Ο Αλεξανδρινός που λάτρευε το διάβασμα

Κάτι άλλο είχα προγραμματίσει για σήμερα, αλλά με γράπωσε αμείλικτη η θλιβερή είδηση. Θα ήταν αχαριστία να μην αλλάξω πρόγραμμα, και το ιστολόγιο αχάριστο δεν είναι -οπότε το σημερινό άρθρο αφιερώνεται στον μεγάλο Αλεξανδρινό.

Το ξέρω, ο τίτλος παραπλανά, διότι έχουμε συνηθίσει Αλεξανδρινό ν’ αποκαλούμε τον Καβάφη. Ωστόσο, ο Ουμπέρτο Έκο, που χτες άφησε φτωχότερον τον μάταιο τούτο κόσμο, ήταν κι αυτός Αλεξανδρινός ή έστω Αλεσαντριανός, αφού είχε γεννηθεί στην Αλεσάντρια (Alessandria) του Πεδεμοντίου, μια μεσαίου μεγέθους πόλη κάπου 70 χιλιόμετρα από το Τορίνο, που οφείλει το όνομά της όχι στον Μεγαλέξαντρο αλλά σε κάποιον Πάπα που λεγόταν Αλέξανδρος και που τα περιστατικά της ίδρυσής της τα αφηγείται ο Έκο στο μυθιστόρημά του Μπαουντολίνο -και έχει βάλει τον ήρωά του να έχει κι αυτός γεννηθεί στην Αλεσάντρια, ο τρίτος διάσημος γιος της θα λέγαμε (ο δεύτερος είναι ο ποδοσφαιριστής Τζάνι Ριβέρα).

Αλλά αποκαλώ Αλεξανδρινό τον Έκο και για έναν ακόμα λόγο, διότι είχε όχι μόνο την απίστευτη πολυμάθεια αλλά και τον μανιακό έρωτα για τα βιβλία που έχουμε παραδοσιακά συνδέσει με τους Αλεξανδρινούς εκείνους λόγιους που έστησαν και διεύθυναν τη μυθική βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, τον Ζηνόδοτο, τον Απολλώνιο, τον Ερατοσθένη, και βέβαια τον Καλλίμαχο. Λένε πως είχε 30.000 τόμους στο σπίτι του στο Μιλάνο, και είχε γράψει:

«Όποιος δε διαβάζει, στα 70 του θα έχει ζήσει μόνο μια ζωή, τη δική του! Όποιος διαβάζει θα έχει ζήσει 5000 χρόνια: ήταν εκεί όταν ο Κάιν σκότωσε τον Άβελ, όταν ο Ρέντσο παντρεύτηκε τη Λουτσία, όταν ο Λεοπάρντι θαύμαζε το άπειρο… Γιατί η ανάγνωση είναι μια αθανασία προς τα πίσω.»  (Chi non legge, a 70 anni avrà vissuto una sola vita: la propria! Chi legge avrà vissuto 5000 anni: c’era quando Caino uccise Abele, quando Renzo sposò Lucia, quando Leopardi ammirava l’infinito… perché la lettura è una immortalità all’indietro).

Ο Έκο χάρισε σε χιλιάδες, ίσως σ’ εκατομμύρια αυτήν την «αθανασία προς τα πίσω», επειδή με κάποιο από τα βιβλία του τούς μετέτρεψε σε φιλαναγνώστες, βιβλιόφιλους ή βιβλιοφάγους. Πολύ πιο γνωστά είναι τα μυθιστορήματά του, ωστόσο δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στη μυθοπλασία ήρθε αργά, σχεδόν πενηντάρης, κι αφού είχε γράψει ήδη δεκάδες δοκίμια και ήταν από τους πρωτοπόρους της σημειωτικής. (Εδώ μπορείτε να τον ακούσετε σε μια απολαυστική διάλεξη -στα αγγλικά- να αναλύει το «Πώς γράφω»)

Με το «Όνομα του ρόδου» (1980), το πρώτο του μυθιστόρημα, έγινε πασίγνωστος -ακολούθησε το Εκκρεμές του Φουκώ το 1988, το Νησί της προηγούμενης ημέρας το 1994, ο Μπαουντολίνο το 2000, η Μυστηριώδης φλόγα της βασίλισσας Λοάνα το 2004, το Κοιμητήριο της Πράγας το 2010, και κύκνειο άσμα το Φύλλο μηδέν το 2015, ένα στέμμα από έξι βαρύτιμα διαμάντια κι ένα πιο ελαφρό διαμαντάκι.

