Και πάλι για τους τραμπούκους (μια συνεργασία του Spiridione)

Αυτό που περισσότερο μ’ αρέσει σε τούτο το ιστολόγιο, είναι πως έχει καταφέρει να συγκεντρώσει πλειάδα εκλεκτών σχολιαστών, που με τα σχόλιά τους εμπλουτίζουν τα άρθρα και προσθέτουν αξία πολύ μεγαλύτερη από την αρχική. Πέρα όμως από τα σχόλια, κάποιοι φίλοι στέλνουν και κατ’ ιδίαν ηλεμηνύματα με ιδέες ή υλικό για μελλοντικά άρθρα. Κάποτε, στέλνουν και έτοιμα άρθρα.

Το σημερινό άρθρο οφείλεται στον φίλο μας τον Spiridione, στον οποίο χρωστάμε και μερικά ακόμα εξαιρετικά άρθρα, σωστές μελέτες, όπως για τους Μόρτηδες. Αντικείμενο του άρθρου είναι η ετυμολογία της λέξης «τραμπούκος», ένα θέμα στο οποίο είχα αφιερώσει ένα παλιότερο άρθρο πριν από 4 χρόνια. Το άρθρο εκείνο έδωσε στον Spiridione το ερέθισμα να ερευνήσει περισσότερο το θέμα. Κατά καιρούς μού έστελνε ευρήματα, προτρέποντάς με να γράψω ένα δεύτερο άρθρο για το θέμα, αλλά εγώ πνιγόμουν και δεν πρόφταινα ν’ ασχοληθώ. Τελικά, το υλικό που μαζεύτηκε είναι τόσο πολύ και τόσο καλό, που αξίζει να παρουσιαστεί ως έχει κι ας μην οδηγεί σε κάποιο οριστικό συμπέρασμα. Δημοσιεύω λοιπόν σήμερα το θαυμάσιο κείμενο του Spiridione, με τη βάσιμη ελπίδα ότι κάποια δικά σας σχόλια θα συμπληρώσουν τις ψηφίδες που λείπουν από το παζλ.

Το κείμενο είναι ολόκληρο του Spiridione, με λιγοστά δικά μου σχόλια σε αγκύλες και με πλάγια. Είναι μεγάλο, αλλά αξίζει τον κόπο!

Πριν δώσω τον λόγο στον Spiridione όμως, να σας θυμίσω ότι σήμερα στις 19.30 στον Φιλολογικό Σύλλογο Παρνασσό, πλατεία Καρύτση, θα παρουσιαστούν οι νέες εκδόσεις του εκδοτικού οίκου Αρχείο, ανάμεσα στις οποίες και τα Αττικά του Κ. Βάρναλη, που θα τα παρουσιάσω εγώ.

Να θυμίσω επίσης ότι αν δεν έχετε ψηφίσει τη Λέξη του 2016 μπορείτε να το κάνετε έως τις 30 του μηνός, στην ειδική σελίδα μας.

Οι βουλευτικές εκλογές του Μαΐου του 1865 ήταν οι πρώτες που έγιναν μετά την ψήφιση του νέου Συντάγματος του 1864, στη νέα κατάσταση πραγμάτων που δημιουργήθηκε μετά την επανάσταση του 1862 και την έξωση του Όθωνα. Σ’ αυτές εφαρμόστηκε για πρώτη φορά το σύστημα με τα σφαιρίδια, καθώς θεωρήθηκε ότι έτσι θα αποτρέπονταν οι επεμβάσεις και η νοθεία, ενώ θα διευκολύνονταν και οι μη εγγράμματοι ψηφοφόροι, που ήταν η πλειοψηφία εκείνη την εποχή∙ απ’ την άλλη, όμως, λέγεται ότι το σύστημα αυτό ευνοούσε τη διαμόρφωση κομματικών μηχανισμών. Υποστηρίζεται, επίσης, ότι τότε ίσχυσε για πρώτη φορά η καθολική ψηφοφορία, αλλά αυτό είναι εν μέρει σωστό, διότι καθολική ψηφοφορία με λίγες εξαιρέσεις ίσχυε ήδη από το 1844.

Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αυτής της εκλογικής αναμέτρησης είναι ότι υπάρχουν πολλές αναφορές στις εφημερίδες για χρηματικές παροχές από υποψήφιους βουλευτές προς εξαγορά ψήφων (χωρίς να λείπουν βέβαια και καταγγελίες για περιστατικά βίας, κυρίως στην επαρχία). Στο στόχαστρο ήταν ιδιαίτερα ο υποψήφιος βουλευτής Αθηνών Τιμολέων Φιλήμων (γιος του ιστορικού Ιωάννη Φιλήμονα), που ήταν γραμματέας του περιβόητου κόμη Σπόνεκ, συμβούλου του νεαρού βασιλιά Γεωργίου. Δημοσιεύματα αναφέρουν ότι έδωσε πάνω από 35.000 δραχμές κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου και τελικά μάλιστα δεν κατάφερε να εκλεγεί.

Πλησιάζοντας, λοιπόν, προς τις ημέρες των εκλογών αυτών (14-17 Μαΐου 1865, τότε οι εκλογές κρατούσαν τέσσερις ημέρες) αρχίζουν να εμφανίζονται στις εφημερίδες δημοσιεύματα με τη λέξη «τραμπούκο» ή «τραμπούκος». Πρώτη εμφάνιση χρονολογικά είναι στην εφημερίδα «Αυγή» (11-5-1865 σελ. 179): «Τραμπούκο, ρεμπάπι, αγιούτο στα καρά, είναι αι φράσεις της εποχής, τας οποίας σήμερα ακούει τις εις όλας τα γωνίας της πρωτευούσης, εις όλας τας πράξεις αγοραπωλησίας ψήφων. Και η μεν λέξις τραμπούκο προφερομένη εν τοις συλλόγοις των ψηφοθηρών και των κομματαρχών των είναι εν χρήσει όταν οι υποψήφιοι βουλευταί προσφέρωσιν έως 20 δραχμάς∙ ρεμπάπι από 20-100∙ και αγιούτο στα καρά όταν προσφέρωνται επέκεινα των 100 δραχμών. Αλλά από της χθες οι ανωτέρω λέξεις αντικατεστάθησαν δια της λέξεως γκαζ. Ο ακούων λοιπόν την λέξιν ταύτην εις καφφενεία, ταβέρνας, πρέπει να εννοήση «χρήματα». 

Παρατηρούμε ότι το τραμπούκο δεν αναφέρεται μόνο του, αλλά αποτελεί μέρος μιας αρκετά παράξενης ομάδας λέξεων: τραμπούκο, ρεμπάπι, αγιούτο στα καρά και γκάζ, ένα είδος τιμοκαταλόγου της δωροδοκίας.

