Τα «έγγραμμα» πεντάλεπτα του κ. Μπαμπινιώτη

Η επανάσταση της πληροφορικής έχει γεννήσει χιλιάδες όρους, από τους οποίους αρκετοί, πολλές δεκάδες ή εκατοντάδες, έχουν γίνει στοιχείο της καθημερινής ζωής, κάτι πολύ λογικό αφού ένα από τα χαρακτηριστικά της επανάστασης αυτής είναι πως η χρήση της τεχνολογίας έχει εκδημοκρατιστεί. Οι όροι έχουν όλοι τους σχεδόν εισαχθεί από τα αγγλικά και έχουν μεταφερθεί στα ελληνικά με μικρότερη ή μεγαλύτερη επιτυχία.

Συχνά, ο αγγλικός όρος με τον ελληνικό συνυπάρχουν και χρησιμοποιούνται σε διαφορετικά επίπεδα ύφους, πιο επίσημος ο ελληνικός όρος, πιο λαϊκός ο αγγλικός, κομπιούτερ και υπολογιστής, ιντερνέτ και Διαδίκτυο. Στον προφορικό λόγο και μεταξύ συναδέλφων χρησιμοποιούμε περισσότερο τους αγγλικούς όρους, όταν γράφουμε πιο πολύ τους ελληνογενείς. Κάποιοι ελληνικοί όροι είναι άγνωστοι στον πολύ κόσμο, αλλά, αν συγκρίνουμε με μια προηγούμενη τεχνολογική επανάσταση που επίσης προκάλεσε μαζική εισροή όρων στο λεξιλόγιό μας, εννοώ το αυτοκίνητο, μάλλον καλά τα έχουμε καταφέρει με τους όρους της πληροφορικής. Το λέω αυτό διότι ενώ οδηγώ αυτοκίνητο δεν ξέρω τους ελληνογενείς όρους για το καρμπιρατέρ, το γκάζι ή το παρμπρίζ (αλεξήνεμο το λένε; ) -όμως ξέρω την ελληνογενή ονομασία όλων των εργαλείων του υπολογιστή μου έστω κι αν συχνά χρησιμοποιώ τον αγγλικό όρο.

Ένας όρος που έχει πονοκεφαλιάσει πολύ κόσμο για την απόδοσή του είναι ο όρος online (on line, on-line), που χρησιμοποιείται ως επίθετο (online sales) και ως επίρρημα (I am online).

Μια λύση, βέβαια, είναι να δεχτούμε τον όρο ως ασυμμόρφωτο δάνειο (τύπου ‘παρμπρίζ’) και αυτό ακριβώς κάναμε άλλωστε, αφού ο όρος έχει μπει στην ελληνική γλώσσα και καθημερινή ζωή πολύ πριν από την ορμητική είσοδο των ηλεκτρονικών υπολογιστών σε κάθε σπίτι -θυμάμαι (αλλά δεν μπορώ να βρω) τη γελοιογραφία του Γιάννη Ιωάννου με τη γιαγιά στην τράπεζα να θρηνεί που «έπεσε το ονλάιν». Φυσικά, αν το χρησιμοποιήσουμε έτσι στον γραπτό μας λόγο, θα το γράψουμε ελληνικά -ονλάιν- αν γράφουμε ελληνικό κείμενο.

Αλλά χρειάζεται και ένας ελληνογενής όρος, αν μη τι άλλο για να μπορεί να κλίνεται, αφού όπως είπαμε η λέξη ως επίθετο χρησιμοποιείται. Και όταν έχεις επίθετο, θέλεις έναν μονολεκτικόν όρο, γι’ αυτό και δεν είναι κατάλληλες οι περιφραστικές αποδόσεις, που αρχικά είχαν προταθεί, όπως «σε άμεση επικοινωνία», «σε απευθείας σύνδεση» (και άλλες χειρότερες, π.χ. σε συνεχή ροή!).

Στις περισσότερες περιπτώσεις, μια ικανοποιητική απόδοση του online είναι το «διαδικτυακός» ή το «ηλεκτρονικός». Διαδικτυακές πωλήσεις, ας πούμε. Ωστόσο, όταν θέλεις ακρίβεια πρέπει να δεχτείς ότι υπάρχουν και ονλάιν επικοινωνίες που δεν είναι διαδικτυακές (ας πούμε, μέσα από το δίκτυο μιας τράπεζας).

Η ΕΛΕΤΟ πρότεινε τον όρο «επιγραμμικός», ο οποίος έχει γίνει αποδεκτός από ευρύτερα στρώματα χρηστών (δεν έχουν όλες οι ορολογικές της προσπάθειες την ίδια επιτυχία). Προσωπικά δεν είχα ενθουσιαστεί στην αρχή, όταν όμως τον χρησιμοποίησα είδα ότι λύνει προβλήματα -κι έτσι, σε μιαν ανάλογη συζήτηση που είχαμε στο ιστολόγιο το 2009, είχα παρατηρήσει ότι «αν θέλουμε να έχουμε μία απόδοση του όρου, ίσως θα έπρεπε να το υιοθετήσουμε». Σήμερα, θα παρέλειπα το «ίσως», μια και θεωρώ το ορολογικό πρόβλημα λυμένο. Ο όρος «επιγραμμικός» χρησιμοποιείται ευρύτερα, και έχει γίνει αποδεκτός, ενώ περιλαμβάνεται και στο Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας.

