Μνήμη Άχθου Αρούρη (1903-24.3.1977)

Συμπληρώνονται σήμερα 40 χρόνια από τον θάνατο του παππού μου, του Νίκου Δ. Σαραντάκου. Δεν είναι άγνωστος στο ιστολόγιο: έχω παρουσιάσει πολλά ποιήματά του και, κυρίως, πριν από 2-3 χρόνια δημοσίευσα σε συνέχειες το βιβλίο που έγραψε για τον παππού μου ο πατέρας μου, το «Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης». Θέλω λοιπόν να κάνω σήμερα ένα μνημόσυνο στον Άχθο Αρούρη.

Αν είστε νεοφερμένοι στο ιστολόγιο, Άχθος Αρούρης είναι το λογοτεχνικό ψευδώνυμο που είχε ο παππούς μου προπολεμικά στη Μυτιλήνη. Η έκφραση «άχθος αρούρης» είναι ομηρική (Ιλιάδα Σ 104) και θα πει «βάρος της γης», παναπεί άχρηστος άνθρωπος. Να σημειώσουμε ωστόσο ότι ενώ στον Όμηρο η λέξη «άχθος» είναι βεβαίως ουδέτερο ουσιαστικό, ο παππούς το χρησιμοποιούσε σαν αρσενικό όνομα, άρα κλίνεται «Ο Άχθος, του Άχθου, τον Άχθο, ω Άχτε» -κάποτε και «ο Άχτος», από ειρωνικό υπερδημοτικισμό.

Από τον παππού μου επηρεάστηκα πολύ και πήρα πολλά πέρα από όνομα, επώνυμο και πατρώνυμο (και αριθμό φορολογικού μητρώου, και είχα τραβήγματα με την εφορία, αλλά χαλάλι). Μερικές φορές, στο παρελθόν, δανείστηκα και το ψευδώνυμό του, αλλά το μετάνιωσα. Ο παππούς με αυτό το έξοχο ψευδώνυμο δημοσίευε ποιήματά του σε εφημερίδες της Μυτιλήνης και της Αθήνας προπολεμικά. Συλλογή τυπωμένη δεν αξιώθηκε να δει, ετοίμαζε μία όταν τον βρήκε ο καρκίνος και μας τον πήρε. Την τύπωσαν οι δικοί μου μεταθανατίως κι έχει ποιήματα «Της Κατοχής και του Στρατόπεδου.»

Το προοίμιο του βιβλίου αυτού είναι το ποίημά του «Η προσευχή του ταπεινού», που παίρνει ίσως έμπνευση από το ομότιτλο ποίημα του Ζαχαρία Παπαντωνίου αλλά δεν το παρωδεί καθόλου.

Η προσευχή του ταπεινού

Ελέησόν με ο Θεός, κατά το μέγα ελεός σου
έτσι που εύσπλαχνα ελεείς κάθε πιστό σου.
Δεν είμαι τάχατες κι εγώ εικόνα και ομοίωση
του πάνσεπτου προσώπου σου με την κατάσπρη γενειάδα
και με το δίκιο μου, υποθέτω, σου ζητώ
μια κάποια λογικήν αποζημίωση
έτσι που στάθηκα πιστός μες στων δακρύων την κοιλάδα.

Ουράνιες δε ζητώ χαρές, αλλά στον κόσμο τον απτό
ζητώ να βρουν οι κόποι μου δικαίωση.
Τι να την κάνω τη διαβεβαίωση
μιανής ανέφελης ζωής στου Παραδείσου τη χλιδή,
αφού τη σήμερον πεινώ και χαραμίζω τη ζωή μου
σε μιας ανέκφραστης μιζέριας το μαράζι.

Θεούλη μου σε βεβαιώ δεν με πειράζει
την κουρασμένη αν πάρει ο διάβολος ψυχή μου
αρκεί το μαύρο μάτι μου χαρούμενο να δει
δυο τρεις αυγούλες ροδαλές, ήλιο και φως αληθινό
και τη χαρά να τη χαρεί κάτω απ’ τον γήινο ουρανό.
Τα περισσά εκ του πονηρού εστίν, καθώς το λες.