Δεν ήταν εύκολα βιβλία, εκτός από το τελευταίο -ήταν πολυσέλιδα, με μακροσκελέστατες παραγράφους, έβριθαν από ιστορικές κι εγκυκλοπαιδικές αναφορές, τα θέματά τους δεν ήταν πάντοτε οικεία στον αναγνώστη. Ωστόσο, αν έβρισκες το κουμπί τους τα διάβαζες με απόλαυση και με εκείνη την προσήλωση που μόνο το μεγάλο μυθιστόρημα μπορεί να δώσει. Δύο από αυτά τα διάβασα μονορούφι, ξεχνώντας φαγητό και ύπνο -κι άλλα δύο δεν τα έχω ακόμα διαβάσει.

Δεν ήταν εύκολα και στη μετάφρασή τους. Στην Ελλάδα τα μυθιστορήματα του Έκο τα γνωρίσαμε και τ’ αγαπήσαμε από τις μεταφράσεις της Έφης Καλλιφατίδη, που έχει μεταφράσει και αρκετά μη λογοτεχνικά έργα του (αν και σε αυτά δεν έχει την αποκλειστικότητα). Κάποτε έγραψα ότι τα μεταφραστικά προβλήματα που θέτουν τα βιβλία του Έκο θα άξιζε να μελετηθούν  από τις σχολές μετάφρασης -αν και δεν αποκλείω αυτό να έχει γίνει. Έχω αφιερώσει τρία άρθρα σε μεταφράσεις του Έκο, όπου σχολιάζω μεταφραστικές επιλογές και επισημαίνω και λάθη -σκεφτείτε όμως ότι στα δύο η τρία λάθη αντιστοιχούν χιλιάδες σωστά, εκατοντάδες ευφυείς λύσεις και δεκάδες μεταφραστικά διαμάντια, που περνάνε ασχολίαστα. Πάντως, για λόγους πληρότητας να αναφέρω την Εκολογία μου:

– Δυο μεταφραστικά στιγμιότυπα από τον Έκο (από τον παλιό μου ιστότοπο, 2006)

– Το κοιμητήριο της Πράγας (άρθρο του 2011)

– Φύλλο μηδέν (άρθρο του 2015)

Επιπλέον, για τη γενιά μου, ο Έκο άφησε πάνω μας τη σφραγίδα του και φαντάζομαι πως θα γράψετε κι εσείς, στα σχόλιά σας, για τον μεγάλο Αλεξανδρινό. Εγώ ξεσηκώνω έναν πολύ ωραίον αποχαιρετισμό που του απεύθυνε από το Φέισμπουκ ο φίλος μου ο Ρογήρος (Πέτρος Παπακαλός):

Αντίο, μεγάλε!

Τα δοκιμιακά σου κείμενα ήταν γεμάτα οξυδερκείς παρατηρήσεις κι ορθολογισμό, μια ωραία άσκηση δόμησης στέρεης σκέψης. Όσο για τα μυθιστορήματά σου, ας λένε κάποιοι ό,τι θέλουν, χαρακτηρίζοντάς τα ως «εμπορικά» – αν ήταν έτσι τα περισσότερα εμπορικά μυθιστορήματα, τότε θα ζούσαμε σ’ ένα διαφορετικό, πολύ καλύτερο κόσμο. Εμένα με συντρόφεψαν σε ώρες χαράς και λύπης, ευφορίας ή προβληματισμού. Με οδήγησαν ν’ ανακαλύψω δεκάδες μεγάλους συγγραφείς (εσύ δεν μου έμαθες τον Μπόρχες ή τον Μαντσόνι; – εγώ έτσι νομίζω, πάντως). Μου επιβεβαίωσαν την αγάπη μου για τον Μεσαίωνα, διώχνοντας κάθε αμφιβολία.

