Το χασίς είναι το όπιο του Μπογδάνου

Ο τίτλος του σημερινού άρθρου αποτελεί υπαινιγμό στη γνωστή ρήση «Η θρησκεία είναι το όπιο του λαού», που αποδίδεται στον Κάρολο Μαρξ και με κανένα τρόπο δεν υπονοεί ότι ο δημοσιογράφος Κων. Μπογδάνος έχει κάποια σχέση με τις συγκεκριμένες ψυχότροπες ουσίες.

Απλώς, ο δημοσιογράφος στην προχτεσινή του εκπομπή, και ενώ συνέχιζε την επίδειξη πασαλειμ… γνώσεων την οποία έχει αναγάγει σε μόνιμη τακτική του, πέταξε μιαν αρκετά ενδιαφέρουσα κοτσάνα, που μου δίνει την ευκαιρία για το σημερινό άρθρο.

Στην αρχή, σκέφτηκα να φιλοξενήσω το μπογδάνειο μαργαριτάρι στα μεζεδάκια του Σαββάτου, επειδή όμως το θέμα έχει και γλωσσικό ενδιαφέρον αποφάσισα να το αναπτύξω σε αυτοτελές άρθρο.

Λοιπόν, στην προχτεσινή εκπομπή του στον Σκάει, ο Κ. Μπογδάνος, παίρνοντας αφορμή από το γεγονός ότι βρέθηκαν σύριγγες σε ένα διαμέρισμα που ίσως είχαν νοικιάσει οι μακελάρηδες του Παρισιού, ρώτησε τη συνεργάτριά του αν ξέρει «από πού βγαίνει η λέξη ασάσιν που σημαίνει δολοφόνος» (στο 57.30 του αρχείου):

http://www.skai.gr/player/TV/?mmid=266755

Kαι αμέσως συμπληρώνει «βγαίνει απ’ το χασίς» και συνεχίζει λέγοντας ότι, όπως διάβασε στη «Σαμαρκάνδη» του Αμίν Μααλούφ, η ρίζα είναι η λέξη «χασασιγιούν», διότι «οι πρώτοι τζιχαντιστές ή αν θέλετε δολοφόνοι αυτοκτονίας, που τους έστελνε ο Γέρος του Βουνού πάνω σε ένα απόρθητο οχυρό, το Αλαμούτ, στη Μέση Ανατολή, πήγαιναν και σκότωναν -τότε μαχαίρωναν, δεν μπορούσαν να ανατιναχθούν- τον αντίπαλο, αφού είχανε αφιονιστεί. Αφιόνι είναι το χασίς. Τους τίγκαραν λοιπόν στις ουσίες, και τους στέλνανε. Χασίς – χασασιγιούν -ασάσιν, πέρασε στις λατινογενείς γλώσσες, στα αγγλικά, το ίδιο και τα γαλλικά. Αν λοιπόν αυτές οι σύριγγες…»

Καλά το ξεκινάει ο Κ. Μπογδάνος, αλλά μετά το χαλάει και δικαιώνει τον τίτλο που του έχει απονείμει το ιστολόγιο, που τον ανακήρυξε Νομάρχη Ημιμαθείας.

Αναφέρομαι στη διαβεβαίωση ότι «αφιόνι είναι το χασίς», την οποία ο κ. Νομάρχης εκστομίζει στο 58.24 (αν είδα καλά) του βιντεακιού.

Είναι έτσι; Νομίζω πως δεν είναι. Αφιόνι είναι το όπιο. Το χασίς όμως δεν είναι όπιο. Πρόκειται για δυο ναρκωτικά, που παράγονται από φυτά, αλλά όχι από τα ίδια φυτά.

Το χασίσι ή χασίς παράγεται από την κάνναβη. Το όπιο από ένα είδος παπαρούνας, μήκων η υπνοφόρος που είναι η επίσημη ονομασία της.

Ούτε είναι ίδιες οι δραστικές ουσίες τους. Το χασίς περιέχει τετραϋδροκανναβινόλη (THC) ενώ το όπιο περιέχει μορφίνη (από την οποία παράγεται η ηρωίνη). Εξαιτίας της μορφίνης που περιέχει, το όπιο είναι από τα πιο παλιά αναλγητικά που χρησιμοποιούσε η παραδοσιακή ιατρική. Στην έξοδο του Μεσολογγιού, λένε, τα μωρά παιδιά τα είχαν ποτίσει οι μανάδες τους αφιόνι για να μην κλάψουν και προδώσουν την παρουσία τους στους πολιορκητές.