(Μυτιλήνη, 1936. Περιλαμβάνεται σαν πρόλογος στη συλλογή Της Κατοχής και του Στρατόπεδου)

Πέρα από τα ποιήματα της συλλογής αυτής, τα άλλα ποιήματα του παππού μου έμειναν σκόρπια. Κάποια λίγα δημοσιεύτηκαν σε εφημερίδες, κι άλλα εντελώς ανέκδοτα. Ευτυχώς ο πατέρας μου, ο Δημήτρης Σαραντάκος, αξιώθηκε στη δεκαετία του 90 να γράψει τη μυθιστορηματική βιογραφία του παππού, ένα θαυμάσιο (δεν είμαι αμερόληπτος) βιβλίο όπου μεταξύ άλλων συγκέντρωσε πολλά από τα σκόρπια αυτά ποιήματα -πρόκειται για το βιβλίο που παρουσιάσαμε εδώ. Το εξώφυλλο του βιβλίου διασώζει μια νεανική φωτογραφία του ποιητή.

Ένα από τα πρώτα ποιήματα του παππού μου είναι «Η κάσα»

Όγκος βαρύς κι ασήκωτος τ’ αφέντη μας η κάσα,
με ζηλεμένονε παρά σε στήθια σιδερένια.
Κι ανοιγοκλεί με σφυριχτήν -σα δουλευτής- ανάσα
κι ο αφέντης τής χαμογελά με σεβασμό κι ευγένεια.

Από μαντέμι δυνατό κι αστραφτερόν ατσάλι
-Το μέταλλο που φτιάνουνε της φυλακής τους κρίκους-
Σαν το καλύβι ενού φτωχού, μπορεί και πιο μεγάλη
και ξεπερνά σ’ αχορταγιά τους πεινασμένους Λύκους!

Κι όταν σχολάσουμ’ όλοι εμείς και μείνει αυτός μονάχος
στην κάσα δίπλα στέκεται και τηνε καμαρώνει.
Σίδερο η κάσσα, μα κι αυτός μπετόν, ατσάλι, βράχος
κι ανθρώπινο ό,τι τούμεινε μέσα της το κλειδώνει.

Κρύβει τ’ αργάτη τον ιδρό, τον κάματο τ’ αγρότη
κρύβει το δάκρυ τ’ ορφανού, το στεναγμό της χήρας
του ναύτη τον καρδιοσωμό, το γαίμα του στρατιώτη
και της γυναίκας την τιμή και την τιμή της λίρας.

Εδώ τόλμησα να συνενώσω δυο διαφορετικές παραλλαγές του ποιήματος, με τρεις στροφές η καθεμιά, που διαφέρανε στη μεσαία στροφή. Η μια παραλλαγή δημοσιεύτηκε στο λογοτεχνικό αριστερό (τροτσκιστικό) περιοδικό Νέα Επιθεώρηση, τεύχος 10, Οκτώβριος 1928, που το έβγαζε με το ψευδώνυμο Αντρέας Ζεβγάς ο κύπριος Αιμίλιος Χουρμούζιος, που επρόκειτο να γίνει πασίγνωστος αρχισυντάκτης της Καθημερινής και μεγάλη προσωπικότητα της πολιτιστικής ζωής.

Το ποίημα υπογράφεται από τον «Ηρόστρατο», ψευδώνυμο που δεν νομίζω να το έχει χρησιμοποιήσει ξανά ο παππους μου. Χαρακτηριστικό είναι πως στη στήλη της αλληλογραφίας, ο Χουρμούζιος μαλώνει ευγενικά τον ποιητή: Αφού δεν υπογράφετε, γιατί δεν χρησιμοποιείτε ένα φιλολογικό ψευδώνυμο; Τα τέτοια εμείς δεν τα συνηθίζομε. Γιατί, και με το δίκιο τους, θα μπορούσαν αύριο να μας παρουσιαστούν ψευδώνυμα καθώς: Αρταξέρξης, Μέγας Αλέξανδρος ή και… «Πονεμένη καρδιά» κτλ. Φυλάξαμε το τραγούδι σας. Φαντάζομαι λέγοντας ‘φιλολογικό’ ψευδώνυμο θα εννοεί ένα ψευδώνυμο με ονοματεπώνυμο, όπως συνήθιζαν οι ποιητές. Τελικά, ο Ν.Σ. υιοθέτησε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης που «μοιάζει» με ονοματεπώνυμο.

Η ίδια παραλλαγή του ποιήματος, με ελάχιστες διαφορές κυρίως στην τρίτη στροφή, δημοσιεύτηκε, αυτή τη φορά υπογραμμένο από το πραγματικό όνομα του ποιητή στην έκδοση Φιλολογική Πρωτοχρονιά που κυκλοφόρησε το 1931 στην Πόλη με επιμέλεια Αβραάμ Παπάζογλου, που κι αυτός μάς έχει απασχολήσει στο ιστολόγιο -μικρός ο κόσμος!