Αντίο Γουλιέλμε του Μπάσκερβιλ, αντίο Γιάκοπο Μπέλμπο, αντίο Μπαουντολίνο από την Αλεξάνδρεια του Πεδεμοντίου!

Αν το επικήδειο αφιέρωμα ήταν για κάποιον άλλο, ίσως και να τελείωνε εδώ. Επειδή όμως είναι για τον Έκο, θα ήταν άτοπο, πιστεύω, να μην δώσω την ευκαιρία να διαβάσουμε κάτι του Έκο. Βέβαια, υπάρχει πάντα το πρόβλημα ότι δύσκολα θα βρεις ένα κομμάτι με αυτοτέλεια στα μυθιστορήματά του, οπότε ίσως τον αδικούμε παρουσιάζοντας ένα μικρό απόσπασμα. Ας είναι όμως. Από το αγαπημένο μου μυθιστόρημα του Έκο, τον Μπαουντολίνο, διαλέγω τις σελίδες 25 έως 31 που περιγράφουν πώς ο Μπαουντολίνο γνώρισε τον κυρ Νικήτα Χωνιάτη, τον ιστορικό, μέσα στον χαμό της πρώτης Άλωσης της Πόλης. Αν θέλετε διαβάστε το, ή πηγαίνετε στη βιβλιοθήκη σας και πάρτε κάποιο μυθιστόρημα του Έκο, αν έχετε, και διαβάστε μερικές σελίδες, να αποχαιρετήσουμε όπως του πρέπει τον Αλεξανδρινό που λάτρευε το διάβασμα!

Εκείνο το πρωί της ημέρας Τετάρτης, 14ης Απριλίου του σωτηρίου έτους 1204 ή του έτους έξι χιλιάδες επτακόσια δώ­δεκα από κτίσεως κόσμου, όπως τα λογάριαζαν στο Βυζά­ντιο, πήγαιναν πια δυο μέρες που οι βάρβαροι είχαν πατήσει για τα καλά την Κωνσταντινούπολη. Ο βυζαντινός στρατός, τόσο περίλαμπρος όταν παρήλαυνε με τους θώρακες, τις ασπίδες και τα κράνη του, και η αυτοκρατορική φρουρά των Αγγλων και Δανών μισθοφόρων, αρματωμένοι με τους τρομερούς δίκοπους πελέκεις τους, που ως την Παρασκευή αντιστέκονταν στους εχθρούς, πολεμώντας με μανία, αναγκάστη­καν να υποχωρήσουν τη Δευτέρα, όταν ο εχθρός παραβίασε εντέλει τα τείχη. Ήταν μια νίκη τόσο απρόσμενη, ώστε ακό­μα και οι ίδιοι οι νικητές σταματήσανε τρομαγμένοι κοντά στο βράδυ, περιμένοντας μια εξέγερση, και για να απομακρύνουν τους υπερασπιστές, έβαλαν την καινούργια πυρκα­γιά. Ωστόσο, την Τρίτη το πρωί, όλη η Πόλη πληροφορήθηκε ότι τη νύχτα ο σφετεριστής του θρόνου Αλέξιος Δούκας Μούρτζουφλος είχε διαφύγει προς την ενδοχώρα. Οι πολί­τες, ορφανοί πια και ηττημένοι, καταράστηκαν το ληστή του θρόνου, που δόξαζαν ως το προηγούμενο βράδυ, έτσι όπως τον είχαν κολακέψει κι όταν στραγγάλισε τον προκάτοχό του, και μην ξέροντας τι να κάνουν (λιγόψυχοι, λιγόψυχοι, λιγόψυχοι, τι ντροπή, θρηνούσε ο Νικήτας, μπροστά στην αι­σχύνη εκείνης της παράδοσης) συγκεντρώθηκαν σε μια με­γάλη πομπή. Μπροστά, ο Πατριάρχης και πίσω του οι ιερείς κάθε φυλής με τα επίσημα άμφιά τους, τελευταίοι οι μοναχοί που ψελλίζανε αδιάκοπα έλεος, έτοιμοι να πουληθούν στους νέους κρατούντες, όπως ανέκαθεν πουλιούνταν στους παλιότερους, με τους σταυρούς και τις εικόνες του Κυρίου Ημών υψωμένους για να συναγωνίζονται τους θρήνους και τις κραυγές τους. Κι όλοι μαζί βγήκαν να συναντήσουν τους κατακτητές, ελπίζοντας να τους καλοπιάσουν.

