο­πί­σω τους, ι­δού, ο φό­βος, το μί­σος και η δό­ξα, τέ­ρα­τα που μό­νο μή­νις ορ­γι­σμέ­νων θε­ών ή κα­κό­βου­λων στοι­χειών μπο­ρεί να γεν­νή­σει, τέ­ρα­τα που μό­νο στα τάρ­τα­ρα μπο­ρεί ο Ά­δης να φι­λο­ξε­νή­σει, βγή­καν στο φως και σέρ­νουν με πρό­στυ­χα τσα­λί­μια το χο­ρό του μακελλειού και του θα­νά­του. Συ­μπο­σι­ά­ζουν με το αί­μα κι ευ­φραί­νο­νται με τον ι­δρώ­τα και των δυο· γιατί ό­μοια πο­νούν κι ε­ξί­σου φο­βού­νται, ό­μοια τρέ­χουν κι ε­ξί­σου πει­νούν, ρα­βδί­ζο­ντες και ρα­βδι­ζό­με­νοι, διώ­κο­ντες και διω­κό­με­νοι, φο­νεύο­ντες και φο­νευ­ό­με­νοι.

Και να! Αυ­τούς ε­δώ, ο φό­βος τούς καμ­τσι­κί­ζει με ρα­βδί τσου­χτε­ρό· άλ­λους α­πό ε­κεί, το μί­σος με δί­κο­πο μα­χαί­ρι φο­νι­κό τούς ο­πλί­ζει· κι ε­κεί­νους πιο πέ­ρα, δό­ξα τρε­λή οι­στρη­λα­τεί. Με τις ση­μαίες των δια­κρί­σε­ων α­πλω­μέ­νες, κα­βα­λούν τις κυρ­τω­μέ­νες ρά­χες των α­θώ­ων τους θυ­μά­των και τους ο­δη­γούν ως α­κού­σι­ους θια­σώ­τες μιας μοι­ραί­ας λι­τα­νεί­ας, ως έρ­μαια σε πο­ρεί­α ε­φιαλ­τι­κή. Και ή­σαν τα τέ­ρα­τα αυ­τά, ο φό­βος, το μί­σος και η δό­ξα, που δι­καί­ως α­λυ­χτού­σε το σκυ­λί.

 

Ώ­ρες τους α­γνά­ντευ­ε τρέ­μο­ντας ο Ο­σμάν και δεν μπο­ρού­σε να σα­λέ­ψει… μέ­χρι που τον χτύ­πη­σε κα­τά πρό­σω­πο μια ρι­πή α­νέ­μου που μύ­ρι­ζε ι­δρώ­τα και αί­μα· και κα­τά­λα­βε πως είναι άν­θρω­ποι. «Άν­θρω­ποι! Άν­θρω­ποι!» ούρ­λια­ξε α­να­πη­δώ­ντας· «Μα πού πά­ει αυ­τό το αν­θρώ­πι­νο σμά­ρι;» αναρωτήθηκε, γιατί δεν ή­ταν στί­φη στρα­τιω­τών, ού­τε ορ­δές λη­στών ή λε­φού­σι πει­ρα­τών· δεν ή­ταν σά­λα­γος πα­νη­γυ­ριού ού­τε χα­ρού­με­νο ψί­κι γά­μου.

Ώ­ρες τους πε­ρί­με­νε να φτά­σουν. Μ’ αν αυ­τοί, α­δύ­να­μοι, πει­να­σμέ­νοι, ρα­κέν­δυ­τοι και πλη­γω­μέ­νοι, εί­χαν α­κό­μα καρ­διά να περ­πα­τούν, πά­ει να πει θέ­λη­ση και α­πα­ντο­χή να σέρ­νουν το κορ­μί πά­νω στα πό­δια τους, ο Ο­σμάν σω­ριά­στη­κε α­πό την ο­δύ­νη στο φι­λια­τρό του πη­γα­διού, πλάι στο μαγ­γά­νι, κι έ­μει­νε ε­κεί σαν α­πο­σβο­λω­μέ­νος ώ­ρα πολ­λή, πα­ρα­κο­λου­θώ­ντας με τρό­μο την αρ­γή πλη­μυ­ρί­δα του πό­νου και του βόγ­γου που α­νέ­βαι­νε σιω­πη­λά σα φου­σκο­νε­ριά, σα λά­βα α­πό η­φαί­στει­ο που κα­τα­πί­νει τη γη, και σε λί­γο θ’ άγ­γι­ζε τα κρά­σπε­δα του κό­σμου του και του και­ρού του. Γιατί, πα­ρ’ ό­λη τη γνώ­ση του, πί­στευ­ε πως ζει σ’ έ­ναν κό­σμο ει­ρη­νι­κό και σ’ έ­ναν ευ­φρό­συ­νο και­ρό, ο Ο­σμάν.

