Γέμελοι και μπινιάρηδες

Χτες πήγα στην Κόρινθο.  Είχα πάρα πολλά χρόνια να πάω, από τότε που ο Λέων Σγουρός ήταν ακόμα δόκιμος. Βλέπεις, η Κόρινθος έχει το καλό (ή το κακό) ότι βρίσκεται πολύ κοντά’ κάθε φορά που περνούσαμε απέξω, καθώς πηγαίναμε στο Ναύπλιο ή πιο πέρα, ή στην Πάτρα, λέγαμε «να ρθούμε καμιά φορά και στην Κόρινθο» -αλλά μέναμε στα λόγια. Οπότε, χτες πήρα τον προαστιακό και σε μια ώρα είχα φτάσει.

Από τον σταθμό του τρένου, που είναι έξω από την πόλη, πήρα ταξί για να ανέβω στον Ακροκόρινθο. (πληρώνοντας περισσότερα από το εισιτήριο του τρένου πηγαινέλα). Καθώς περνούσαμε από την Αρχαία Κόρινθο, το χωριό, ο ταξιτζής μού σύστησε την ταβέρνα του Γέμελου «για μαγειρευτά».

Συνήθως δεν δίνω μεγάλη σημασία σε τέτοιες συστάσεις, αλλά τούτη τη φορά έκανα την εξαίρεση, επειδή είχα τον λόγο μου.

Κι έτσι, όταν κατηφόρισα από τον Ακροκόρινθο κάτω, πέρασα πρώτα από τα αρχαία (αν θέλετε να πάτε, να περιμένετε καλύτερα ως την 1η Μαρτίου, διότι το Μουσείο είναι κλειστό για ανακαίνιση έως τότε) κι ύστερα, βγαίνοντας από τον αρχαιολογικό χώρο πήγα στην ταβέρνα του Γέμελου. Ή ίσως του Γιέμελου, διότι στο μεν εστιατόριο η πινακίδα γράφει Gemelos, αλλά προηγουμένως, μέσα στο χωριό, είχα δει ένα κηδειόχαρτο για κάποιον «Γιέμελο». Εναλλακτική γραφή, βεβαια, αν και κατά τη γνώμη μου, αφού το «γε» προφέρεται το ίδιο με το «γιε», προτιμότερη είναι η απλούστερη γραφή, Γέμελος.

Το εστιατόριο είχε λαχανοντολμάδες και γουάι-φάι. Οι ντολμάδες δεν ήταν πολύ καλοί, αλλά το γουάι φάι ήταν γρήγορο. Στο τέλος, με τον λογαριασμό, για κέρασμα (μια συνήθεια που έχει πια καθιερωθεί, θαρρώ) φέρανε πορτοκάλια -πολύ λογικό. Αλλά εδώ δεν γαστρονομολογούμε, λεξιλογούμε.

Λεξιλογώντας λοιπόν, θα πω καταρχάς ότι, σύμφωνα με την εφαρμογή «Από πού κρατάει η σκούφια σου» που σου δίνει τις περιοχές της χώρας όπου έχει τη μεγαλύτερη συχνότητα το κάθε επώνυμο, το επώνυμο «Γιέμελος» έχει έντονη συγκέντρωση στην Αρχαία Κόρινθο. Εγώ ως τα σήμερα δεν ήξερα κανέναν που να το γράφει έτσι, είχα συναντήσει μόνο τη γραφή «Γέμελος» -νομίζω μάλιστα πως υπήρχε παλιά κι ένας ποδοσφαιριστής με αυτό το επώνυμο, τερματοφύλακας θαρρώ.

Αλλά τι σημαίνει γέμελος; Υπάρχει τέτοια λέξη εκτός από επώνυμο; Υπάρχει, αν και δεν την έχουν τα σημερινά λεξικά, ακόμα και τα μεγάλα (σίγουρα δεν την έχουν το ΛΚΝ και ο Μπαμπινιώτης, το Χρηστικό δεν το έχω πρόχειρο, αλλά στοιχηματίζω πως δεν θα την έχει). Όταν λέω για μια λέξη ότι «δεν την έχουν τα λεξικά» δεν το λέω απαραίτητα ως μομφή, το λεξιλόγιο ανανεώνεται, λέξεις που κάποτε χρησιμοποιούνταν σχεδόν κοντεύουν να ξεχαστούν, εύλογο είναι να χάνουν τη θέση τους σε ένα γενικό (και όχι ιστορικό) λεξικό.

Λοιπόν, γέμελος είναι ο δίδυμος. Υπάρχει και η παραλλαγή «γιόμελος». Η λέξη έχει ιταλική ετυμολογία, στα ιταλικά gemello, και στον πληθυντικό gemelli είναι οι δίδυμοι (και οι Δίδυμοι, το ζώδιο). Συγγενικό και το γαλλικό jumeau. Στην αρχή, το λατινικό gemellus.

Δεν ξέρω αν ακούγεται ακόμα η λέξη «γέμελοι» για τους δίδυμους -αν κάποιος τη χρησιμοποιεί, ας το πει. Να σημειώσω πάντως και την παραλλαγή «διόμελος» (ίσως με παρετυμολογία από το δύο) αλλά και «δέμελος» (και όχι, δεν ονομάστηκε από εκεί ο Αρακέν Ντεμέλο).