Τι τρέλα να περιμένουν έλεος από κείνους τους βάρβα­ρους, για τους οποίους δεν ήταν ανάγκη να παραδοθεί ο εχθρός για να κάνουν αυτό που ονειρεύονταν εδώ και μήνες, να καταστρέψουν τη μεγαλύτερη, την πιο πολυάνθρωπη, την πιο πλούσια, την πιο αρχοντική πόλη του κόσμου και να δια­μοιράσουν τα ιμάτιά της. Η τεράστια πομπή των θρηνούντων βρέθηκε μπροστά στους άπιστους με τα βλοσυρά μάτια, τα σπαθιά ακόμα λεκιασμένα από αίμα, τ’ αγριεμένα άλογα. Και σάμπως η πομπή να ήταν ανύπαρκτη, επιδόθηκαν μεμιάς στις λεηλασίες.

Χριστέ και Κύριε, τι πόνοι και τι βάσανα μας έμελλαν! Μα γιατί, πώς έγινε και δεν μπόρεσαν οι φουρτούνες της θάλασ­σας, το σκοτείνιασμα ή το σβήσιμο του ήλιου, το κόκκινο στε­φάνι του φεγγαριού, οι κινήσεις των άστρων να μας προειδο­ποιήσουν γι’ αυτή τη συμφορά; Έτσι θρηνούσε ο Νικήτας το βράδυ της Τρίτης, προχωρώντας σαστισμένος μες στην πόλη που ήταν κάποτε η πρωτεύουσα των τελευταίων Ρωμαίων. Προσπαθούσε ν’ αποφύγει τις ορδές των απίστων, αλλά ο δρόμος του ήταν κλειστός από όλο και περισσότερες εστίες φωτιάς, κι η απόγνωση κι ο τρόμος κορυφώθηκαν στη σκέψη ότι στο μεταξύ κάποιοι απ’ αυτά τα καθάρματα θ’ απειλούσαν την οικογένειά του.

Τελικά, κοντά στη νύχτα, μην τολμώντας να διασχίσει τους κήπους και τις ανοιχτωσιές ανάμεσα στην Αγιά Σόφιά και τον Ιππόδρομο και, βλέποντας ανοιχτές τις πύλες του ναού, έτρεξε προς το μέρος του, πιστεύοντας ότι η μανία των βαρβάρων δεν θα έφτανε στο σημείο να βεβηλώσουν και αυτόν το χώρο.

Αλλά, καθώς έκανε να μπει, άσπρισε απ’ τον τρόμο του. Ο τεράστιος εκείνος χώρος ήταν σπαρμένος πτώματα, ανάμεσα στα οποία περιφέρονταν καβαλάρηδες του εχθρού πιωμένοι μέχρις αναισθησίας. Λίγο πιο κάτω, το σκυλολόι έσπαζε με μάτσες το ασημένιο και χρυσοποίκιλτο κιγκλίδωμα του βήματος. Ο εκπληκτικός άμβωνας ήταν ήδη δεμένος με σκοινιά, προκειμένου να ριχτεί καταγής και να συρθεί από μουλάρια. Ένα τσούρμο μεθυσμένων παρακινούσε τα ζώα με βλαστήμιες, αλλά οι οπλές τους γλιστρούσαν στο λείο δάπεδο, οι ένοπλοι κέντριζαν πρώτα με την αιχμή και μετά με την κόψη τα άτυχα ζώα που, απ’ τον τρόμο, άδειαζαν τ’ άντερά τους, άλλα έπεφταν καταγής, σπάζοντας πόδια, όλος ο χώρος γύρω απ’ το βωμό ήταν ένα λασποτόπι από κοπριές και αίμα.