Για μια στι­γμή εί­πε να το βά­λει στα πό­δια, ό­πως θα έ­κα­νε ί­σως κά­θε λο­γι­κός άν­θρω­πος βλέ­πο­ντας να τον πλη­σι­ά­ζει δί­νη τρο­με­ρού τυ­φώ­να ή πυρ­καϊ­ά· ό­τι πί­σω α­πό κά­θε κραυ­γή ή­ταν έ­να μα­τω­μέ­νο στό­μα, πί­σω α­πό κά­θε α­στρα­πή έ­να θο­λω­μέ­νο μά­τι και πί­σω α­πό κά­θε α­γκο­μα­χη­τό έ­να τρύ­πι­ο πνευ­μό­νι κι έ­να τσα­κι­σμέ­νο κορ­μί. Μα πού να πά­ει; Ό­ταν πνί­γε­ται η γη πού να κρυ­φτείς; Έ­τσι έ­μει­νε στη θέ­ση του ο Ο­σμάν, σαν κε­ραυ­νό­πλη­κτο πλα­τά­νι πλάι στο πη­γά­δι, και θυ­μή­θη­κε το λό­γο τον αρ­χαίο που λέ­ει “η δρυς που πέ­φτει τσα­κί­ζε­ται ά­σχη­μα”. Και ο Ο­σμάν, με το ρω­μα­λέ­ο κορ­μί και τη γεν­ναί­α ψυ­χή, προ­τι­μού­σε να ξε­ρα­θεί όρ­θι­ος, σαν βράχος, πα­ρά να πέσει και να τσα­κι­στεί.

 

Πρώ­τα έ­φτα­σαν τρέ­μο­ντας και πα­ρα­πα­τώ­ντας δυο ά­ντρες, έ­νας νε­κρός κι έ­νας ζω­ντα­νός. Γο­νά­τι­σε ο ζω­ντα­νός, α­πί­θω­σε το κου­φά­ρι πλάι στη γούρ­να και δεν μι­λού­σε. Έ­σκυ­ψε ο Ο­σμάν, και τι να δει! Οι άν­θρω­ποι αυ­τοί δεν εί­χαν πρό­σω­πο ού­τε ό­νο­μα· δεν εί­χαν πά­νω τους τί­πο­τε, πα­ρά μό­νο σάρ­κα πλη­γω­μέ­νη και χυ­μέ­νο αί­μα. Και τρό­μα­ξε τό­σο πο­λύ που δεν μπο­ρού­σε ού­τε αυ­τός να μι­λή­σει. Αλ­λά κα­τά­λα­βε τι εί­χαν δει· και α­πο­ρού­σε που εί­χαν κου­ρά­γιο κι ελ­πί­δα να τρέ­χουν α­κό­μα μα­ζί, έ­νας πε­θα­μέ­νος κι έ­νας ζω­ντα­νός. Πε­ρί­με­νε υ­πο­μο­νε­τι­κά, μέ­χρι που ή­πιε ο ζω­ντα­νός το α­πό­πι­μα του ζώ­ου, έ­πλυ­νε τον νε­κρό, τον ζα­λώ­θη­κε ξα­νά και ξε­κί­νη­σε. Και ο Ο­σμάν α­πό­μει­νε, α­κου­μπι­σμέ­νος στο μαγγάνι του να τους α­κο­λου­θεί με τα μά­τια, ί­σα­με που χά­θη­καν στο δρό­μο της δύ­σης, τον ί­διο δρό­μο που θά ’παιρ­ναν ό­λοι οι άλ­λοι που έρ­χο­νταν πί­σω τους. Γιατί δεν ή­ταν πια η ο­δύ­νη αλλ’ ο θαυ­μα­σμός και η απορία που τον εί­χαν πα­ρα­λύ­σει.

«Μα δεν εί­χε κά­τι πο­λυ­τι­μό­τε­ρο να πά­ρει, και κου­βα­λά­ει έ­ναν νε­κρό;» ρώ­τη­σε ο Ο­σμάν τον πρώ­το που έ­φτα­σε τρε­κλί­ζο­ντας αμέσως με­τά· «Ε­κτός κι αν εί­ναι ο ί­διος ο ε­αυ­τός του… κα­τα­δι­κα­σμέ­νος να μην τα­φεί πο­τέ, σα μνή­μη!»

Αλλ’ ο άν­θρω­πος δεν του α­πο­κρί­θη­κε· γιατί δεν τον εί­δε ού­τε τον ά­κου­σε. Έ­πε­σε μό­νο στα γό­να­τα και άρ­χι­σε να γδέρ­νει τον πά­το της γούρ­νας με ξέψυχα γρυ­λί­σμα­τα και βρυ­χη­θμούς, γλεί­φο­ντας τα νύ­χια του και πι­πι­λώ­ντας το ε­λά­χι­στο νε­ρό που νό­τι­ζε το ρεί­θρο.

«Μα δι­ψάς τό­σο πο­λύ; Γιατί δεν το λες, ευ­λο­γη­μέ­νε;» ρώ­τη­σε ο O­σμάν κα­θώς κί­νη­σε να γυ­ρί­σει ξα­νά τη φτε­ρω­τή του πη­γα­διού. Και ο άλ­λος ά­νοι­ξε το στό­μα και του έ­δει­ξε τη γλώσ­σα του· μια γλώσ­σα πρά­σι­νη και ξε­ρή σαν τη ρά­χη της σαύ­ρας το κατακαλόκαιρο.

Δεν θα εί­χε φτά­σει το νε­ρό στο λα­ρύγ­γι του αν­θρώ­που ό­ταν, σά­μπως σε μια στι­γμή, άν­θρω­ποι α­ρί­φνη­τοι να πε­τά­χτη­καν μέ­σα α­πό τη γη και κύ­κλω­σαν τις πο­τί­στρες. Έ­πε­φταν ο έ­νας πά­νω στον άλ­λο με μά­τια κλει­στά και χεί­λη σφι­γμέ­να, σαν ά­δεια σακιά· σπρώ­χνο­νταν, δέρ­νο­νταν, χτυ­πι­ού­νταν πα­σχί­ζο­ντας με νύ­χια και με δό­ντια να φτά­σουν στο νε­ρό. Ξε­ρί­ζω­ναν τα χόρ­τα και μά­σα­γαν το χώ­μα και τις ρί­ζες, ζη­τώ­ντας κα­θέ­νας για τον ε­αυ­τό του και την ε­λά­χι­στη ι­κμά­δα της γης. Α­κό­μα και μέ­σα στο πη­γά­δι πή­γαν να πη­δή­σουν με­ρι­κοί.