Η ιστορία πάντως με τον Γέρο του Βουνού και τους ασασίνους του είναι θαρρώ σωστή: σύμφωνα με την παραδοσιακή ετυμολογία της λέξης, πράγματι οι Νιζαρίτες, μια ισμαηλιτικη σέχτα, χρησιμοποιούσε εκπαιδευμένους πράκτορες (θα λέγαμε σήμερα) για να εκτελεί πολιτικές δολοφονίες αλλά και κατασκοπία. Ωστόσο, η σημερινή έρευνα αμφιβάλλει κατά πόσον οι κατάσκοποι αυτοί είχαν κάνει χρήση χασίς πριν αναλάβουν αποστολή ή γενικά κατά πόσο χρησιμοποιούσαν το χασίς στην εκπαίδευσή τους. Και ενώ η ονομασία τους προέρχεται από το αραβικό χασισίν που θα πει «χασισοπότες», δεν αποκλείεται ο όρος στα αραβικά να είχε προσλάβει γενική μειωτική σημασία και να σήμαινε κάτι σαν «απόβλητοι». Hashish στα αραβικά σημαίνει «χόρτο» και ο όρος χρησιμοποιήθηκε ειδικά για την κάνναβη -να θυμηθούμε εδώ ότι και στην αργκό τη δική μας το χασίς λέγεται «χόρτο».

Το βέβαιο είναι ότι οι Δυτικοί, Σταυροφόροι και άλλοι, φοβόντουσαν πολύ τους ασασίνους κι έτσι ο όρος σιγά σιγά αυτονομήθηκε, δηλαδή δεν σήμαινε τους Νιζαρίτες εκτελεστές αλλά οποιονδήποτε δολοφόνο -κι έτσι σε πολλές δυτικές γλώσσες assassin στα αγγλικά και στα γαλλικά, assassino στα ιταλικά, είναι γενικώς ο δολοφόνος.

Και ασσασσίνος στα μεσαιωνικά ελληνικά. Σε μια κρητική παράφραση της Καινής Διαθήκης διαβάζουμε:

Τότε ο Πιλάτος ο σκληρός το Χριστό αποφασίζει

και να τονε σταυρώσουσι τω ’Βραίω τονε χαρίζει,

κι ελύτρωσε το Βαραβά τον κλέφτη και ασσασσίνο,

απού ‘τονε κακός ληστής εις τον καιρό εκείνο

(Το ποίημα χρονολογείται στα τέλη 15ου με αρχές 16ου αιώνα -όπως βλέπετε για άλλη μια φορά, η δημοτική κρητική γλώσσα ήταν έτοιμη και δουλεμένη, πριν τη φιμώσουν σε συνεργασία ο Τούρκος και ο λογιότατος).

Το αφιόνι, πάλι, είναι αντιδάνειο. Στην αρχή έχουμε τη λέξη όπιον που είναι παράγωγο του οπός (που θα πει χυμός φυτού). Η ελληνιστική λέξη όπιον, με σημασία τον χυμό της παπαρούνας, περνάει στα αραβικά. Οι Άραβες δεν συμπαθούν τον φθόγγο π, κι έτσι τον Πλάτωνα τον κάνανε Αφλατούν και τον Απολλώνιο Μπαλινούς. Παρόμοια, και το όπιον το είπανε αφιούν, και από εκεί η λέξη πέρασε στα τουρκικά, afyon, και στα ελληνικά, αφιόνιον, και από εκεί αφιόνι.

Στη Μικρασία καλλιεργούσαν την οπιοφόρο παπαρούνα και η πρωτεύουσα, ας πούμε, της οπιοφόρου περιοχής ήταν το Αφιόν Καραχισάρ, κατά λέξη ‘το μαύρο κάστρο του αφιονιού’, που άκμασε χάρη στο εμπόριο οπίου. Στη μικρασιατική εκστρατεία, ο ελληνικός στρατός κατέλαβε το Αφιόν Καραχισάρ το καλοκαίρι του 1921. Οι καμπάνες στην Αθήνα ήχησαν χαρμόσυνα, αλλά η επιτυχία αυτή έμεινε χωρίς συνέχεια -και ήταν η τελευταία. Ένα χρόνο αργότερα, η ανακατάληψη της πόλης από τους Τούρκους σήμανε την αρχή της καταστροφής.

Για τις θεραπευτικές και ψυχότροπες ιδιότητες του οπίου και του χασισιού δεν θα γράψω, εμείς εδώ λεξιλογούμε -αν και στα σχόλια είστε ελεύθεροι να γράψετε ό,τι θέλετε. Ούτε θα ακουμπήσω το θέμα των χασικλήδικων ρεμπέτικων ή της ορολογίας του χασισιού (μαστούρα, ας πούμε, τεκές ή λουλάς): αυτό είναι άλλο άρθρο, να μην πω ολόκληρο βιβλίο!

Προς το παρόν, ας μείνουμε στο ότι άλλο χασίς και άλλο αφιόνι!