Στο καρνάγιο

Τις προάλλες είχα βγει έναν πρωινό περίπατο εδώ που παραθερίζω, και πέρασα μπροστά από ένα καρνάγιο, ένα μικρό ναυπηγείο κυρίως για επισκευές σε σκάφη, όχι πια καΐκια αλλά κυρίως γιοτ και άλλα σκάφη αναψυχής. Έβγαλα και μια φωτογραφία, που δεν ξέρω αν φαίνεται καλά:

Και τα δυο κότερα της φωτογραφίας είναι νηοναυτολογημένα σε ευρωπαϊκές πόλεις. Το αριστερό στο Μάιντς, που βέβαια δεν είναι παραθαλάσσια πόλη, αλλά έχει λιμάνι ποταμίσιο, αφού η Μαγεντία, όπως λέγαμε παλιά τη γενέτειρα του Γουτεμβέργιου, βρίσκεται πάνω στον Ρήνο και μάλιστα στη συμβολή του με τον Μάιν.

Το δεξιό κότερο, πάλι, που έχει το ασυνήθιστο για κότερο όνομα Revolution (τι να εννοεί ένας σκαφάτος όταν λέει για επανάσταση; ) έχει νηοναυτολογηθεί στο Ipswich, το Ίπσουιτς της ανατολικής Αγγλίας, που το γράφουμε Ίπσουιτς και όχι Ίψουιτς (παρά τον Ίψεν) -και πρέπει να ομολογήσω ότι το «ανατολικής Αγγλίας» το βρήκα προ ολίγου στη Βικιπαίδεια και ότι προηγουμένως δεν ήξερα πού ακριβώς βρίσκεται το Ίπσουιτς.

Με ποδοσφαιρικά μάλλον κριτήρια κρίνοντας, έχοντας συγκαταλέξει την Ίπσουιτς Τάουν στην ίδια κατηγορία με την Κόβεντρι, τη Σέφιλντ ή τη Νότιγχαμ Φόρεστ, θεωρούσα πως το Ίπσουιτς βρίσκεται στα μεσόγεια, αλλά είδα ότι ζούσα μέσα στην πλάνη, αφού το Ίπσουιτς, όπως είπαμε, βρίσκεται στην ανατολική Αγγλία, κοντά στο Νόριτς (Norwich, αυτό το -wich είναι ρίζα σκανδιναβική που σημαίνει ‘κόλπος’ ‘οικισμός, χωριό’, όπως στο Νάρβικ ή το Ρέικιαβικ). Και παρόλο που εκ πρώτης όψεως η πόλη δεν είναι ακριβώς παραθαλάσσια, βρίσκεται όμως στην εκβολή του ποταμού Όργουελ (όπως ο συγγραφέας) και έχει σημαντικό λιμάνι.

Είναι δυο τρία καρνάγια στην περιοχή. Ναυπηγεία δεν θα τα πεις, γιατί η λέξη φέρνει στο μυαλό πολύ μεγαλύτερες μονάδες, που κατασκευάζουν θηριώδη πλοία, δεξαμενόπλοια και τέτοια, όχι σκαφάκια (αν και δεν είναι μόνο στο μέγεθος η διαφορά αλλά και στο είδος της τεχνολογίας, υποθέτω).

Αλλά εμείς εδώ λεξιλογούμε, δεν ναυπηγολογούμε. Και αφού λεξιλογούμε, πρέπει να πούμε πως το καρνάγιο, ως λέξη, δεν αποκλείεται να έχει ελληνική αρχή, δηλαδή να πρόκειται για αντιδάνειο. Ποια να είναι η ελληνική λέξη που ίσως βρίσκεται στην αρχή της ετυμολογικής αλυσίδας που οδηγεί στο καρνάγιο; Σας αφήνω περιθώριο μια παράγραφο να προσπαθήσετε να το μαντέψετε, καθώς θα ξετυλίγω το κουβάρι.