«Τί πά­θα­τε, λοι­πόν; Πέ­στε μου, ε­πι­τέ­λους, τί γί­νε­ται ε­κεί κά­τω… για το Θε­ό!» τους ε­ξόρ­κι­ζε ο Ο­σμάν γυ­ρί­ζο­ντας ό­λο και πιο γρή­γο­ρα το μα­γγά­νι. Αλλ’ αυ­τοί δεν α­πο­κρί­νο­νταν· κου­νού­σαν το κε­φά­λι πέ­ρα δώ­θε με α­πό­γνω­ση, χτυ­πού­σαν τα μη­λίγ­για γρο­θιές, ξα­να­πέρ­να­γαν στον ώ­μο τον ντορ­βά, το τα­γά­ρι ή τον μπό­γο αν εί­χαν, σή­κω­ναν στην πλά­τη και κα­νέ­να γέ­ρο­ντα ή κα­νέ­να παι­δί, α­δι­ά­φο­ρο, ξέ­νο ή δι­κό τους, α­δι­ά­φο­ρο, νε­κρό ή ζω­ντα­νό, και πά­λι α­δι­ά­φο­ρο, και ξα­νά­παιρ­ναν το δρό­μο βια­στι­κά, α­μί­λη­τοι πά­ντα σα νά ’­χαν τα­χτεί.

Αλ­λά μό­λις έ­φευ­γαν αυ­τοί, έρ­χο­νταν άλ­λοι· κι άλ­λοι· κι έ­πει­τα άλ­λοι! Και γύ­ρι­ζε το μαγγάνι ο Ο­σμάν. Κι αυ­τοί έ­πε­φταν με τα μού­τρα στις πο­τί­στρες, ρού­φα­γαν νε­ρό με το στό­μα, σφουγ­γί­ζο­νταν α­νά­στρο­φα ή με την πα­λά­μη κι έ­τρε­χαν να προ­λά­βουν τους άλ­λους, κυ­νη­γη­μέ­νοι, ό­χι πια α­π’ το φό­βο του θα­νά­του αλλ’ α­πό άλ­λο με­γα­λύ­τε­ρο κα­κό· το φό­βο του κο­πα­διού. Έ­χο­ντας α­φή­σει πί­σω τά­φους, σπί­τια και φί­λους, εί­χαν κα­τα­θέ­σει το πρό­σω­πό τους στο φευ­γιό και δεν α­νή­καν πια στον ε­αυ­τό τους αλ­λά στο κο­πά­δι· μα­ζί του θα γλί­τω­ναν ή μα­ζί του θα πέ­θαι­ναν, σαν έ­νας, μόλο που δεν είχαν πια τίποτα να γλιτώσει ή να πεθάνει. Με­ρι­κοί γύ­ρι­ζαν το κε­φά­λι για να ρί­ξουν μια μα­τιά στον Ο­σμάν, ί­σως και για να δουν πί­σω α­πό τον Ο­σμάν, μα δεν προ­λά­βαι­ναν ού­τε τολ­μού­σαν τί­πο­τε πέ­ρα α­πό αυ­τή τη μα­τιά, γιατί εί­ναι ε­πι­κίν­δυ­νο και ο­δυ­νη­ρό να κοι­τά­ζεις πί­σω α­κό­μα και ό­ταν σ’ ευ­ερ­γε­τούν ή σε διακονούν.

Κάποιοι α­να­ρω­τιού­νταν ποιος εί­ναι ο γί­γα­ντας αυ­τός που γυ­ρί­ζει με τις ώ­ρες το μαγγάνι δί­χως να λα­χα­νιά­σει, να φά­ει, να πιει ή να ξα­πο­στά­σει σα να μην εί­ναι συ­νη­θι­σμέ­νος άν­θρω­πος, και ψι­θύ­ρι­ζαν ονόματα, του Μι­χα­ήλ, του Γα­βρι­ήλ, του Ου­ρι­ήλ, του Μω­υ­σή, του Η­λί­α, του Ι­η­σού, του Μεσ­σί­α ή του Με­γά­λου Προ­φή­τη, γιατί κα­θέ­νας εί­χε ι­κα­νό μό­νο το δι­κό του θε­ό, μεσ­σί­α ή προ­φή­τη να κα­τέ­βει σε τού­τη την πε­ρί­στα­ση στη γη, και ό­λο το αν­θρώ­πι­νο α­σκέ­ρι, πά­νω α­πό γλώσ­σα, πί­στη και φυ­λή, να υ­πη­ρε­τή­σει.