Ομάδες απ’ αυτή την εμπροσθοφυλακή του Αντίχριστου ορμούσαν καταπάνω στους βωμούς, ο Νικήτας είδε ν’ ανοί­γουν ένα σκευοφυλάκιο, ν’ αρπάζουν τα δισκοπότηρα, να ρί­χνουν κάτω τα ιερά σκεύη, να ξεκολλούν με τα εγχειρίδια τις πολύτιμες πέτρες που τα στόλιζαν, να τις κρύβουν μες στα ρούχα τους και να ρίχνουν τους κάλυκες σ’ έναν κοινό σωρό, που θα πήγαινε για λιώσιμο. Μερικοί, όμως, έπαιρναν καγχά­ζοντας ένα φλασκί με κρασί από τη σέλα του αλόγου τους, το άδειαζαν στο ιερό σκεύος και έπιναν, κοροϊδεύοντας τις ιε­ρατικές κινήσεις. Κι ακόμα χειρότερα, στον κεντρικό άμβω­να, συλημένο πια, μια μισόγυμνη πόρνη, αφημένη στην επή­ρεια κάποιου ποτού, χόρευε ξυπόλυτη πάνω στην Αγία Τρά­πεζα, παρωδώντας τις ιερές τελετουργίες, ενώ οι άντρες γε­λούσαν και την παρακινούσαν να πετάξει και τα τελευταία της ρούχα· εκείνη, αφού ξεγυμνώθηκε σιγά σιγά, άρχισε να χορεύει μπροστά στο βωμό τον παλιό αμαρτωλό χορό του κόρδακα, και τελικά ρίχτηκε, λαχανιασμένη από την κούρα­ση, στον πατριαρχικό θρόνο.

Κλαίγοντας γι’ αυτά που έβλεπε, ο Νικήτας προχώρησε βιαστικά προς το βάθος του ναού, όπου υψωνόταν ο Κίων του Γρηγορίου του Θαυματουργού -που μόλις τον άγγιζες, ένιω­θες ένα μυστικό, αδιάκοπο ιδρώτα-, ωστόσο, οι λόγοι που ο Νικήτας ήθελε να φτάσει εκεί δεν ήταν μυστικιστικοί. Στα μισά της διαδρομής, είδε να του κλείνουν το δρόμο δύο μεγαλόσωμοι κατακτητές -που του φάνηκαν γίγαντες- και να του φωνάζουν κάτι με επιτακτικό τόνο. Δεν ήταν ανάγκη να ξέρει τη γλώσσα τους για να καταλάβει ότι από τον τρόπο που ήταν ντυμένος, με τη φορεσιά του αυλικού, νόμισαν ότι θα ήταν φορτωμένος χρυσάφι ή ότι θα μπορούσε να τους πει πού το είχε κρύψει. Εκείνη τη στιγμή, ο Νικήτας ξέγραψε τον εαυτό του, μιας και, όπως είχε δει μες στην ξέφρενη πορεία του στους δρόμους της κατακτημένης Πόλης, δεν αρκούσε να τους δείξεις ότι δεν είχες πολλά χρήματα ή ν’ αρνηθείς ότι είχες κρύψει ένα θησαυρό: ατιμασμένοι ευγενείς, γέροντες με δά­κρυα στα μάτια, ιδιοκτήτες χωρίς πια κτήματα βασανίζονταν μέχρι θανάτου για ν’ αποκαλύψουν πού είχαν κρύψει το έχει τους, και αν τυχόν δεν κατάφερναν να τ’ αποκαλύψουν, γιατί απλούστατα δεν είχαν, τους σκότωναν, ή όταν το φανέρωναν, απόμεναν πεσμένοι καταγής, έχοντας υποστεί τόσα και τέ­τοια μαρτύρια ώστε πέθαιναν έτσι κι αλλιώς, ενώ οι δήμιοί τους σήκωναν μια πέτρα, γκρέμιζαν έναν ψεύτικο τοίχο, έρι­χναν μια ψευδοροφή και έχωναν τ’ αρπακτικά χέρια τους μέ­σα σε πολύτιμα σκεύη, ψαχούλευαν μετάξια και βελούδα, χάιδευαν γούνες, ξεκόκκιζαν ανάμεσα στα δάχτυλά τους πέ­τρες και περιδέραια, έβαζαν τη μύτη τους μέσα σε βάζα και σακούλια με σπάνια μπαχαρικά.