Λοιπόν, το ελληνικό καρνάγιο, λένε τα λεξικά, είναι δάνειο από το ιταλικό carenaggio, το οποίο ανάγεται στο γαλλικό carénage (μέρος όπου επισκευάζουν τις καρίνες), στο ρήμα caréner και στο ουσιαστικό carène, που είναι η καρίνα του πλοίου. Η γαλλική λέξη ανάγεται τελικά στο λατινικό carina που σήμαινε τόσο την καρίνα όσο και το μισό καρυδότσουφλο.

Οπότε, θα καταλάβατε ότι η λατινική λέξη ενδέχεται να είναι δάνειο από το ελληνικό «καρύινος» (από ξύλο καρυδιάς) οπότε η ετυμολογική μας αλυσίδα θα ξεκινάει από το κάρυον, το καρύδι.

Φυσικά, και η λέξη «καρίνα» έχει παρόμοια ετυμολογία με το «καρνάγιο», με μόνο αμφίβολο σημείο ότι, τόσο ο Μπαμπινιώτης όσο και το ΛΚΝ δίνουν ελληνιστική λέξη «καρίνα» (με τη σημερινή σημασία) που είναι απευθείας δάνειο από τα λατινικά (και ενδεχομένως αντιδάνειο), αλλά εγώ δεν κατάφερα να βρω τέτοιον τύπο ούτε στο Λίντελ Σκοτ ούτε στο TLG.

Υπάρχει βέβαια και ο τύπος «καρένα» -Βάρκα του βάλτου ανάστροφη, φτενή, δίχως καρένα, λέει ο στίχος του Καββαδία, με την τροπή του i σε e όταν βρίσκεται πλάι σε υγρό σύμφωνο.

Υπάρχει όμως και μια άλλη λέξη στη γλώσσα μας, συνώνυμη περίπου με το καρνάγιο. Είναι ο ταρσανάς ή αρσανάς, όπως λέγεται επίσης το μικρό ναυπηγείο.

Ο ταρσανάς είναι δάνειο από το τουρκικό tersane, το οποίο με τη σειρά του προέρχεται, απευθείας ή μέσω ενετικών, από το αραβικό dār as-sinā῾a, που θα πει «εργαστήριο» και κατά λέξη «σπίτι των τεχνών». Η αραβική λέξη μάς θυμίζει το τοπωνύμιο Νταρ ες Σαλάμ, το οποίο κατά λέξη σημαίνει «σπίτι της ειρήνης».

Η αραβική λέξη όμως έχει δώσει και άλλα παρακλάδια. Πέρασε στα ιταλικά ως arzenale και από εκεί διαδόθηκε δυτικότερα, στο γαλλικό arsenal, ομοίως και στα αγγλικά. Από τα γαλλικά πέρασε και στα μεσαιωνικά ελληνικά,  ως αρσενάλι (ας θυμηθούμε το «μεγάλο αρσενάλι» στα Χανιά), αρσενάς και αρσανάς, με τη σημασία «ναυπηγείο» και «ναύσταθμος».

Αργότερα, στα αγγλικά και τα γαλλικά, το arsenal πήρε και τη σημασία «οπλαποθήκη, πυριτιδαποθήκη, οπλοστάσιο». Στο Λονδίνο, το Royal Arsenal ιδρύθηκε το 1671 και στους επόμενους αιώνες εξελίχθηκε σε σημαντικό εργοστάσιο όπλων και πυρομαχικών, γνωστό επίσης ως Woolwich Arsenal. Στα τέλη του 19ου αιώνα, εργάτες του εργοστασίου αυτού έφτιαξαν μια ποδοσφαιρική ομάδα που την ονόμασαν Royal Arsenal και αργότερα Woolwich Arsenal -θα το καταλάβατε, πρόκειται για τη θρυλική Άρσεναλ, τους «Κανονιέρηδες» όπως είναι το παρατσούκλι τους.

Κι έτσι, η Ίπσουιτς συναντήθηκε με την Άρσεναλ!