Τους ά­κου­γε κι έ­κλαι­γε ο Ο­σμάν: «Με ό­λα ό­σα έ­πα­θαν, α­κό­μα και τώ­ρα βά­ζουν τις βλα­κώ­δεις δια­κρί­σεις τους μπρο­στά στον άν­θρω­πο, οι α­νό­η­τοι!» έ­λε­γε μέ­σα στ’ α­να­φι­λη­τά του. Και το δά­κρυ του πί­κρι­ζε το νε­ρό· μα ό­σο πι­κρό­τε­ρο γι­νό­ταν τό­σο πε­ρισ­σό­τε­ρο το πί­να­νε αυ­τοί, γιατί το έπαιρ­ναν ο ένας για α­γί­α­σμα, ο άλ­λος για φάρ­μα­κο, ο τρί­τος για φαρ­μά­κι α­πο­λύ­τρω­σης ή δο­κι­μα­σί­α α­πό το Θε­ό. Γιατί έ­τσι που εί­χε μεί­νει ο Ο­σμάν, με το βρα­κί, λου­σμέ­νος στον ι­δρώ­τα και ξε­πνε­μέ­νος, με τα μά­τια βα­θου­λω­μέ­να α­πό την κού­ρα­ση και την α­γω­νί­α, με το σα­γό­νι σφι­γμέ­νο α­πό τον πό­νο και την α­πα­ντο­χή, με την άμ­μο και τη σκό­νη των δρό­μων που εί­χαν περ­πα­τή­σει ό­λοι αυ­τοί πά­νω του, δεν μπο­ρού­σες να ξε­χω­ρί­σεις αν ή­ταν τούρ­κος ή ρω­μιός, ε­βραίος, γύ­φτος, αρ­μέ­νης ή αν ή­ταν στ’ α­λή­θεια κα­νέ­νας ά­γνω­στος, α­νώ­νυ­μος ως άν­θρω­πος, μι­κρός θε­ός.

 

Περ­νού­σαν ντυ­μέ­νοι άλ­λοι σα χω­ριά­τες, άλ­λοι σα φα­ντά­ροι κι άλ­λοι ντυ­μέ­νοι πα­ρά­ται­ρα, α­πό νε­κρούς, μι­σό χω­ριά­τες και μι­σό φα­ντά­ροι. Ή­σαν α­κό­μα γυ­ναί­κες και παι­διά, πα­πά­δες και ι­μά­μη­δες, ραβί­νοι και μου­λά­δες, ρω­μιοί, πέρ­σες, αρ­μέ­νη­δες, και ή­σαν α­κό­μα τούρ­κοι, βούλ­γα­ροι, γε­ωρ­για­νοί, δρού­σοι, σύ­ροι, α­σύ­ρι­οι, ζα­ζά, κα­ρα­μα­νοί, ό­λοι στον ντο­ρό του φευ­γιού. Δεν κα­τα­λά­βαι­νε ο Ο­σμάν αλλ’ ού­τε ρω­τού­σε πια, γιατί δεν εί­χε κου­ρά­γιο να ρω­τή­σει· μό­νο έ­τρε­χε γύ­ρω γύ­ρω στο μαγ­γά­νι, ό­πως ή­ταν δε­μέ­νος πά­νω στο βου­νό ε­κεί­νος ο κα­χρα­μά­νης, ο ή­ρω­ας των ρωμιών, ο Που­ρου­μι­τέ­ας· κι αυ­τοί τρέ­χα­νε ί­σια στο δρό­μο τον δι­κό τους, χω­ρίς α­να­πα­μό, σαν την Ι­γιό, έ­λε­γε με το νού του. Και ό­ταν του κο­βό­ταν η α­νά­σα, γιατί πο­τί­ζο­ντας τό­σους ο ί­διος δεν προ­λά­βαι­νε να πιει, οι άν­θρω­ποι πλη­σί­α­ζαν κλαί­γο­ντας, με τα χέ­ρια ε­νω­μέ­να στη στά­ση της έ­σχα­της ι­κε­σί­ας, και πα­ρα­κα­λού­σαν: «Νε­ρό α­γά­μπεϊμ, Σου α­δερ­φέ μου! Νε­ρό α­γά­μπεϊμ, Σου α­δερ­φέ μου!» Άλ­λοι, ό­μως, ζη­τού­σαν τσουρ και σκάλι, μάγιμ, μά’α και βα­ντά, αλλ’ ο Ο­σμάν δεν εί­χε τί­πο­τε άλ­λο να τους δώ­σει ε­κτός α­πό νε­ρό· και γύ­ρι­ζε το μαγγάνι. Και ό­ταν ήρ­θαν τα παι­διά του και του λέ­γα­νε: «Η μά­να ρω­τά­ει αν θες να σου στεί­λει φαΐ,» ο Ο­σμάν δεν εί­χε τί­πο­τα να πει αλ­λά γύ­ρι­ζε το μαγγάνι. Και ό­ταν ήρ­θε ο ζα­πτιές α­π’ το χω­ριό ουρ­λιά­ζο­ντας και βρί­ζο­ντας: “Σε ποιον στρα­τό και σε ποιο βα­σι­λιά α­νή­κεις, πα­λιό­σκυ­λο Ο­σμάν; Ποιος εί­ν’ ο Θε­ός σου; ποιος ο λα­ός σου,” ο Ο­σμάν α­ντί γι­’ α­πά­ντη­ση γύ­ρι­ζε το μαγγάνι. Και ό­ταν ήρ­θε η πόρ­νη με τσα­λί­μια και κου­νή­μα­τα να πά­ρει νε­ρό, ο Ο­σμάν έ­κλει­σε τα μά­τια κι ε­ξα­κο­λού­θη­σε να γυ­ρί­ζει το μαγγάνι. Και ό­ταν ήρ­θε ο άγ­γε­λος του ου­ρα­νού φέρ­νο­ντας το ξί­δι και τη χο­λή του μαρ­τυ­ρίου, σφρά­γι­σε το στό­μα ο Ο­σμάν κι έ­τρε­χε γύ­ρω γύ­ρω το μαγγάνι. Έ­τρε­χε γύ­ρω γύ­ρω το μαγγάνι με τα μά­τια θο­λά και το στή­θος ν’ α­νε­βο­κα­τε­βαί­νει σα φυ­σε­ρό! Γύ­ρι­ζε γύ­ρω γύ­ρω το μαγγάνι με τα ρου­θού­νια του να σφυ­ρί­ζουν σα δαι­μο­νι­σμέ­να! Γύ­ρι­ζε το μαγγάνι με τους κρο­τά­φους του να χο­ρεύουν στον πιο ξέ­φρε­νο ρυ­θμό! Γύ­ρι­ζε το μαγγάνι με τη γλώσ­σα κρε­μα­σμέ­νη έ­ξω α­πό το στό­μα, ξε­ρή και τρα­χι­ά σαν τη ρά­χη της σαύ­ρας. Και γύ­ρι­ζε το μαγγάνι ο Ο­σμάν! Γύ­ρι­ζε, γύ­ρι­ζε το μαγγάνι! γύ­ρι­ζε, γύ­ρι­ζε το μαγ­γά­νι! γύ­ρι­ζε, γύ­ρι­ζε, γύ­ρι­ζε το μαγγάνι, χω­ρίς έ­λε­ος, χω­ρίς α­νά­παυ­λα, χω­ρίς στα­μα­τη­μό!