Στην εφημερίδα «Εθνοφύλαξ» – η οποία κάτω από τον τίτλο έχει το μότο «Πρέπει να φύγη ο Σπόννεκ» – διαβάζουμε (17-5-1865 σελ. 180):  «Προ της ενάρξεως των εκλογών εγίνοντο και εφέτος αι συνήθεις προετοιμασίαι, και ωπλίζοντο οι ψηφοθήραι ροπαλοφόροι, και διεσκορπίζοντο άφθονα χρήματα υπό του μυροφόρου γραμματέως του ιδιαιτέρου συμβούλου της Α.Μ. του κόμητος Σπόννεκ προς διαφθοράν και εξώνησιν των συνειδήσεων, και ήμαιβον δαψιλώς τας ενεργείας των ροπαλοφόρων πολλοί των άλλων υποψηφίων, εκ δε της αμοιβής ταύτης προέκυψαν και αι περιώνυμοι φράσεις τραμπούκος, ρεμπάπ, γκαζ κλπ., και ως ειπείν παρεσκευάζετο και επανελαμβάνετο μετά μεγαλειτέρας μάλιστα επιτάσεως παν ό,τι επί του παρελθόντος εγίνετο…».

Και στην ίδια εφημερίδα, μετά τις εκλογές και την αποτυχία του Φιλήμονα να εκλεγεί (18-5-1865 σελ. 183): «Ημερήσια διαταγή. Αποβιώσαντος του περιωνύμου Τραμπούκου, του ακαμάτως αγωνισθέντος υπέρ της αναδείξεως του προσφιλούς γραμματικού του κόμητος Σπόννεκ, η κηδεία αυτού θα τελεσθεί σήμερον την 3.00 μ.μ. ώραν. Άπαντα τα γκαζ, τα καρρά και αι κούπαι θα προπέμψωσιν τον αείμνηστον νεκρόν μέχρι της τελευταίας κατοικίας του. Οι ανώτεροι υπάλληλοι κύριοι Ρεμπάπης, Μαναβέλας, Ρωπάλας και Τηγάνης θα κρατώσι τα άκρα των ταινιών του νεκρικού φερέτρου. Οι βουλόμενοι εκ των προσφιλών αντάμηδων θέλουσι παρακολουθεί τον προσφιλή νεκρόν, προπορευομένου του κ. Τ. Φιλήμονος, εν μεγάλη στολή εξ αποδείξεων και καταστάσεων των μέχρι του νυν διασκορπισθέντων ποσών και μετά σημαιών επί ροπάλων».

Μια άλλη εφημερίδα, ο «Ευαγγελισμός», δείχνει τη δυσφορία της για τις συνεχείς αναφορές σε τραμπούκους και ρεμπάπες (22-5-1865 σελ. 148): «Λυπούμεθα τη αληθεία, ότι ο αγαθός ανταποκριτής (σ.σ. κάποιας ξένης εφημερίδας που έγραψε αρνητικά για την Ελλάδα) δεν είχε καιρό να λαλήση και περί του Τραμπούκου και του Ρεμπάπη, οι οποίοι τόσον τερπνώς απησχόλησαν αρτίως το φιλόκαινον και επίχαρι πνεύμα των νέων Αθηναίων, διότι ενταύθα τω όντι  ηδύνατο το γόνιμον πνεύμα του να οικοδομήση πύργους επί πύργων, ευχαριστούμεθα όμως αφ’ ετέρου, ότι οι φίλοι της Ελλάδος απηλλάχθησαν από το κακόηχον και καινοφανές των λέξεων τούτων μη ευρισκομένων εις τα ελληνικά λεξικά, μηδέ δυναμένων να εκφωνηθώσι από τους απογόνους και οπαδούς του Εράσμου, ή μετά κόπου πολλού». 

Δεν θα μπορούσε να μην ασχοληθεί με το θέμα και ο Σοφοκλής Καρύδης, ένας σημαντικός αλλά παραγνωρισμένος σήμερα σατιρικός συγγραφέας και ποιητής. Η σατιρική εφημερίδα που εξέδιδε, το «Φως», έχει πολλές αναφορές, με πρώτη ένα στιχούργημα με τον τίτλο «Ψηφοφόρος», όπου μεταξύ άλλων γράφει (14-5-1865 σελ. 201):

«.. Εκεί όπου μας βάλλουν να φάμε και να πιούμε,
το σύνθημά μας είναι τραμπούκο! σ’ το αυτί
και όπου φέξουν λίρες, ή τάλληρα ιδούμε,
Γαζ! σκούζουμε στους άλλους. Γαζ! σκούζουν και αυτοί! 

Σαβούρωνε παράδες
Από τους μασκαράδες
Και των εικοσιπέντε τα βράζω μια χαρά.
Και όταν έβγω σκούζω – αγιούτο στα καρά!

«Ρεμπάπι και σκανδάλι» (στηλιάρι και πιστόλι)
φωνάζουν οι Πλακιώτες σ’ όσους ζητούν παρά
Γυρίζουν οι Ψυριώτες με τις καρότσες όλοι
και τραγουδούν στους δρόμους – αγιούτο στά καρά…». 

Ακολουθούν και άλλες πολλές αναφορές στα επόμενα φύλλα, όπως για παράδειγμα μία επιφυλλίδα με τη μορφή διαλόγων, στις 21-5-1865 (σελ. 202), που παρουσιάζει προσωποποιημένες τις παραπάνω λέξεις, τον Τραμπούκο, τον Ρεμπάπη, τον Αγιούτο, τον Καρά, τον Γκαζ, αλλά και τον Φλόμο, τον Συχαρίκη, τον Μπαχτσίση, να μηχανεύονται τρόπους πώς να πάρουν χρήματα από τους υποψήφιους βουλευτές.

Μετά τις εκλογές του 1865, κατά τη λεγόμενη διαδικασία των εξελέγξεων στη Βουλή και σχετικά με μία ένσταση δωροδοκίας που είχε υποβληθεί, κάποιος βουλευτής λέει τα εξής: «…Το έγκλημα τούτο επενοήθη εις Ναύπλιον, όπου ήπλωσε ρίζας, μετά ταύτα μετέβη εις Σπέτσας, εκείθεν εις Ύδραν, μετέβη εις Πειραιά, και από Πειραιά εις Αθήνας, όπου τινά ονόματα τραμπούκο και ρεμπάπι εκφράζουν σύσσωμον το έγκλημα».

Ένα πολύ ενδιαφέρον και περίεργο δημοσίευμα, πάλι από την εφημερίδα «Αυγή», λίγες μέρες μετά τις εκλογές, όπου παρουσιάζονται για πρώτη φορά οι τραμπούκοι σε μη πολιτικά συμφραζόμενα (25-5-1865 σελ. 195): Κατά το πανηγύρι στη Μονή Πεντέλης μεταξύ των πανηγυριστών «διεκρίνετο το εγχώριον ιππικόν των σκουλαρικάτων ή τραμπούκων, οίτινες μετά την πανήγυριν έκαμαν πολλούς ελιγμούς ιπποδρομίας εις την πόλιν επί το εργολαβικώτερον».