Κι έτσι, εκείνη τη στιγμή, ο Νικήτας ξέγραψε τον εαυτό του, έκλαψε την οικογένειά του που τον έχανε και ζήτησε απ’ τον Παντοδύναμο συχώρεση για τις αμαρτίες του. Κι εκείνη τη στιγμή, μπήκε στην Αγιά Σόφιά ο Μπαουντολίνο.

 

 

Του φάνηκε ωραίος σαν τον Σαλαντίν, καβάλα σ’ ένα στο­λισμένο άλογο, έχοντας στο στήθος ένα κόκκινο σταυρό και το σπαθί του τραβηγμένο απ’ το θηκάρι, ουρλιάζοντας «Το Θεό σας, την Παναγιά σας, αθεόφοβοι, βλάσφημα βδελύγματα, σιμωνιακά γουρούνια, έτσι κάνουν στα πράγματα του Κυρίου Ημών;» και όρμησε να κοπανήσει εκείνους τους ιερόσυλους, σταυροφόρους όπως κι αυτός, με τη διαφορά ότι αυτός ήταν οργισμένος κι όχι μεθυσμένος. Και φτάνοντας το γύ­ναιο που ’χε ξαπλώσει στον πατριαρχικό θρόνο, έσκυψε, την άρπαξε απ’ τα μαλλιά και την έσυρε μες στις καβαλίνες των μουλαριών, φωνάζοντας τρομερά πράγματα για τη μάνα που την είχε γεννήσει. Γύρω του, όμως, όλοι εκείνοι που νόμιζε ότι τιμωρούσε ήταν τόσο μεθυσμένοι ή τόσο προσηλωμένοι στο να ξεκολλούν πολύτιμες πέτρες από κάθε υλικό που τις περιέβαλλε, ώστε δεν είχαν αντιληφθεί τι έκανε.

Κι αυτός, συνεχίζοντας, έφτασε μπροστά στους δυο γίγα­ντες που ετοιμάζονταν να βασανίσουν τον Νικήτα, κοίταξε το δύστυχο που εκλιπαρούσε για έλεος, άφησε τα μαλλιά της πόρνης, που σωριάστηκε κατατσακισμένη, και είπε σε άπται­στα ελληνικά: «Μα τους δώδεκα Μάγους Βασιλείς, είσαι ο κυρ-Νικήτας, βασιλικός μινίστρος! Τι μπορώ να κάνω για σέ­να;»