 

Πό­τε πό­τε ξυ­πνού­σε στην καρ­διά του η α­πο­ρί­α με με­γα­λύ­τε­ρη ε­πι­μο­νή· και ό­ταν κα­νέ­νας τύ­χαι­νε λι­γό­τε­ρο τρο­μα­γμέ­νος ή πιο α­πο­στα­μέ­νος ως φυ­γάς, ρω­τού­σε πά­λι ο Ο­σμάν: «Μα τί έ­γι­νε, α­δελ­φέ μου; Μην έ­ρι­ξε ο Θε­ός θει­ά­φι και φω­τιά να κά­ψει ξα­νά τον κό­σμο; Μην ξα­νά­ρι­ξε νε­ρό να τον πνί­ξει;» Και α­νά­λο­γα ρω­τού­σε ο Ο­σμάν, τούρ­κι­κα, ρω­μαί­ι­κα, αρ­μέ­νι­κα, κούρ­δι­κα, καρτβέλικα, αρ­ναού­τι­κα, κα­τα­πώς νό­μι­ζε ό­τι ται­ριά­ζει κά­θε φο­ρά α­πό τα ρού­χα, τη φτια­σιά, τον α­να­στε­να­γμό που ά­κου­γε ή το μοι­ρο­λόι.

Αλ­λ’ αν δο­κί­μα­ζε ο άλ­λος ν’ α­πα­ντή­σει, κα­θώς ο νους γύ­ρι­ζε στα πε­ρα­σμέ­να, ό­χι μό­νο τα πρό­σφα­τα αλ­λά και τα πα­λιά, γιατί ο νους ό­ταν α­να­δρά­μει δεν ε­λέγ­χε­ται, τα μά­τια του γέ­μι­ζαν αί­μα. Η ψυ­χή του αιω­ρού­νταν πά­νω α­πό τα χα­λά­σμα­τα· η μνή­μη του γκρε­μι­ζό­ταν στο χά­ος και η σκέ­ψη του βυ­θι­ζό­ταν στο κε­νό· τό­τε η φω­νή χα­νό­ταν στο λα­ρύγ­γι του και α­πλω­νό­ταν στην ό­ψη του η ο­δύ­νη· και α­φού έ­κα­νε με­ρι­κές ά­τα­χτες κι­νή­σεις με τα χέ­ρια και το κε­φά­λι, έ­φευ­γε τρέ­χο­ντας α­φή­νο­ντας ά­ναρ­θρες κραυ­γές.

Άλ­λο­τε πά­λι φού­ντω­νε η ό­ψη του αν­θρώ­που α­πό τον πό­νο, σα φω­τιά. Τό­τε ο Ο­σμάν έ­κα­νε πως ξε­χνού­σε την ε­ρώ­τη­ση. Αλ­λά κά­ποια στι­γμή δεν ά­ντε­ξε και, νι­κη­μέ­νος α­πό τον ί­διο πό­νο που ρή­μα­ζε ό­λους αυ­τούς, άρ­πα­ξε κά­ποιον α­­πό το χέ­ρι και άρ­χι­σε να ουρ­λιά­ζει: «Πές μου λοι­πόν! Εί­τε άν­θρω­πος εί­σαι εί­τε δαι­μό­νι­ο, μί­λα! Αν έ­χεις πί­στη σε θε­ό, πές μου, λοι­πόν!»