Τα αμέσως επόμενα χρόνια πυκνώνουν οι αναφορές της λέξης «τραμπούκος», τη βρίσκουμε ακόμη και σε πρακτικά συνεδριάσεων της Βουλής, με σημασία πολύ κοντινή στη σημερινή. Για παράδειγμα, ένας σπαρταριστός διάλογος στη Βουλή το 1872, όταν κάποιοι βουλευτές επιτίθενται και χτυπούν έναν συνάδελφό τους: «Πρέπει να το μάθωμεν και αυτό∙ Όταν η πλειοψηφία έχει τραμπούκους, εδώ ημείς δεν ημπορούμεν να μένωμεν» φωνάζει κάποιος βουλευτής, για να πάρει την απάντηση: «Εσύ είσαι βαγαπόντες, μονομανής. Δεν ανεχόμεθα οι τραμπούκοι να υβρίζουν τους νοικοκυραίους».

Τον Ιούνιο του 1866 εκδίδεται και σατιρική εφημερίδα με το όνομα «Τραμπούκος», στην οποία, μάλιστα, σε μεταγενέστερα φύλλα, πάνω από τον τίτλο κάνει την εμφάνισή της και η ζωγραφική απεικόνιση του τραμπούκου με μαγκούρα στο χέρι να πατά πάνω στα σώματα των αντιπάλων του. Στις σελίδες της βρίσκουμε πολλές αναφορές για όλη αυτή την ομάδα των λέξεων, μάλιστα για κάποια τεύχη η ονομασία της εφημερίδας αλλάζει και γίνεται «Ρεμπάπης ή ο Τραμπούκος μεταμφιεσμένος».

Την ίδια αυτή χρονική περίοδο γράφτηκαν και τα πρώτα θεατρικά έργα με ήρωες τραμπούκους, ανθρώπους του περιθωρίου, παλικαράδες ή αντάμηδες, προδρομικές μορφές του τύπου του μάγκα που εμφανίστηκε αργότερα στην Επιθεώρηση και τον Καραγκιόζη.

Το ένα έργο είναι «Ο υποψήφιος βουλευτής και οι τραμπούκοι – κωμωδία εις πράξιν μίαν» του ηθοποιού και θεατρικού συγγραφέα Σωτήριου Καρτέσιου ή Κουρτέση, με ημερομηνία πρώτης έκδοσης 8 Μαρτίου 1868. Το κείμενο βεβαίως είναι γεμάτο από αναφορές σε τραμπούκους και τραμπούκο, σε μία μάλιστα περίπτωση υπάρχει μαζί και το ρεμπάπι: «τούτο είναι νόστιμο, και θα βγάλη και τραμπούκο και ρεμπάπι». 

Οι πρωταγωνιστές του έργου, ψηφοθήρες με τα ονόματα Τραμπούκος, Μαγκούρας, Σούφρας, Παρέας, Φιάκας και Λαχτάρας, είναι νταήδες (ή ψευτονταήδες) με τα κουμπούρια τους, με τις κάμες τους, με τη μάγκικη γλώσσα τους: «Εγώ έτσι κι έτσι την κάππα μου την έχω κρεμασμένη εις τον Μενδρεσέ, κι είναι αδύνατον αν δε φάω τα κόλυβα κανενού τώρα εις την εκλογήν» λέει χαρακτηριστικά ένας απ’ αυτούς.

Το έργο αυτό έχει αρκετές ομοιότητες με την επιφυλλίδα που αναφέραμε παραπάνω του Σοφοκλή Καρύδη, αφού παρουσιάζει τους τραμπούκους να καταφέρνουν να αποσπάσουν χρήματα από τον υποψήφιο βουλευτή με διάφορα τεχνάσματα, κυρίως μεταμφιέσεις, που αποτελούν και το βασικό κωμικό στοιχείο του έργου.

Το άλλο έργο είναι «Ο Λοχαγός της Εθνοφυλακής» του Άγγελου Βλάχου, περισσότερη «ακαδημαϊκή» κωμωδία, που πήρε και το πρώτο βραβείο στον Βουτσιναίο διαγωνισμό του 1868. Ο ήρωας θέλει να γίνει λοχαγός της Εθνοφυλακής, του σώματος πολιτοφυλακής που είχε ιδρυθεί μετά την επανάσταση του 1862, γιατί θεωρεί ότι αυτό θα τον βοηθήσει στην πολιτική του καριέρα που φιλοδοξεί να ακολουθήσει. Το έργο, σύμφωνα με τον συγγραφέα, διαδραματίζεται το 1867, και βλέπουμε τους τραμπούκους, τον Χαρχάλια, τον Θανάση και τον Ζωματά, όχι στο τυπικό τους περιβάλλον, τις εκλογές, αλλά να είναι αυτοί που κανονίζουν ποιος θα γίνει λοχαγός της Εθνοφυλακής.

Συνοψίζοντας όλα τα παραπάνω, μπορούμε καταρχάς να πούμε με αρκετή σιγουριά ότι η λέξη «τραμπούκο» ή «τραμπούκος» καταγράφεται για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια των εκλογών του 1865 με τη σημασία της χρηματικής παροχής από υποψήφιους βουλευτές προς ψηφοφόρους και κομματάρχες/ψηφοθήρες (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι τότε χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά αυτή η πρακτική). Πολύ γρήγορα η λέξη παίρνει μετωνυμικά και τη σημασία του ανθρώπου που δέχεται αυτή τη χρηματική παροχή, αυτού που αναλαμβάνει έναντι αμοιβής να βοηθήσει με οποιονδήποτε τρόπο έναν πολιτευτή να εκλεγεί, συνήθως βέβαια με βίαιες μεθόδους. Και μεταφορικά σημαίνει οποιονδήποτε άνθρωπο που μετέρχεται τραμπούκικες πρακτικές, και γενικότερα τον τιποτένιο, τον αχρείο. Η πρώτη, η αρχική σημασία [της χρηματικής παροχής προς ψηφοφόρους-κομματάρχες] επιβιώνει για αρκετά χρόνια πλάι στη δεύτερη, ώσπου αργότερα εξαφανίζεται. Τη βλέπουμε, ας πούμε, στο Τραμπουκολόγιον του Σουρή (Τραμπούκος που θα πέσει και τούτη τη φορά) ή στους Χαλασοχώρηδες του Παπαδιαμάντη: «Πού επερίσσευε τραμπούκος απ’ αυτούς που έχουν δόντια, κατάλαβες, για να φάνε κι οι άλλοι, οι παραμικροί;»

Μια δεύτερη διαπίστωση είναι ότι η λέξη «τραμπούκο» δεν εμφανίζεται μόνη της, αλλά ενταγμένη σε μια ομάδα τεσσάρων λέξεων, που είδαμε παραπάνω σε πολλά δημοσιεύματα, τραμπούκο, ρεμπάπι, αγιούτο στα καρά και γκαζ∙ από το πρώτο δημοσίευμα, της Αυγής, προκύπτει ότι δηλώνεται με τη χρήση των λέξεων αυτών μια ποσοτική κλιμάκωση στη δωροδοκία.