Όταν το online χρησιμοποιείται ως επίρρημα, το «επιγραμμικά» δεν δίνει πάντοτε τη λύση. Διότι, ενώ μπορείς θαυμάσια να πεις ότι «οι εφαρμογές αυτές λειτουργούν επιγραμμικά» (ας πούμε), δεν μπορείς βέβαια να πεις «είμαι επιγραμμικά» για το «είμαι ονλάιν». Εκεί ή θα χρησιμοποιήσεις το ασυμμόρφωτο δάνειο ή θα πεις, απλώς, «είμαι συνδεδεμένος».

Αλλά με αυτή την εξαίρεση το επιγραμμικός είναι (κατά τη γνώμη μου) μια καλή λύση.

Δεν δέχονται όλοι τον όρο αυτό, βέβαια -και ένας που δεν συμφωνεί είναι ο… εθνικός μας γλωσσολόγος, ο Γ. Μπαμπινιώτης. Ο κ. Μπαμπινιώτης έχει, εδώ και λίγον καιρό, ξεκινήσει καθημερινές πεντάλεπτες εκπομπές για γλωσσικά θέματα από τον ραδιοσταθμό Βήμα FM. Ενδιαφέρον έχουν αυτά τα πεντάλεπτα, καθώς συνήθως ο Γ.Μπ. αφηγείται ιστορίες λέξεων από το ετυμολογικό του λεξικό.

Προχτές λοιπόν, ο Γ. Μπαμπινιώτης παρότρυνε τους ακροατές του να μη λένε/γράφουν ονλάιν αλλά… έγγραμμος. Ενώ δηλαδή ύστερα από χίλια ζόρια έχει καθιερωθεί ή κοντεύει να καθιερωθεί ένας όρος, ο επιγραμμικός, ο εθνικός μας λεξικογράφος προτείνει έναν άλλον, ο οποίος, όπως θα σας πείσει μια αναζήτηση με το γκουγκλ, χρησιμοποιείται ελάχιστα. Μάλιστα, κάποιες από αυτές τις ανευρέσεις είναι άσχετες, όπως π.χ. όταν κάποιος γράφει για «λευκές και έγγραμμες σελίδες«, δηλαδή σελίδες με γραμμές, όπως στα τετράδια, γραμμωτές.

Ακόμα κι αν οι δυο όροι (έγγραμμος – επιγραμμικός) κρίνονταν σε ίση βάση, νομίζω ότι ο δεύτερος υπερτερεί, μια και είναι κάπως (όχι πολύ, ομολογώ) διαφανέστερος και δίνει καλύτερο επίρρημα. Ωστόσο, οι όροι δεν κρίνονται σε ίση βάση, αφού ο «επιγραμμικός» έχει γίνει ευρύτερα αποδεκτός και χρησιμοποιείται εδώ και αρκετά χρόνια και από τη δημόσια διοίκηση, ευρωπαϊκή και εγχώρια.

Το χειρότερο είναι ότι ο ανύπαρκτος ουσιαστικά όρος «έγγραμμος» έχει περιληφθεί από τον Γ. Μπαμπινιώτη στο γενικό λεξικό του. Όχι στην πρώτη έκδοση, αλλά σίγουρα στην έκδοση του 2005 που έχω μπροστά στα μάτια μου -να το λήμμα.

Λέω «το χειρότερο» επειδή άλλο είναι να προτείνει κάποιος έναν όρο κι άλλο είναι να τον εντάσσει με το έτσι θέλω σε ένα λεξικό. Στα γενικά λεξικά καταχωρούνται όροι που υπάρχουν και που χρησιμοποιούνται ήδη σε ικανοποιητικό βαθμό, όχι ανύπαρκτοι όροι που ελπίζεται έτσι να γίνουν γνωστοί -δεν είναι αυτή η δουλειά των λεξικών!

Αλλά ξέρουμε ότι ο κ. Μπαμπινιώτης θεωρεί ότι τα λεξικά δεν καταγράφουν τη γλώσσα όπως χρησιμοποιείται, αλλά προδιαγράφουν τη γλώσσα όπως εκείνος νομίζει πως θα έπρεπε να είναι -το δε λεξικογραφικό του γινάτι είναι τόσο μεγάλο, που όχι μόνο εφευρίσκει όρους αλλά και όσους όρους δεν του αρέσουν τους τιμωρεί με αποκλεισμό -κι έτσι, για παράδειγμα, τον όρο «γενόσημος», που υπάρχει στη γλώσσα μας από τις αρχές του 20ού αιώνα και στη νομοθεσία μας από το 1985, επειδή δεν τον εγκρίνει δεν τον έχει συμπεριλάβει στα λεξικά του, ακόμα και στις τελευταίες εκδόσεις!

Αλλά βέβαια η γλώσσα είναι πράγμα απρόβλεπτο και κομμουνιστικό, κι όσες αυθεντίες επιχείρησαν να την ποδηγετήσουν απέτυχαν. Δεν πρωτοτυπεί ο κ. Μπαμπινιώτης -και κρίμα είναι που δεν περιορίζεται στις τόσο ωραίες ιστορίες λέξεων που αφηγείται.