«Τί να σου πω; Τί να σου πω;» έ­γρου­ξε ο άν­θρω­πος με το πρό­σω­πο να συ­σπά­ται σαν του φεγ­γα­ρο­παρ­μέ­νου α­πό το συ­γκρα­τη­μέ­νο κλά­μα· «Δεν έ­χω τί­πο­τα να πω! Δεν υ­πάρ­χει τί­πο­τα ού­τε να θυ­μη­θώ, ού­τε να νο­σταλ­γή­σω, ού­τε να λα­χτα­ρή­σω. Ό­λα χά­θη­καν! Ο ου­ρα­νός έ­πε­σε και ο κό­σμος ξυ­ρί­στη­κε α­πό τη γη! Α­πό θε­ό ή άν­θρω­πο σταλ­μέ­νο το κα­κό, δεν ξέ­ρω· τί να πω! Εί­ναι σα να μην υ­πήρ­ξε τί­πο­τα, πο­τέ! Και ό­που δεν υ­πάρ­χει τί­πο­τα, τί μπορεί να συμ­βεί; Ό­νει­ρο ή­σαν ό­λα· μύ­θος αρ­χαίος· νε­ραϊ­δο­πιά­σμα­τα σαν τον χρυ­σόν αιώ­να· σαν τον πα­ρά­δει­σο πά­νω στην κολασμένη γη! Ξε­γε­λά­σμα­τα του νου· παι­χνι­δί­σμα­τα της φα­ντα­σί­ας! Ποιος εί­ναι τό­σο α­νό­η­τος ή τρε­λός να κά­τσει να κλά­ψει για ό­λα αυ­τά τα ψεύ­τι­κα; τα φα­ντα­στι­κά; τις ψευ­δαι­σθή­σεις;»

«Μα τί ’­ναι ό­λος αυ­τός ο λυ­γμός, ο θρή­νος και ο κο­πε­τός; Σή­με­ρα εί­δα με τα μά­τια μου και το θά­να­το α­κό­μα τρο­μα­γμέ­νο! το φευ­γιό κυ­νη­γη­μέ­νο! αι­μό­φυρ­το το φο­νι­κό! κα­θη­μα­γμέ­νο το κα­κό!» τον α­ντί­σκο­ψε κα­τά­πλη­κτος και α­πελ­πι­σμέ­νος ο Ο­σμάν, πασχίζοντας να κα­τα­λά­βει.

«Ω! Μη μι­λάς άλ­λο γι­’ αυ­τό!» ούρ­λια­ξε ο άν­θρω­πος σαν πλη­γω­μέ­νο θε­ριό· «Ω! Ή­σαν λα­οί, ή­σαν φυ­λές, ή­σαν γλώσ­σες, ή­σαν πό­λεις, ή­σαν θε­οί, ή­σαν δέ­ντρα, ή­ταν χώ­μα, ή­σαν πο­τα­μοί! Ω! Ω! Ή­σαν λα­οί, ή­σαν φυ­λές, ή­σαν γλώσ­σες, ή­σαν πό­λεις, ή­σαν θε­οί, ή­σαν δέ­ντρα, ή­ταν χώ­μα, ή­σαν πο­τα­μοί! Και ά­ντρες και γυ­ναί­κες και παι­διά, εκ­κλη­σίες και σκο­λειά, μα­στα­μπά­δες και προ­σκυ­νή­μα­τα, μοναστήρια, με­ντρε­σέ­δες και τζα­μιά! Τί ό­νει­ρο! Τί ό­νει­ρο κι αυ­τό! Α­νά­θε­μα τα ό­νει­ρα! Α­νά­θε­μα τους ανθρώπους που ονειρεύονται!»

«Λοι­πόν; λοι­πόν;» ρω­τού­σε ο Ο­σμάν ξα­ναμ­μέ­νος και του κρα­τού­σε το χέ­ρι τό­σο σφι­χτά που τον πο­νού­σε. Μα δεν τον έ­νοια­ζε πια τον Ο­σμάν. Και ή­ταν πρώ­τη φο­ρά που δεν τον έ­νοια­ζε ο πό­νος ε­νός άλ­λου. «Πές μου μό­νο για το λυ­γμό, το θρή­νο και τον κο­πε­τό!»

«Δεν ξέ­ρω, σου λέ­ω! Τί να πω; Όλοι έρχονται και όλοι φεύγουν! Ακρίδες πελώριες σαν άλογα βγαίνουν από τη γη και πέφτουν θηρία από τον ουρανό. Όλοι σφάζονται και όλοι σφάζουν. Ουρλιάζουν και σκοτώνουν! Θρηνούν και σκοτώνουν! Κόπτονται και σκοτώνουν! Γελάνε και σκοτώνουν! Και την ίδια στιγμή σκοτώνονται ουρλιάζοντας, θρηνώντας, κοπτόμενοι και γελώντας. Ό­λοι κλαί­νε για ό­λους και για ό­λα· για τον κά­μπο και το βου­νό, για το δά­σος και το πο­τά­μι, για τη θά­λασ­σα την αιώ­νια και τ’ α­θά­να­τα και α­γέν­νη­τα βρά­χια πλάι στη θά­λασ­σα, για τα σπί­τια και το βιος, για τους τά­φους τους πα­λιούς αυ­τών που δεν θα μά­θουν πο­τέ το κα­κό που βρή­κε τον τό­πο, για τους ά­τα­φους νε­κρούς α­π’ το κα­κό που βρή­κε τον τό­πο, για τους γεί­το­νες που χά­νουν α­φή­νο­ντάς τους πί­σω, για τους γεί­το­νες που χά­νουν στο φευ­γιό, για τους ζω­ντα­νούς που δεν θα ξα­να­δούν, για τις α­γά­πες που θα προ­δο­θούν, για τα ταί­ρια που δεν θα ξα­να­χα­ρούν, για τους συ­ντρό­φους που δεν θα ξα­να­σμί­ξουν, για τα τρα­γού­δια που δεν θα ξα­να­πούν, για τα γλέ­ντια που δεν θα ξα­να­γί­νουν, για τα κο­ρί­τσια που δεν θα ξα­να­γα­πή­σουν, για τους χο­ρούς που δεν θα ξα­να­χο­ρέ­ψουν!»