Οι τέσσερις αυτές λέξεις εμφανώς είναι συνθηματικές. Οι στίχοι του Σοφοκλή Καρύδη («το σύνθημά μας είναι τραμπούκο στο αυτί») είναι εύγλωττοι ως προς το θέμα αυτό. Ένα ερώτημα, λοιπόν, είναι με ποια κριτήρια επιλέχθηκαν αυτές οι λέξεις ως συνθηματικές και από ποιες γλωσσικές πηγές αντλήθηκαν. Και ένα συναφές ερώτημα είναι αν καθεμία από αυτές τις τέσσερις λέξεις επιλέχθηκε αυτόνομα ή αν υπήρχε κάποια λογική ή εννοιολογική συνάφεια μεταξύ τους (ή μεταξύ κάποιων απ’ αυτές). Έτσι κι αλλιώς δεν είναι καθόλου εύκολο να κατανοήσουμε τον μηχανισμό με τον οποίο επιλέγονται οι λέξεις σε μία συνθηματική γλώσσα, πόσο μάλλον στη συγκεκριμένη περίπτωση που δεν έχουμε και πολλά στοιχεία για τις τέσσερις αυτές λέξεις – εννοείται πριν χρησιμοποιηθούν ως συνθηματικές.

Το ρεμπάπι ξέρουμε ότι είναι έγχορδο μουσικό όργανο αραβικής προέλευσης. Φαίνεται όμως ότι είχε και μία δεύτερη, μεταφορική, σημασία: σήμαινε τον ξυλοδαρμό. Ο Σοφοκλής Καρύδης στο στιχούργημα που είδαμε παραπάνω συνδέει καθαρά το στειλιάρι με το ρεμπάπι. Ο συντάκτης του Τραμπούκου, της εφημερίδας, απαντώντας σε ένα άρθρο κάποιας άλλης εφημερίδας, γράφει ότι το ρεμπάπι δεν προέρχεται από το μουσικό όργανο αλλά από τις «κατακεφαλιές στους αγύρτες». Και σήμερα, σε πολλά διαδικτυακά ιδιωματικά γλωσσάρια της Κεντρικής Ελλάδας το ριμπάπι ή ριμπάπ σημαίνει το ξυλοκόπημα, αλλά και σε αρβανίτικο γλωσσάρι διαβάζουμε ότι υπάρχει η έκφραση «ο λιούεν ριμπάπι», κυριολεκτικά «θα παίξει λύρα» και μεταφορικά (όπως ερμηνεύεται εδώ) «θα φας ξύλο μετά μουσικής». Είτε με τη μία είτε με την άλλη σημασία δεν είναι εύκολο να καταλάβουμε πώς ακριβώς συνδέθηκε το ρεμπάπι με τη δωροδοκία, αν και η δεύτερη σημασία, του ξυλοδαρμού, τουλάχιστον ταιριάζει με τον τρόπο δράσης των τραμπούκων.

Η φράση «αγιούτο στα καρά» αποτελεί μυστήριο, πιθανόν να είναι κάποιος όρος της χαρτοπαιξίας. Αγιούτο είναι η βοήθεια (aiuto ιταλ.), αλλά και το παιγνίδι αμπάριζα. [Κατά τη γνώμη μου είναι σίγουρα χαρτοπαικτικός όρος]

Το γκαζ βέβαια είναι το φωταέριο. Εκείνα τα χρόνια είχε αρχίσει να λειτουργεί το εργοστάσιο φωταερίου, στην περιοχή που πήρε τ’ όνομά της απ’ αυτό, με σκοπό τον παροχή δημοτικού φωτισμού στην Αθήνα.  Δεν γνωρίζω πότε ακριβώς πήρε την ονομασία αυτή η περιοχή.

Και ερχόμαστε στο(ν) τραμπούκο. Όπως είναι γνωστό, η επικρατούσα άποψη είναι ότι προέρχεται από έναν τύπο πούρων με την ονομασία «trabuco», ισπανικής προέλευσης, επειδή τα πούρα δίνονταν ως φιλοδωρήματα σε ψηφοφόρους και κομματάρχες. Η ετυμολογία αυτή υπάρχει σε όλα τα σύγχρονα λεξικά, αλλά και σε παλιότερα, όπως και σε παλιά άρθρα εφημερίδων.

Πράγματι, είναι γεγονός ότι τα πούρα συνηθίζεται να δίνονται ως δώρο ή φιλοδώρημα. Πρέπει, πάντως, να σημειώσουμε ότι, από την έρευνα στις εφημερίδες της εποχής, δεν βρέθηκε καμία αναφορά που να συνδέει τη λ. «τραμπούκο», το φιλοδώρημα, με τα πούρα, αλλά αυτό μπορεί να είναι βέβαια και τυχαίο∙ όλες δε οι πηγές που δίνουν ως προέλευση του τραμπούκου τα πούρα είναι αρκετά μεταγενέστερες.

Η μόνη ίσως πηγή που μπορεί να θεωρηθεί ως μαρτυρία είναι ένα άρθρο του Αριστοτέλη Πετσάλη (Εμπρός 23-11-1908), στο οποίο γράφει ότι ήταν αυτόπτης μάρτυρας σε κάποιες εκλογές μετά το 1862, όταν ο Κόνιαρης, υποψήφιος βουλευτής ή δήμαρχος δεν θυμάται καλά, μοίραζε στο σπίτι του πούρα trabucos. Ο Αρ. Πετσάλης το 1865 ήταν 24 ετών, ήταν και από πολιτική οικογένεια, μπορεί όντως να ήταν αυτόπτης μάρτυρας, αλλά, απ’ την άλλη, 40 χρόνια μετά πολλά ξεχνιούνται και διαστρεβλώνονται στη μνήμη.

Επίσης, αξίζει να παρατηρήσουμε ότι πουθενά δεν φαίνεται να γίνεται προσπάθεια συσχέτισης του τραμπούκου με τις υπόλοιπες λέξεις της ομάδας που είδαμε παραπάνω ότι είναι ενταγμένη. Αυτό βέβαια σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι η συγκεκριμένη ετυμολογική πρόταση είναι εσφαλμένη. Αλλά, τα ευρήματα που αποκαλύπτονται από τις παραπάνω συγχρονικές πηγές, σε συνδυασμό και με περαιτέρω έρευνα, ίσως μπορούν να μας βοηθήσουν να έχουμε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα και να δούμε το θέμα από άλλο πρίσμα.