Υπάρχει κι άλλη μια παλιά λαϊκή λέξη για τους δίδυμους, που επίσης δεν νομίζω να ακούγεται πια στις μέρες μας και που κι αυτή  διασώζεται ως επώνυμο. Πρόκειται για τη λέξη «μπινιάρης», που επίσης σημαίνει δίδυμος.

Τώρα, στις μέρες μας η λέξη πιθανόν να ηχεί κακέμφατη, να τη συνδέει κάποιος με τον μπινέ και την μπινιά, αλλά δεν έχει καμιά ετυμολογική βέβαια σχέση με αυτές τις λέξεις. Είναι αλβανικό δάνειο, αλλά η απώτερη ρίζα του είναι λατινική, binarius.  Υπάρχει και η παραλλαγή «μπινάρης».

Ο Μακρυγιάννης στα Οράματα και θάματα  κάνει συχνά λόγο για τα δίδυμα παιδιά του, που τα αποκαλεί «τα μπινιάρια» (συχνότερα) και «μπινάρια»: «…συγχρόνως μου λέγει κι ο Άγιος Γιάννης: ‘συγυρίσου δια την γιορτή σου, ότι ζυγώνει, και θα γιορτάσεις· και θα βαφτίσομεν και τα δυό μπινιάρια, τον Γιώργη και Δημήτρη'» (Αυτό, στη σελ. 50. Ο Μακρυγιάννης είχε απευθείας τηλεφωνική σύνδεση με κάμποσους Αγίους).

Όπως και ο γέμελος, έτσι και ο μπινάρης/μπινιάρης αμφιβάλλω αν ακούγεται. Και πάλι, σχολιάστε αν πέφτω έξω. Όπως είπαμε, διασώζεται ως επώνυμο. Η παραλλαγή Μπινιάρης έχει τη μεγαλύτερη συχνότητά της στη Νέα Επίδαυρο, ενώ επίσης υψηλές συγκεντρώσεις σε χωριά της Αργολιδοκορινθίας και στο Μαρμάρι της Εύβοιας. Ο Μπινάρης επιχωριάζει στο Δελβινάκι.

Άλλη λαϊκή ονομασία για τα δίδυμα παιδιά είναι «διπλάρια». Διπλάρι στον ενικό, ή διπλάρης ή δίπλαρος. Και πάλι έχουμε επώνυμα από αυτές τις λέξεις -να θυμίσω την παλιά καλλονή (της δεκαετίας του 1930), τη Θάλεια την Αλίκη Διπλαράκου, που το σπίτι της είναι στον ίδιον δρόμο με το δικό μου, αλλά καμιά δεκαριά τετράγωνα πιο πέρα.

Από το ίδιο το δίδυμος υπάρχει και το «διδυμάρικος», διδυμάρκος, αλλά και τζιτζιμάρκος, παραλλαγή που τη βρίσκω στη σελίδα του Λιθοξόου.

Στα «Συνώνυμα και συγγενικά» του Βλαστού, πέρα απ’ όλα τα παραπάνω, βρίσκω και το «βιτιλός», που ούτε το ήξερα ούτε μπορώ να φανταστώ την ετυμολογία του -μάλλον λατινική. Βιτιλός είπαμε, όχι βάταλος.

Να τελειώσουμε με την κρητική λέξη συμπραγός (από το αρχαίο συμπραγής, λέει ο Χατζιδάκης). Θαρρώ πως από εκεί είναι και το κρητικό επώνυμο Ζυμβρακάκης, που το φέρει μεταξύ άλλων μεγάλη κρητική οικογένεια που γόνος της ήταν και ο στρατηγός Επαμεινώνδας (Παμίκος) Ζ., πρωταγωνιστής στο κίνημα του 1909. Αλλά και το Συμπραγός υπάρχει ως επώνυμο, που επιχωριάζει στο Τζερμιάδο.

Αν ξέρετε άλλο συνώνυμο για τα δίδυμα παιδιά, πείτε το στα σχόλια.

Παλιότερα, λέγανε πως δίδυμη κύηση είναι η μία στις 80. Όπως άκουσα τις προάλλες, το ποσοστό αυτό έχει διπλασιαστεί τα τελευταία 20-30 χρόνια στις δυτικές κοινωνίες. Η προφανής εξήγηση είναι πως αυτό οφείλεται στους ιατρικώς υποβοηθούμενους τοκετούς, υπάρχει όμως και μια δεύτερη αιτία, και είναι η αύξηση της ηλικίας τεκνοποίησης. Για κάποιον λόγο που δεν τον ξέρω, οι γυναίκες που μένουν έγκυες στα 18-20 έχουν ελάχιστες δίδυμες κυήσεις, και όσο μεγαλώνει η ηλικία η συχνότητα αυξάνεται, φτάνοντας στο ανώτατο κάπου στα 35. Και καθώς στις μέρες μας τεκνοποιούμε όλο και πιο αργά, αυξάνεται και ο αριθμός των δίδυμων κυήσεων. Ή τουλάχιστον, έτσι άκουσα στο ραδιόφωνο.

Αυξάνονται τα δίδυμα, αλλά μειώνονται οι λέξεις που χρησιμοποιούμε για να αναφερθούμε σε αυτά -μόνο δίδυμα και διδυμάκια έχω ακούσει στον κύκλο μου, καμιά άλλη από τις λέξεις που παρέθεσα πιο πάνω. Νάναι κι αυτό λεξιπενία;