Πα­ρέ­λυ­σε η καρ­διά του Ο­σμάν και χα­λά­ρω­σε το χέ­ρι του. Και ο άλ­λος ξέ­φυ­γε με­μιάς και πή­ρε ξα­νά τον προσ­δι­ο­ρι­σμέ­νο του δρό­μο κλαί­γο­ντας και φω­νά­ζο­ντας, ουρ­λιά­ζο­ντας και α­λυ­χτώ­ντας, μέ­χρι που έ­σβη­σε α­πό το μά­κρος του δρό­μου η φω­νή: «Ό­λοι κλαί­νε για ό­λους και για ό­λα! Ό­λοι κλαί­νε για ό­λους και για ό­λα! Ό­λοι κλαί­νε για ό­λους και για ό­λα!»

 

Κι έ­μει­νε ο Ο­σμάν να γυ­ρί­ζει το μαγγάνι, χω­ρίς ν’ α­να­ρω­τιέ­ται και δί­χως να μι­λά­ει! Μό­νο κά­που κά­που του έρ­χο­νταν στο νου τα λό­για του αν­θρώ­που: «Ό­λοι κλαί­νε για ό­λους και για ό­λα! Ό­λοι κλαί­νε για ό­λους και για ό­λα! Ό­λοι κλαί­νε για ό­λους και για ό­λα!» Οι άλ­λοι, ό­μως, λέ­γα­νε πως τρε­λά­θη­κε και ξε­φω­νί­ζει: «Ό­λοι κλαί­νε για ό­λους και για ό­λα! Ό­λοι κλαί­νε για ό­λους και για ό­λα! Ό­λοι κλαί­νε για ό­λους και για ό­λα!» Αλλ’ ο Ο­σμάν δεν το ή­ξε­ρε. Έ­κλαι­γε ί­σως, πο­νού­σε σί­γου­ρα, αλ­λά δεν έ­νιω­θε να κου­νά­ει τα χεί­λια του ή να βγά­ζει φω­νή α­πό το λα­ρύγ­γι του. Και οι άν­θρω­ποι συ­νέ­χι­σαν να περ­νούν στο με­τα­ξύ, και ο Ο­σμάν γύ­ρι­ζε το μαγγάνι. Έ­πι­ναν νε­ρό κι έ­φευ­γαν, σιω­πη­λοί και α­νά­χνω­τοι, κου­ρα­σμέ­νοι και φο­βι­σμέ­νοι, και ο Ο­σμάν γύ­ρι­ζε το μαγγάνι, γύ­ρι­ζε το μαγγάνι, γύ­ρι­ζε το μαγγάνι, γε­λώ­ντας με τη ρό­δι­νη ρά­χη τους α­πό το α­ντι­φέγ­γι­σμα της φω­τιάς και με το ά­σπρο τους πρό­σω­πο α­πό τον φό­βο.

Κά­πο­τε έ­πε­σε η νύ­χτα κι έ­πα­ψαν να περ­νούν, ε­κτός α­πό κά­τι λί­γους που τους έ­φτα­νε μια χου­φτί­τσα νε­ρό. Αλλ’ ο Ο­σμάν ού­τε έ­βλε­πε ού­τε κα­τα­λά­βαι­νε πια, αλ­λά γύ­ρι­ζε το μαγγάνι, γύ­ρι­ζε το μαγγάνι, γύ­ρι­ζε το μαγγάνι, γέ­μι­ζε τις πο­τί­στρες, έ­κα­νε πο­τά­μι το δρό­μο, πλημ­ύ­ρη­σε τον κά­μπο κι έ­πνι­ξε το ντου­νιά, για να ξε­πλυ­θεί το αί­μα και το δά­κρυ, να φύ­γει η σκό­νη και ο ι­δρώ­τας, να σκά­σει το κα­κό. Και γύ­ρι­ζε το μαγγάνι, γύ­ρι­ζε το μαγγάνι, γύ­ρι­ζε το μαγγάνι, μέ­χρι που έ­λειω­σε η καρ­διά του α­πό την α­γά­πη, τον πό­νο και τη δου­λει­ά.

Έ­τσι τον βρήκε…

 

 

 

Αλλ’ η ι­στο­ρί­α του Ο­σμάν δεν τε­λειώνει εδώ· συνεχίζεται ως εξής:

 

Έ­τσι τον βρή­κε το φεγ­γά­ρι· και οι φο­νιά­δες που έ­φτα­σαν να πιουν νε­ρό με­σο­νυ­χτίς, έ­τσι τον βρή­καν, πε­σμέ­νο σαν κεραυνοβολημένη δρυ αλλ’ ό­χι τσα­κι­σμέ­νο. Και γύ­ρω του χι­λιά­δες παι­διά, α­πό κεί­να που δεν μπο­ρείς να σφά­ξεις ού­τε ν’ αρ­πά­ξεις, έ­πι­ναν νε­ρό χο­ρεύο­ντας και τρα­γου­δώ­ντας: «Νε­ρό α­γά­μπεϊμ, Σου α­δερ­φέ μου! Νε­ρό α­γά­μπεϊμ, Σου α­δερ­φέ μου!» Και το μαγγάνι γυρ­νού­σε ο­λο­μό­να­χο, σαν α­πό θαύ­μα, σπρω­γμέ­νο ό­χι πια α­πό το ά­ψυ­χο σώ­μα αλλ’ α­πό την ά­φθι­τη α­γά­πη του Ο­σμάν για κά­θε δι­ψα­σμέ­νο. Και γυρ­νού­σε, γυρ­νού­σε, γυρ­νού­σε και τρα­γου­δού­σε το ό­μορ­φο «Τρα­γού­δι του Ο­σμάν» με τα χα­ρού­με­να τρι­ξί­μα­τα και τα γουρ­γου­ρί­σμα­τά του, ό­πως πά­ντα.