Είδαμε ότι ο τύπος πούρων «trabuco» έχει ισπανική προέλευση. Πράγματι, πήρε τ’ όνομά του από έναν παλιό τύπο όπλου, ένα εμπροσθογεμές τουφέκι με πλατιά κάννη, που στην Ελλάδα το έλεγαν τρομπόνι ή τρομπλόνι, ενώ η ίδια λέξη ακόμη παλιότερα σήμαινε ένα είδος καταπέλτη (με ετυμολογία από το προβηγκιανό trabuc). Στη συνέχεια, το όπλο αυτό, το trabuco, έδωσε το όνομά του, στα καταλανικά, στους trabucaires, άτακτα σώματα στρατιωτών που έδρασαν στα τέλη του 18^ου αιώνα και τον 19^ο αιώνα, που συχνά επιδίδονταν και σε ληστείες, απαγωγές κτλ. Ιδιαίτερα δε έφεραν αυτή την ονομασία οι καρλιστές αντάρτες, οι οπαδοί του βασιλιά Δον Κάρλος, στους πολλούς ισπανικούς εμφύλιους πολέμους του 19^ου αιώνα. Η λέξη είχε περάσει και στα γαλλικά, αφού πολλές φορές οι αντάρτες αυτοί διέσχιζαν τα Πυρηναία και δρούσαν και σε γαλλικά εδάφη∙ αναφέρεται δε μια μεγάλη δίκη που έγινε τη δεκαετία του 1840, όταν συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν στη νότια Γαλλία 22 Trabucaires. Ενδεχομένως, η λέξη να είχε γίνει ευρύτερα γνωστή, όπως π.χ. σήμερα οι Μουτζαχεντίν ή οι Ταλιμπάν.

Υπάρχει περίπτωση οι δικοί μας τραμπούκοι να έχουν σχέση με τους Ισπανούς, ή με το όπλο τραμπούκο; Είναι αρκετά ελκυστική η υπόθεση, αλλά δεν έχουμε αρκετά στοιχεία που να στηρίζουν κάτι τέτοιο. [Προσωπικά δεν το θεωρώ πιθανό]

Σε ένα δημοσίευμα που παρατέθηκε παραπάνω, λίγες μόλις μέρες μετά τις εκλογές του 1865, είδαμε να γίνεται αναφορά για το «εγχώριον ιππικόν των σκουλαρικάτων ή τραμπούκων», όχι σε  πολιτικά συμφραζόμενα, αλλά σε ένα πανηγύρι. Το απόσπασμα αυτό δημιουργεί την αίσθηση ότι ίσως οι τραμπούκοι να προϋπήρχαν των εκλογών του 1865, δηλαδή, με άλλα λόγια, να μην προήλθε ο  τραμπούκος (ο άνθρωπος) από το τραμπούκο (το φιλοδώρημα), αλλά το αντίθετο. Κυρίως είναι αυτή η αναφορά στο «εγχώριον ιππικόν», που έχει μεγάλο ενδιαφέρον, γιατί μπορεί να συνδεθεί με πληροφορίες που υπάρχουν ότι μετά την επανάσταση του 1862 κατατάχθηκαν στο Ιππικό διάφοροι τύποι του υποκόσμου της Αθήνας.

Για παράδειγμα, ο Ι. Κονδυλάκης σε ένα άρθρο του στην Εφημερίδα Εμπρός (13-11-1908), γράφει ότι κατά την εποχή των Σκιαδικών (1859), οι αντάμηδες και οι νταήδες είχαν έναν ιδιαίτερο τύπο και ντύνονταν ιδιαιτέρως, κάποιοι απ’ αυτούς φορούσαν και σκουλαρίκι, ονομάζονταν δε σκουλαρικάτοι ή ζωναράδες. Τέτοιος ήταν και ο Δημήτριος Κουτσαβάκης, ο οποίος και κατατάχθηκε στο Ιππικό το 1864, στα ανδραγαθήματά του δε είχε συντρόφους του τον Διονύσιο Διονυσιάδη, τον μετέπειτα καφεπώλη της Μουνιχίας, που ονομαζόταν «παιδί της χήρας», τον Αϊβαλιώτη, τον Μπεκάτσα, τον Γράβιζα και άλλους.

Αν έχουν μια δόση αλήθειας όλα αυτά (και χωρίς να μπαίνουμε στο αμφιλεγόμενο θέμα της ετυμολογίας του κουτσαβάκη), δεν είναι εντελώς απίθανο να υποθέσουμε ότι μία ομάδα περιθωριακών, που είχαν αυτονομηθεί μέσα στο Ιππικό, πήραν το όνομα «τραμπούκοι» από τους Ισπανούς άτακτους στρατιώτες (ή και από το όπλο τραμπούκο), και στη συνέχεια η λέξη χρησιμοποιήθηκε και ως συνθηματική για το φιλοδώρημα, σε συνάφεια με το ρεμπάπι (ξυλοδαρμός) κτλ.   [Προσωπικά δεν θεωρώ πιθανό να προϋπήρχαν οι τραμπούκοι]

Στα παραπάνω μπορούμε να προσθέσουμε και τον στίχο από το στιχούργημα του Σ. Καρύδη «ρεμπάπι και σκανδάλι (στηλιάρι και πιστόλι) /  φωνάζουν οι Πλακιώτες σ’ όσους ζητούν παρά», όπου αφήνεται να εννοηθεί ότι ίσως υπάρχει κάποιος συσχετισμός ανάμεσα στο ρεμπάπι (στηλιάρι) και στο πιστόλι (τραμπούκο;). Βέβαια, είναι πιθανό οι δημοσιογράφοι της εποχής να μην ήξεραν κι οι ίδιοι την ακριβή προέλευση των συνθηματικών αυτών λέξεων.

Όλα αυτά είναι περισσότερο εικασίες και έναυσμα για σκέψη και έρευνα. Είναι ίσως και μία αφορμή να γνωρίσουμε καλύτερα την κοινωνία, τους ανθρώπους και τη γλώσσα μιας περιόδου της ιστορίας μας, η οποία δεν μας είναι και τόσο πολύ γνωστή. Και έχουν, επίσης, ενδιαφέρον οι συνθήκες που γεννήθηκε και εξελίχθηκε η λέξη «τραμπούκος», γιατί σχετίζονται και με την γενικότερη πολιτική ιστορία της χώρας μας.

Αξίζει, τέλος, να αναφερθεί και μία διαφορετική προσέγγιση για την ετυμολογία του τραμπούκου, από την οποία, όμως, λείπουν και πάλι αρκετοί κρίκοι. Συγκεκριμένα, υπάρχουν μαρτυρίες ότι στην Κέρκυρα μέχρι σχετικά πρόσφατα ήξεραν μόνο το τραμπούκο με τη σημασία του λαδώματος, του ύποπτου και παράνομου φιλοδωρήματος, και όχι με τη σημασία του μπράβου, – και σε ένα κερκυραϊκό ιντερνετικό γλωσσάρι βλέπουμε το τραμπούκο με το ερμήνευμα «δωροδοκία» (με προφανώς εσφαλμένη ετυμολογία από το ιταλ. traboccare: ξεχειλίζω). Το γεγονός αυτό είναι αρκετά περίεργο εφόσον δεχτούμε ότι η λέξη «τραμπούκο» είναι ένας αθηναϊκός νεολογισμός του 1865, εμφανίστηκε σχετικά όψιμα στη νεοελληνική γλώσσα, ενώ γρήγορα επικράτησε η δεύτερη σημασία του κομματάρχη ή μπράβου και ξεχάστηκε η αρχική σημασία.