«Εν Χριστώ αδελφέ, όποιος κι αν είσαι», φώναξε ο Νική­τας, «ελευθέρωσέ με απ’ αυτούς τους βάρβαρους Λατίνους που θέλουν να με σκοτώσουν, σώσε το σώμα μου και θα σώ­σεις την ψυχή σου!» Απ’ αυτή την ανταλλαγή ανατολικών φθόγγων, οι δύο Λατίνοι προσκυνητές δεν κατάλαβαν γρυ και ζήτησαν εξηγήσεις από τον Μπαουντολίνο, που τους φάνηκε για δικός τους, μιλώντας τους στα προβηγκιανά. Κι ο Μπαου­ντολίνο, σε άπταιστα προβηγκιανά, τους φώναξε ότι εκείνος ο άνθρωπος ήταν αιχμάλωτος του κόντε Βαλδουίνου της Φλάνδρας και ότι ο ίδιος τον αναζητούσε κατόπιν διαταγών και με arcana imperii [:μυστικές διαταγές], που δυο άθλιοι λοχίτες όπως αυτοί δεν θα μπορούσαν ποτέ να καταλάβουν. Οι δυο άντρες απόμειναν για λίγο σαστισμένοι κι έπειτα αποφάσισαν ότι έχαναν χρόνο με τα λόγια, ενώ μπορούσαν ν’ αναζητήσουν άλλους θησαυρούς χωρίς πολύ κόπο, και απομα­κρύνθηκαν προς τον κεντρικό βωμό.

Ο Νικήτας δεν έσκυψε να φιλήσει τα πόδια του σωτήρα του, για το λόγο ότι ήταν ήδη πεσμένος καταγής, κι ακόμα ήταν τόσο ταραγμένος, ώστε δεν μπορούσε να συμπεριφερθεί με τον τρόπο που άρμοζε στο αξίωμά του: «Ω καλέ μου κύριε, σ’ ευχαριστώ για τη βοήθειά σου, δεν είναι λοιπόν όλοι οι Λα­τίνοι ανήμερα θεριά με πρόσωπα παραμορφωμένα απ’ το μί­σος. Έτσι δεν έκαναν ούτε οι Σαρακηνοί, όταν ξαναπήραν την Ιερουσαλήμ, κι ο Σαλαντίν αρκέστηκε σε μερικά νομίσμα­τα για ν’ αφήσει τους κατοίκους να φύγουν σώοι! Τι ντροπή για όλη τη χριστιανοσύνη, αδέρφια να παίρνουν όπλα ενάντια σ’ αδέρφια, προσκυνητές που έπρεπε να πάνε να ξαναπάρουν τον Άγιο Τάφο, να γίνονται έρμαια της απληστίας και του φθόνου και να καταστρέφουν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία! Αχ, Κωνσταντινούπολη, Κωνσταντινούπολη, μητέρα των εκκλη­σιών, πριγκίπισσα της θρησκείας, οδηγέ των τέλειων απόψε­ων, τροφέ κάθε επιστήμης, καταφύγιο κάθε κάλλους, ήπιες λοιπόν από το χέρι του Θεού τον κάλυκα της οργής και σε καίει μια φωτιά πολύ μεγαλύτερη από κείνη που έκαψε την Πεντάπολη! Ποιοι φθονεροί και αμείλικτοι δαίμονες σκόρπι­σαν πάνω σου την ακολασία της μέθης τους, ποιοι άφρονες και μισητοί μνηστήρες σού άναψαν το γαμήλιο δαυλό; Ω μη­τέρα, ντυμένη στο χρυσό και στη βασιλική πορφύρα, τώρα βρώμικη και ισχνή και παρατημένη απ’ τα παιδιά σου, σαν πουλιά φυλακισμένα στο κλουβί δεν βρίσκουμε ούτε δρόμο να εγκαταλείπουμε τούτη την πόλη που ήτανε δική μας, ούτε τη δύναμη να μείνουμε, μα τριγυρνάμε τυλιγμένοι σε πλήθος λάθη σαν πλάνητες αστέρες!»

«Κυρ-Νικήτα», είπε ο Μπαουντολίνο, «Μου είχαν πει πως σεις οι Έλληνες μιλάτε πολύ και για τα πάντα, μα δεν πί­στευα ότι φτάνατε σε τέτοιο σημείο. Το θέμα είναι τώρα πώς να πάρουμε τον κώλο μας από δω. Μπορώ να σε μεταφέρω σε σίγουρο μέρος, στη γειτονιά των Τζενοβέζων, αλλά εσύ πρέ­πει να μου δείξεις τον πιο σύντομο και ασφαλή δρόμο για το Νεώριο, γιατί ο σταυρός που έχω στο στήθος μπορεί να προ­στατέψει εμένα, μα όχι εσένα: γύρω μας ο κόσμος έχει χάσει τα φώτα της νόησης κι αν με δουν μ’ έναν Έλληνα αιχμάλωτο, θα σκεφτούν ότι αξίζει πολλά και θα μου τον αρπάξουν».

