Δέκα ώρες την ημέρα

Τι κάνει κανείς δέκα ώρες την ημέρα; Μπορεί να κοιμάται, αν είναι σε μικρή ηλικία (ο ύπνος θρέφει το παιδί), μπορεί να δουλεύει, αν είναι σε μεγαλύτερη -και με βάση τα νέα εργασιακά έθιμα, οι παραπάνω από τις οχτώ ώρες θα’ναι απλήρωτες· ή μάλλον αυτό ίσχυε και με τα παλιότερα έθιμα, τώρα συχνά είναι απλήρωτες και οι πρώτες οχτώ.

Αλλά ο τίτλος, επίτηδες παραπλανητικός, δεν εννοεί μια δραστηριότητα στην οποία αφιερώνουμε, θέλοντας ή όχι, δέκα ώρες από τις εικοσιτέσσερις της μέρας μας. Εννοεί μια μέρα που θα έχει δέκα ώρες. Κι οι άλλες δεκατέσσερις ώρες, πού θα πάνε; θα ρωτήσει κάποιος. Πουθενά. Αντί η μέρα να έχει 24 ώρες, θα είχε δέκα μόνο, αλλά μεγαλύτερης διάρκειας.

Γίνεται αυτό; Υπάρχει τέτοιο σύστημα; Υπήρχε, δηλαδή είχε εφαρμοστεί. Και έπρεπε να έρθω στη Μάλτα για να το μάθω, οπότε, αφού το έμαθα, αφιερώνω το σημερινό άρθρο σε αυτό το θέμα, μήπως βρεθεί και κανένας άλλος που δεν το ξέρει.

Στη Μάλτα λοιπόν, πήγα στη Μντίνα, την παλιά πρωτεύουσα του νησιού πριν ο Λα Βαλέτ χτίσει τη Βαλέτα, κι εκεί υπάρχει ένα αρχοντικό, το μέγαρο Φαλσόν, που έχει μετατραπεί σε μουσείο και στεγάζει τις συλλογές που είχε μαζέψει στη διάρκεια του βίου του ο τελευταίος ιδιοκτήτης του -που δεν λεγόταν Φαλσόν.

Σε ένα δωμάτιο λοιπόν που φιλοξενούσε διάφορες μικρές συλλογές, υπήρχε και μια βιτρίνα με μια συλλογή με ρολόγια, ανάμεσα στα οποία και το ρολόι της φωτογραφίας. Η ξεναγός μάς ρώτησε τι παράξενο βλέπουμε στο ρολόι αυτό που, όπως μας διαβεβαίωσε, είναι από τα ελάχιστα του είδους του που σώζονται σε όλο τον κόσμο.

Το έβγαλα φωτογραφία για να το δείτε κι εσείς και να βρείτε τι παράξενο έχει. Βέβαια η φωτογραφία είναι κακοτραβηγμένη με το κινητό, αλλά φαίνεται αυτό που πρέπει να φανεί.

Με τον τίτλο που έβαλα, το έχει πάρει το ποτάμι. Το ρολόι αυτό έχει δέκα ώρες, και κάθε ώρα έχει εκατό λεπτά. Ο μεγάλος κύκλος του ρολογιού (νομίζω πως) είναι ο κύκλος της μιας ώρας που υποδιαιρείται σε 100 λεπτά, με αραβικούς αριθμούς, ενώ ο μικρός επάνω κύκλος είναι ο κύκλος της ημέρας που υποδιαιρείται σε 10 ώρες, με ρωμαϊκούς αριθμούς έως το Χ. Ο μικρός κάτω κύκλος είναι ο κύκλος του ενός λεπτού που υποδιαιρείται σε 100 δευτερόλεπτα, ο δείκτης δηλαδή δείχνει τα δευτερόλεπτα.

Το σύστημα της δεκαδικής ώρας το είχαν θεσπίσει οι Γάλλοι μετά την επανάσταση -το 1792, λέει η Βικιπαίδεια. Η κάθε μέρα υποδιαιριόταν σε 10 ώρες. Κάθε ώρα είχε 100 λεπτά και κάθε λεπτό είχε 100 δευτερόλεπτα. Η δεκαδικοποίηση συνεχιζόταν και προς τα πάνω. Ο χρόνος εξακολουθούσε να έχει δώδεκα μήνες, αλλά κάθε μήνας είχε τριάντα ημέρες, χωρίς εξαιρέσεις και παρεκκλίσεις’ οι πέντε μέρες που περίσσευαν ήταν εκτός ημερολογίου, αφιερωμένες σε γιορτασμό. Ο μήνας, τώρα, χωριζόταν όχι σε τέσσερις εβδομάδες, αλλά σε τρεις δεκαμερίες. Έτσι, από το δευτερόλεπτο ίσαμε τη βδομάδα το σύστημα ήταν δεκαδικό.