Επίσης, ενώ σχεδόν σε όλες τις πηγές το τραμπούκο έχει την ειδική σημασία του φιλοδωρήματος ή της δωροδοκίας προς ψηφοφόρους ή κομματάρχες, μόνο στο μυθιστόρημα του Κων. Θεοτόκη «Η τιμή και το χρήμα» το τραμπούκο έχει τη σημασία του λαδώματος, της μίζας από έναν πολίτη προς έναν εκπρόσωπο της εξουσίας: «Μα ο νωματάρχης είδες πως σας κυνηγάει. Άναψε, Ρήνη μου, την άλλη τη λάμπα, είναι σκοτάδι Άδης εδώ μέσα. Α σας πιάσει με τα βόια; πάνε τα τάλαρα. Πού να τα βγάλετε και να μη σας δει· και το ξέρετε, τραμπούκο αυτός δε δέχεται».

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι όλα αυτά δεν σημαίνουν και πολλά πράγματα ή τέλος πάντων ότι κάπως θα εξηγούνται. Υπάρχει, όμως, και κάτι ακόμη, ότι η λ. «τραμπούκο» απαντά σε ένα ελληνικό κείμενο του 1536, με σημασία παραπλήσια του φιλοδωρήματος. Πρόκειται για το βιβλίο «Παλαιά τε και Νέα Διαθήκη» του Κερκυραίου κληρικού Ιωαννίκιου Καρτάνου, που αποτελεί μετάφραση κάποιου ιταλικού δημοφιλούς αναγνώσματος της εποχής με θρησκευτικά και άλλα θέματα σε εκλαϊκευμένη μορφή. Ο Καρτάνος γράφει στη κοινή δημώδη γλώσσα της εποχής του, με στοιχεία από το κερκυραϊκό ιδίωμα. Δυστυχώς δεν έχουμε το ιταλικό πρωτότυπο, το «Fioreto di tutta la Biblia Historiato», για να μπορούμε να το συγκρίνουμε με τη μετάφραση του Καρτάνου.

Σε ένα κεφάλαιο, λοιπόν, σχετικά με τον Ιούλιο Καίσαρα και την κατάκτηση της Ισπανίας, ο συγγραφέας αναφέρει ιστορίες που θα κυκλοφορούσαν τότε για την ίδρυση διαφόρων πόλεων. Για να καταλάβουμε τα συμφραζόμενα, ο Καρτάνος γράφει ότι ο Καίσαρας έστειλε δύο καβαλιέρους, τον Τόλε και τον Λέδο, και αυτοί ίδρυσαν το Τολέδο, και άλλους δύο, τον Ακόμπια και τον Σακόμπιο, που βρήκαν μία περιοχή που ονομάστηκε μετά Σαγοντίνα: « … αμή είχεν το νερό πολλά μακρία, και έστειλαν και είπαν το του Ιούλιου Καίσαρος και αυτός τους έστειλε και είπε ότι να περιμάσουν όλο το τραμπούκο, ήγουν το χρέος της Σπανίας και να την κτίσουν, και με κουντούτα, ήγουν κανάλες, να φέρουν το νερόν και να κτίσουν την χώραν και να μη λείψει. Και έτσι αυτοί έκαμαν κατά τον ορισμόν του Ιούλιου Καίσαρος, οπού τους έλεγεν. Και κάνουν απάνω εις την χώραν ένα γιοφύρι μεγάλο και υψηλόν, οπού θέλει δουρήσει έως το τέλος του κόσμου. Και αποκάτου από τούτο το γιοφύρι έκαμε και έκαμαν του ένα κουντούτο από πετσία, οπού έδιδεν το νερό εις όλην τη χώραν ευρύχωρα. Και εκείνη η τέχνη θέλει είσταιν εις τους αιώνας, εάν δεν την χαλάσει τινάς, η οποία τέχνη αυτή του κουντούτου εστοίχισε δεκαπέντε χρονών τραμπούκο όλης της Ισπανίας, ήγουν το τέλος οπού επλέρωνε, το οποίο το επλέρωναν της κάμαρης της Ρώμης».

Στο γλωσσάρι της έκδοσης αναφέρεται ότι τραμπούκο σημαίνει χρέος, τέλος, εισφορά, χωρίς περισσότερες λεπτομέρειες. Από πού, όμως, θα μπορούσε να προέρχεται αυτή η λέξη; Στα ιταλικά υπήρχε η λέξη  trabùcco με τη σημασία μιας παλιάς μονάδας μέτρησης μήκους/εμβαδού/όγκου, η οποία ετυμολογείται από το λατινικό tributu(m) – tributο στα ιταλικά (απ’ όπου και το αγγλ. tribute κτλ.). Σε κανένα, όμως, λεξικό καμίας γλώσσας δεν βρίσκουμε λέξη «τραμπούκο» με τη σημασία του φόρου ή της εισφοράς, με μία και μοναδική εξαίρεση: Σε λεξικά της γαλικιανής γλώσσας του 19^ου αιώνα καταγράφεται η λέξη «trabuco» με τη σημασία «tributο,  impuesto,  contribución», που προήλθε μάλλον από παραφθορά του tributo. Στο λεξικό δε της Βασιλικής Ακαδημίας της Γαλικίας αναφέρεται ότι χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα ως λαϊκή λέξη.

Η υπόθεση, λοιπόν, είναι ότι η λέξη «τραμπούκο» προϋπήρχε στο ιδίωμα της Κέρκυρας, ή και άλλων βενετοκρατούμενων περιοχών, με τη σημασία μίας ποσότητας χρήματος, η οποία στη συνέχεια υπέστη δείνωση και δήλωνε πλέον το λάδωμα ή το μπαξίσι (όπως ακριβώς συνέβη και με τη λέξη μίζα). Η λέξη δεν θα ήταν πολύ γνωστή στην Αθήνα και έτσι οι αντάμηδες τη χρησιμοποίησαν σαν συνθηματική λέξη για το φιλοδώρημά τους στις εκλογές. Αλλά, είπαμε, η εικασία αυτή έχει αρκετά κενά.

[Η διαίσθησή μου λέει πως αυτή είναι η σωστή εξήγηση. Να προσθέσουμε ότι οι εκλογές του 1865 ήταν οι πρώτες που έγιναν με τη συμμετοχή Επτανησίων αφού η Επτάνησος είχε μόλις ενωθεί με την Ελλάδα.]