«Ξέρω έναν καλό δρόμο με τα πόδια, αλλά δεν είναι στρω­τός», είπε ο Νικήτας, «και πρέπει ν’ αφήσεις τ’ άλογό σου…»

«Ε, ας τ’ αφήσουμε, λοιπόν», είπε ο Μπαουντολίνο με μίαν ανεμελιά που παραξένεψε τον Νικήτα, ο οποίος δεν ήξερε ακόμα πόσο φτηνά είχε εξασφαλίσει το άτι του.

Τότε ο Νικήτας αφέθηκε να τον βοηθήσει να σηκωθεί, τον

έπιασε απ’ το χέρι και τον οδήγησε κλεφτά προς τον Κίονα του Γρηγορίου. Κοίταξε γύρω του: σ’ όλη την έκταση του να­ού, οι προσκυνητές, που από μακριά κινούνταν σαν μυρμή­γκια, ήταν απορροφημένοι από τις λεηλασίες τους και δεν έδιναν σημασία σ’ αυτούς τους δυο. Γονάτισε πίσω απ’ την κολόνα και έχωσε τα δάχτυλά του στη χαλαρή κάπως σχισμή μιας πλάκας του δαπέδου. «Βοήθησέ με», είπε στον Μπαουντολίνο, «ίσως μαζί να τα καταφέρουμε». Και πράγματι, μετά από μερικές προσπάθειες, η πλάκα ανασηκώθηκε, αποκαλύ­πτοντας ένα σκοτεινό άνοιγμα. «Έχει σκαλοπάτια», είπε ο Νικήτας, «θα μπω πρώτος, γιατί ξέρω πού να πατήσω. Εσύ μετά, ξανακλείσε την πλάκα πάνω απ’ το κεφάλι σου».

«Και τι κάνουμε τώρα;» ρώτησε ο Μπαουντολίνο.

«Κατεβαίνουμε», είπε ο Νικήτας, «κι έπειτα θα βρούμε ψηλαφητά μια κόγχη και μέσα εκεί υπάρχουν πυρσοί και μια τσακμακόπετρα».

«Ωραία πόλη η Κωνσταντινούπολη, και γεμάτη εκπλή­ξεις», σχολίασε ο Μπαουντολίνο, ενώ κατέβαινε τη στριφογυ­ριστή σκάλα. «Κρίμα που αυτά τα γουρούνια δεν θ’ αφήσουν πέτρα όρθια».

«Αυτά τα γουρούνια;» ρώτησε ο Νικήτας. «Μα δεν είσαι μαζί τους;»

«Εγώ;» παραξενεύτηκε ο Μπαουντολίνο. «Όχι βέβαια. Αν υπονοείς το ρούχο μου, το έχω πάρει δανεικό. Όταν τού­τοι δω μπήκαν στην πόλη, εγώ ήμουν ήδη μες στα τείχη της. Μα πού είναι αυτοί οι πυρσοί;»

«Ηρέμησε, ένα-δυο σκαλοπάτια είναι ακόμα. Ποιος είσαι, πώς σε λένε;»

«Μπαουντολίνο από την Αλεξάνδρεια, όχι της Αίγυπτου, αλλ’ από την άλλη, που τώρα λέγεται Καισάρεια, άσε που μπορεί να μη λέγεται καθόλου και να την έχουν κάψει σαν την Κωνσταντινούπολη. Εκεί πάνω, ανάμεσα στα βουνά του Βορρά και τη θάλασσα, κοντά στα Μεδιόλανα, τα ξέρεις;»

 

 

Advertisement