 

 

 

Μα ούτ’εδώ τελειώνει η ι­στο­ρί­α του Ο­σμάν. Να πώς τε­λειώ­νει πρα­γμα­τι­κά:

 

Έ­τσι τον βρή­κε το φεγ­γά­ρι· και οι φο­νιά­δες που έ­φτα­σαν να πιουν νε­ρό με­σο­νυ­χτίς, έ­τσι τον βρή­καν, πε­σμέ­νο σαν κεραυνοβολημένη δρυ αλλ’ ό­χι τσα­κι­σμέ­νο. Και γύ­ρω του χι­λιά­δες παι­διά, α­πό κεί­να που δεν μπο­ρείς να σφά­ξεις ή ν’ αρ­πά­ξεις, έ­πι­ναν νε­ρό χο­ρεύο­ντας και τρα­γου­δώ­ντας: «Νε­ρό α­γά­μπεϊμ, Σου α­δερ­φέ μου! Νε­ρό α­γά­μπεϊμ, Σου α­δερ­φέ μου!» Και το μαγγάνι γυρ­νού­σε· γυρ­νού­σε ό­χι ο­λο­μό­να­χο σαν α­πό θαύ­μα, αλ­λά σπρω­γμέ­νο α­πό τον Ρε­σού­ι, έ­πει­τα α­πό τον Ε­κρέμ, έ­πει­τα α­πό τον άλ­λον Ο­σμάν, κι έ­πει­τα α­πό τον Νε­τσν­τέτ και τον Τ­ζα­λάλ, τον Α­ζίζ, τον Ορ­χάν και ό­λους τους άλ­λους, στράτευμα ολόκληρο, που έ­φε­ρε και κρά­τη­σε ε­κεί, πά­νω στο μαγγάνι, η ά­φθι­τη α­γά­πη του Ο­σμάν για κά­θε δι­ψα­σμέ­νο.

Ας έρ­χο­νται κά­ποιοι και ας ρω­τά­νε, κρυ­φο­γε­λώ­ντας μά­λι­στα ει­ρω­νι­κά: «Για ποιον τρα­βά­τε το νε­ρό; Δεν περ­νά­ει κα­νέ­νας πια!»

Κι αυ­τοί, ο Ρε­σού­ι, ο Ε­κρέμ, ο άλ­λος Ο­σμάν, ο Νε­τσν­τέτ, ο Τ­ζα­λάλ, ο Α­ζίζ, ο Ορ­χάν και ό­λοι όσους έ­φε­ρε και κρά­τη­σε ε­κεί, πά­νω στο μαγγάνι, η ά­φθι­τη α­γά­πη του Ο­σμάν, α­πα­ντούν: «Για σας και τα παι­διά σας και για ’κεί­νων τα παι­διά· για να πί­νουν και να θυ­μού­νται· να πί­νουν και να περ­νά­νε γε­λώ­ντας, χο­ρεύο­ντας και τρα­γου­δώ­ντας, σαν παι­διά!»

Φυ­σι­κά δεν θα πά­ψουν πο­τέ να υ­πάρ­χουν αυ­τοί που ρω­τά­νε ει­ρω­νι­κά: «Για ποιον τρα­βά­τε το νε­ρό; Δεν περ­νά­ει κα­νέ­νας πια!»

Αλλ’ εμείς ξέρουμε πως θα περάσουν! Θα έρ­θουν και οι ωραίοι άνθρωποι και οι ευμενείς και­ροί. Και πως οι Ρε­σού­ι, Ε­κρέμ, Νετσ­ντέτ, Τζα­λάλ, Α­ζίζ και οι άλ­λοι ποτέ δεν θα πά­ψουν να υ­πάρ­χουν· και θα συ­νε­χί­σουν να τρα­βά­νε νε­ρό μαζί με τον Οσμάν.

Γι­’ αυ­τό γυρ­νά­ει, γυρ­νά­ει και θα γυρ­νά­ει πά­ντα το μαγγάνι του κόσμου και της γης. Και θα γυρ­νά­ει, θα γυρ­νά­ει, θα γυρ­νά­ει, θα γυρ­νά­ει και θα τρα­γου­δά­ει το «Τρα­γού­δι του Ο­σμάν» με τα χα­ρού­με­να τρι­ξί­μα­τα και τα γουρ­γου­ρί­σμα­τά του, ό­πως πά­ντα.

Αλλά γιατί τους α­να­φέ­ρου­με ό­λους αυ­τούς σε μια δι­ή­γη­ση που α­φο­ρά α­πο­κλει­στι­κά τον Ο­σμάν; Δι­ό­τι ο Ο­σμάν ή­ταν συ­ναι­σθη­μα­τι­κός και ά­ρα πη­γαίος. Οι άλ­λοι ή­σαν συ­νει­δη­τοί. Ο Ο­σμάν κα­τέ­λη­ξε ως ή­ρω­ας· οι άλ­λοι χτί­σα­νε με η­ρω­ι­σμό τη ζω­ή τους.