************

ΕΠΙΜΕΤΡΟ

1. Επιφυλλίδα που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Φως του Σοφοκλή Καρύδη στις 21-5-1865:

 

« – Τι έγινες, βρε άνθρωπε του παρά, και μ’ έκανες και προσμένω εδώ από τα χαράματα; Μπας και τους ήφερες ξανά γύρα και σήμερις; Είσαι τρομερός γαλίφος αδελφοποιτέ Ρεμπάπη, και ως καθώς ακούω, πας να μας περάσεις όλους! …

– Ας’ τα αυτά, φίλε Τραμπούκο, κι ας ιδούμε τώρα τι θα κάνουμε σήμερις, γιατί η σημερνή μας μένει μοναχά, να τσιμπήσουμε τίποτ’ ακόμη από μερικούς. Πούναι ο Αγιούτος, ο Καράς, ο Γκαζ, οι άλλοι; Δεν ήρθανε ακόμη; Θα κοιμούνται ίσως ακόμη αυτοί από την κακονύχτια. Μα δεν είναι και μικρό πράμα, φίλε Τραμπούκο, να μη κλείσουμε μάτι ένα μήνα τώρα!…

– Εγώ, φίλε Ρεμπάπη, έκλεφτα κι από έναν ύπνο κάθε βράδυ∙ όμως την ημέρα έβγαζαν τα ποδάρια μου γάλα, γιατί, μήγαρις είχες έναν ή δύο να τους τα βράσεις; Ήσανε εικοσιπέντε οι τρισκατάρατοι, κι όλοι ένας κι ένας, που έπρεπε να τους βλέπεις δυο και τρεις φορές την ώρα, για να τους κάνεις την καρδιά τους περιβόλι…

– Αυτά πλέον επεράσανε∙ τι θα κάνουμε σήμερις, αυτό να ιδούμε, Τραμπούκο. Ό,τι πάρουμε σήμερις, θα είναι η μπενετάδα, γιατί από αύριο και πέρα η συντροφιά μας διαλύεται, και θα καθίσουμε ο κάθε κατεργάρης στον μπάγκο του….

– Ας περιμένουμε λοιπός και τους άλλους, φίλε Ρεμπάπη, και ώσπου νάρθουνε, έλα να κάνουμε λογαριασμό, από πόσα και πόσες φορές επήραμε από τον καθένανε, για να ιδούμε, ποιος από δαύτους εξόδεψε τους περσότερους παράδες, και ποιος απ’ όσους εμείνανε στα κρύα του λουτρού, θ’ αναθεματίζει τη μάνα του και τον πατέρα του…

– Ποιος άλλος από το παιδί του Φιλήμονα; Όμως για να κάνουμε έναν τέτοιο λογαριασμό, πρέπει να είμεθα όλη η παρέα, κι ο Γκαζ, κι ο Αγιούτος, κι ο Καράς, και ο Φλόμος … Μου φαίνεται όμως ότι πως ο Αγιούτος μάς επέρασε όλους, γιατί έμαθα ότι πως ζητεί να νοικιάσει μαγαζί στο μεγάλο δρόμο και ν’ ανοίξει εμπορικό. Φαντάσου να ιδούμε μεγαλέμπορο τον Αγιούτο, που ως τα χθες δεν είχε ο φουκαράς πεντάρα!

– Και θα κάνει δουλειά, γιατί έχει τρόπο ο διάβολος στες κυρίες, που δεν τον έχει ούτε ο Μαυρίκιος, που είναι μοναδικός στες τσιριμόνιες. Όντας τον είδα να καθίσει στον πρώτο λόγο την κόρη του Φιλήμονα να παίξει το πιάνο, και τη γυναίκα του Χρηστοφή να του φέρει φωτιά για ν’ ανάψει το τσιγάρο του, εκατάλαβα ότι πως είναι γλυκοαίματος, και του πρέπει για έμπορος… Αμ’ ο Γκαζ, πώς σου φαίνεται, να θέλει να γίνει τοκιστής;

– Τοκιστής ο Γκαζ! Και εκέρδισε τόσα πολλά;

– Απάνω από τες εκατό χιλιάδες δραχμές! Τον είδα, φίλε μου, στου Στάγκαλη μέσα, που τον ερωτούσε με πόσα τοκίζει, και του έλεγε, αν θέλουνε να γίνουνε συντρόφοι…

– Μωρέ, αυτών άνοιξε η τύχη στα γεμάτα! Για τον Καρά τι έμαθες;

– Ο Καράς, σαν χαρτοφόρος πούναι, έχει σκοπό να πιάσει σχέσες με τους πρώτους χαρτοφόρους της Αθήνας, και, ή να τα κάνει εκατομμύριο, ή να παν κι αυτά από κει πούρθανε….

– Τώρα πιστεύω ότι ο Φλόμος θ’ αγοράσει τωόντι τα σπίτια του Φιλήμονα και του Χρηστοφή και μερικών άλλωνε τα σπιτότοπα και τες ελιές και θα γίνει κτηματίας πρώτος στην Αθήνα! Μοναχά εμείς, καημένε Τραμπούκο, δεν εσαβουρώσαμε όσα έπρεπε, για να κάνουμε κι εμείς μεγάλες δουλειές.

– Σαν πόσα εσύναξες εσύ;

– Εγώ, ως για ν’ ανοίξω ένα καπνουτζίτικο, εσαβούρωσα μερικά, κι ένα τέτοιο λέγω να κάνω. Όμως αν έχουμε ζωή στες άλλες εκλογές, θα πέσω με τα μούτρα όπου φυσά παράς και ελπίζω στο Θεό των εκλογώνε να γίνω Μπαλτατζής … Εσύ πώς τα πήγες;

– Κι εγώ έτσι κι έτσι∙ για τούτο απεφάσισα κι εγώ ν’ ανοίξω μια ταβέρνα, επειδή κανέν’ άλλο πράμα δεν ξοδεύεται τόσο πολύ στην Αθήνα, όσο το κρασί. Και ξέρεις;  Θα βάλω μια μεγάλη μάρκα απ’ επάνω στην πόρτα, και θα την ονομάσω «Ταβέρνα του Ρεμπάπη».  Εγώ πιστεύω ότι πως θα έχω το μεγαλύτερο αλισβερίσι, γιατί θα έρχουνται συχνά να διασκεδάζουνε τη λύπη τους και ο Φιλήμονας και ο Καλλιγάς και ο Χριστοφής. Σου ‘ναι κι οι τρεις κάτι μεθούες, που ο θεός να σε φυλάγει! Όλες αυτές τες ημέρες σε καθένα κάρτο εμπαίνανε με τρεις και τέσσαρες μπράστο στην ταβέρνα του Ζώρα και του αδειάσανε δεκατρείς βαρέλες!  Ο Ιούδας μάλιστα το σβινάρει του διαβόλου και δε μεθά ο τρισκατάρατος διόλου! Εκείνο όμως το παιδί του Φιλήμονα, το κάμανε εκείν’ οι δικοί μας σε κακό χάλι από το μεθύσι! Το πήγανε ζαλούκα στη μάνα του, χωρίς καπέλο και μ’ ένα στιβάλι, που, όντας το είδε ο πατέρας του, επήγε ν’ αποθάνει – από τα γέλια! ..