Για να πω την αλήθεια, αυτό το τελευταίο με τις δεκαμερίες το ήξερα -μικρός σαν ήμουν, ο πατέρας μου, για να μου δείξει τη διαφορά ανάμεσα στις δυο μεγάλες επαναστάσεις της ιστορίας, μου είχε πει, ανάμεσα στ’ άλλα, πως η γαλλική επανάσταση, που ήταν επανάσταση αστική, αντικατάστησε τις εβδομάδες με τις δεκαμερίες, κι έτσι ο εργάτης, ενώ πριν είχε μια μέρα ανάπαυση κάθε εφτά, τώρα ξεκουραζόταν μια μέρα στις δέκα, έβγαινε παναπεί χαμένος. Αντίθετα η οκτωβριανή επανάσταση, επειδή ήταν προλεταριακή, υιοθέτησε τις πενταμερίες, κι έτσι κάθε μήνα ο εργάτης είχε έξι αργίες.

Αυτό με τις πενταμερίες το συνάντησα και στα δικά μου διαβάσματα -στις Δώδεκα καρέκλες, το σατιρικό αριστούργημα του Ιλφ και του Πετρόφ, ο Βορομπιάνινοφ παραπονιέται που οι ωραίες Κυριακές αντικαταστάθηκαν μετά τη μπολσεβίκικη επανάσταση από «κάτι μοβ πέμπτες μέρες». Βέβαια, η καινοτομία αυτή δεν κράτησε πολύ -από το 1931, για τις ανάγκες του πεντάχρονου πλάνου, οι μέρες της αργίας μειώθηκαν κατά μία κάθε μήνα, δηλαδή οι πενταμερίες έγιναν εξαμερίες (έτσι τις βρήκε ο Βάρναλης το 1934) -αλλά από το 1940, καθώς πλησίαζε ο πόλεμος, υιοθετήθηκε ξανά το παλιό σύστημα των εβδομάδων.

Ούτε και η γαλλική δεκαδική ώρα μακροημέρευσε. Όπως διαβάζω, λίγους μήνες μετά τη θέσπισή της έπαψε να έχει υποχρεωτικό χαρακτήρα, ενώ βέβαια από το 1805 και μετά, όταν όλο το επαναστατικό ημερολόγιο με τους Μπρυμέρ και τους Θερμιδόρ μπήκε στο ράφι ξεχάστηκε κι αυτή. Πάντως, φτιάχτηκαν ρολόγια με το νέο σύστημα, ένα από τα οποία είναι κι αυτό της φωτογραφίας.

Αφού η δεκαδική μέρα έχει 10 δεκαδικές ώρες, αντί για 24, κάθε δεκαδική ώρα είναι πολύ μεγαλύτερη σε διάρκεια από τη συμβατική αντίστοιχή της -αλλά όταν φτάσουμε στο δευτερόλεπτο η κατάσταση έχει αντιστραφεί. Κάθε μέρα έχει 86400 συμβατικά δευτερόλεπτα και 100.000 δεκαδικά, άρα το συμβατικό δευτερόλεπτο είναι ελαφρώς μεγαλύτερο από το δεκαδικό.

Αν υποθέσουμε ότι το ρολόι της φωτογραφίας δείχνει 73805 (7 δώρες, 38 δλεπτά, 5 δδευτερόλεπτα), αυτό σημαίνει πως έχει περάσει το 73,805% της μέρας. Θέλει πράξεις για να βρούμε σε ποια συμβατική ωρολογιακή ένδειξη αντιστοιχεί αυτό και βαριέμαι να τις κάνω, αλλά είναι γεγονός πως η δεκαδική ώρα διευκολύνει πάρα πολύ τις μαθηματικές πράξεις με ώρες και λεπτά αφού γλιτώνουμε από τους συμμιγείς αριθμούς.

Τη δεκαδική ώρα την είχαν προτείνει οι εγκυκλοπαιδιστές, που στις διδαχές τους βασίστηκε η γαλλική επανάσταση. Ενώ όμως το μετρικό σύστημα κατά τα λοιπά εδραιώθηκε στη Γαλλία και σιγά-σιγά επικράτησε στον περισσότερο κόσμο, στη μέτρηση του χρόνου η εξηκονταδική βάση, που ανάγεται στους Σουμέριους (όταν εκείνοι έκαναν περίπλοκους μαθηματικούς υπολογισμούς εμείς τι κάναμε; ) καλά κρατεί. Μπορεί να έχουμε δέκα δάχτυλα, αλλά και το 60 είναι αριθμός που διαιρείται με πάρα πολλούς αριθμούς (1,2,3,4,5,6,10, 12, 15, 20, 30) ενώ το 10 μόνο με το 2 και με το 5.

Κι έπειτα, άλλη χάρη έχει το «θα έρθω κατά τις και τέταρτο» παρά το «στις 82650 να είσαι εδώ!»

 

Advertisement