– Έννοια σου δα κι ο Χρηστοφής δεν πάγει πίσω. Όμως αυτός το έπινε και τσαγκάρης. Ας τ’ αφήσουμ’ αυτά. Τι θα κάνουμε; Οι άλλοι βλέπω και δεν έρχουνται! Θα κάνουμε τίποτα;

– Όπου κι αν είναι, θα φτάσουνε. Ιδού τι εστοχάσθηκα εγώ, για να έβγουνε και σήμερις τα ψαλτικά. Να γίνουμε μουζικάντηδες και να πάμε σ’ αυτούς που φαίνουνται ως τώρα πως βγήκανε βουλευτές, και να τους πούμε το «καλορίζικο» με τα όργανα, για να τους πάρουμε επάνω στη χαρά τους όσα τους αφήσαμε … Τι διάβολο! Χίλιες δραχμές από τον καθένα λες να μην πάρουμε;

-Όχι να μη πάρουμε από πέντε χιλιάδες. Ας μας δώσουν από μια κατοστάρα …

– Από μια κατοστάρα; Τότε τους φτιάνουμε άλλη. Αφού τους φέρουμε βόλτα όλους, αλλάζουμε φορέματα, και πάμε ξανά, τάχατες πως είμαστε άλλοι, και ανεβαίνει απάνω τη δεύτερη φορά άλλος μας, ώσπου να τους κάνουμε να βαργεστήσουνε και να κλείσουνε πόρτες και παράθυρα.

– Αυτό είναι καλό στρατήγημα, και πιστεύω να βγουν καλά τα ψαλτικά. Όμως εγώ ήθελα να του τα βράσουμε άλλη μια εκεινού του Ταρτούφου, που το είχε σίγουρο κι ευτυχότανε ότι πως θα είναι πρώτος.

– Είναι το μόνο εύκολο. Η κάλπη του Δήμου της Περαίας, ως καθώς άκουσα, θα έρθει νύχτα. Άμα το λοιπός νυχτώσει, στέλνουμε μπροστά τον Αγιούτο, και τους παίρνει τα συχαρίκια, ότι πως επήρε εκεί ο Φιλήμονας όλους τους ψήφους, κι οι άλλοι τίποτα, και βγαίνει πρώτος. Στην είδηση αυτή κάνουμε γιούργια εμείς τότε από κάτω με τα όργανα και αρχίζουμε και τον τραγουδούμε για βουλευτή της Αθήνας. Κατά τη ζάλη πόχουνε όλοι τους εκεί, και ώσπου να μάθουνε ότι πως τους γελάσαμε, τους τα βράζουμε μια χαρά, κι ύστερις πάμε, αν θέλουνε, και τους ψέλνουμε τα νεκρώσιμα … Έχει ακόμη δύο τρεις χιλιάδες δραχμές .. Αν τους τες ζουπήσουμε κι αυτές, αξίζουμε ό,τι κι αν πει τινάς. Τι λες;

– Είσαι διαβολεμένος άνθρωπος! …

– Να κι ο Αγιούτος! Κοίταξέ τον, έρχεται καταϊδρωμένος! Κάτι τρέχει!

– Γεια σας παιδιά!

– Καλώς τον τον Αγιούτο!

– Εμπρός, ακολουθάτε με! Εκάμαμε δυό νέους φίλους, τον Συχαρίκη και τον Μπαχτσίση, που θα χορτάσουμε παρά και σήμερις! … Μην κάθεσθε …

– Λέγε πρώτα, να ξέρουμε που πηγαίνουμε …

– Είμεθα για του Φιλήμονα. Θα κάνουμε όλοι τον πεζόδρομο, ο ένας ύστερ’ από τον άλλονε, ότι πως ερχόμαστε τάχατες στα τέσσερα από τον δήμο της Περαίας, και θα πάρουμε τα συχαρίκια του Φιλήμονα, ψεύτικα, πως εβγήκε δεύτερος,  – που να του βγούνε και τα δυο – και θα αρχίσουμε να φωνάζουμε «ζήτω ο Φιλήμονας ο βουλευτής» ώσπου να τους σηκώσουμε τα μυαλά και να τους πάρουμε και τη σκούφια από το κεφάλι τους …. Τραβάτε λοιπός και μην κάθεσθε …, γιατί αρχίσανε οι άλλοι να πηγαίνουνε κι ο Συχαρίκης εχτύπησε πρώτος δυο κατοστάρες ….

– Με τη μούζικα λοιπός, τι λες, Τραμπούκο, να μην πάμε;

– Με τη μούζικα, φίλε Ρεμπάπη, πάμε το βράδυ, για να χτυπήσουμε κι άλλα.

– Περπατάτε γλήγορα, γιατί μας καρτερούνε οι άλλοι …

– Ο Καράς, ο Γκαζ, ο Φλόμος που είναι;

– Εκεί μας προσμένουνε. Εφορέσανε όλοι τσαρούχια και βλάχικα ρούχα και θα πάνε για Περηώτες αυτοί …

–  Εμπρός λοιπός, σαν είν’ έτσι. Ζήτω ο Συχαρίκης και ο Μπαχτσίσης!»

************

2. Ο Ψηφοφόρος

Την τσέπη μου γεμάτη από παράδες έχω,
και την παραδαρμένην από φαγί καλό.
Εις τες ταβέρνες μπαίνω, τον λάρυγγά μου βρέχω,
και τραγουδώ στους δρόμους εκείνους που γελώ!

Σαβούρωνε παράδες
από τους μασκαράδες
και των εικοσιπέντε τα βράζω μια χαρά.
και όταν έβγω σκούζω – αγιούτο στα καρά!

Εις του ενός το σπίτι μού στρώνουνε τραπέζι,
στου άλλου μου μοιράζουν δεκάρικες ξανά∙
μαζί μου εις του άλλου κυρά και κόρη παίζει,
και έξω ο αφέντης ο ίδιος με κερνά!

Το Σύνταγμά μας τώρα, το νιώθω τι αξίζει,
που οι πτωχοί μεθούμεν, και είδαμεν παρά∙
που βλέπεις τον αφέντη να σε καλημερίζει,
με γέλιο να σου δίδει το χέρι η κυρά!

Εκεί όπου μας βάλλουν να φάμε και να πιούμε,
το σύνθημά μας είναι τραμπούκο! στο αυτί∙
και όπου φέξουν λίρες, ή τάλληρα ιδούμε,
Γαζ! σκούζουμε στους άλλους. Γαζ! σκούζουν και αυτοί!

«Ρεμπάπι και σκανδάλι» (στηλιάρι και πιστόλι)
φωνάζουν οι Πλακιώτες σ’ όσους ζητούν παρά!
Γυρίζουν οι Ψυριώτες με τες καρότσες όλοι
και τραγουδούν στους δρόμους – αγιούτο στά καρά!

Με τους παράδες θέλουν και μ’ ένα φαγοπότι
τον ψήφον μας να πάρουν και μας θαρρούν κουτούς!
Εις όλους μας μοιράζουν δραχμές με την ολότη,
και σίγουρο το έχει καθένας απ’ αυτούς!

Ταχύ να μας ιδείτε, που θενά τραγουδούμεν,
Εκείνους που θα μείνουν στα κρύα του λουτρού!
Με τες δραχμές των ίδιων ακόμα θα μεθούμεν,
κι αυτοί χλωμοί το χέρι θα δίδουν του γιατρού!