Ο Νίκος Σαραντάκος γεννήθηκε το 1903 στο χωριό Γέρμα της επαρχίας Οιτύλου του νομού Λακωνίας. Όταν ήταν μικρός η οικογένειά του μετακόμισε στον Πειραιά. Τελειώνει το γυμνάσιο και, σε ηλικία 15 χρονών, πιάνει δουλειά στην Εμπορική Τράπεζα. Παρακολούθησε μαθήματα στη Φιλοσοφική χωρίς να πάρει πτυχίο και συνέχισε ως τραπεζικός υπάλληλος, τελικά στην Αγροτική Τράπεζα. Σε μια μετάθεση στη Μυτιλήνη γνώρισε την Ελένη Μυρογιάννη, επίσης ποιήτρια, την παντρεύτηκε και εγκαταστάθηκε στο νησί, όπου συμμετείχε ενεργά στην πνευματική κίνηση που έμεινε γνωστή με το όνομα Λεσβιακή άνοιξη.

Ο παππούς είχε ταλέντο να φτιάχνει, κατά παραγγελίαν ενίοτε, ποιήματα στο στυλ γνωστών ποιητών, σολωμικά, παλαμικά, βαρναλικά ή καβαφικά. Ιδού ένα βαρναλικό, Ο εργοστασιάρχης στον Παράδεισο, που δημοσιεύτηκε στον Τρίβολο, τη σατιρική εφημερίδα του Στρατή Παπανικόλα στη Μυτιλήνη, στις 23-6-1933. (Σκεφτείτε ότι η Μυτιλήνη του μεσοπολέμου μπορούσε να συντηρήσει όχι μόνο άφθονες καθημερινές εφημερίδες, αλλά και εβδομαδιαία σατιρική-φιλολογική!).

Ο εργοστασιάρχης στον Παράδεισο

‘Αη Πέτρο! βγάλ’ το καντινάτσο,
τράβα την πόρτα στα καρούλια
κι άνοιχ’ τη διάπλατη να μπω.
Συγχωροχάρτια φέρνω μάτσο
για φαγωμένα μεροδούλια
κι ό,τι σημάδι μου θαμπό
το καθαρίσαν οι παπάδες
με λειτουργιές και με λαμπάδες.

Κι αν έκανα σα νέος τρέλες
κι αν παραγλέντησα με νιες,
(δεν είμαστε όλοι μας Χριστοί)
λογάριασε πόσες κοπέλες
που τσ’ είχα «μεταχειριστεί»
τις βόλεψα με προξενιές
κι έδωκα προίκα μετρητή
σ’ αυτές και στον προξενητή.

Έκανα κάμποσα καλά
στη ζήση μου την περασμένη
και τώρα πού’ ρθα εδώ ψηλά
με γέλιο καλωσόρισέ με
ψήσε καφέ και κέρασέ με,
κι αφού πια τίποτα δε μένει
Αη Πέτρο, βγαλ’ το καντινάτσο
στο πλάι του Χριστού να κάτσω.

(Τρίβολος, 23.6.1933)

Το προηγούμενο ήταν μίμηση ύφους, à la manière de…, ας δούμε τώρα και μια κανονική παρωδία (ή ίσως παράφραση) του παππού, το Τραγούδι του Γρηγόρη, πάνω στο Τραγούδι του αργαλειού του Εφταλιώτη. Γρηγόρη είχε βγάλει ο παπούς το πρώτο του αυτοκίνητο, ένα μετασκευασμένο αγγλικό τζιπ, που δεν έπιανε πάνω από πενήντα, αλλά έφτανε και με το παραπάνω για να μας πηγαίνει στο Ξυλόκαστρο ή στο Τολό τα καλοκαίρια.

Το τραγούδι του Γρηγόρη
Πέτα Γρηγόρη μου, γοργέ, στις τέσσερίς σου ρόδες
πάμε σε μέρος χλοερό, ηλιόλουστο κι ευώδες.
Γρίτσι-γρίτσι κάνει η σούστα
γρίτσι φτάσαμε στου Κούστα.

Πέτα τρελλά κι ας κοσκινά λιγάκι το τιμόνι
η σύζυγος στο πλάι μου γρινιάζει και θυμώνει
Ντράγκα-ντρούγκου η λαμαρίνα
αχ και βαχ και λίγη γρίνα.

Ρούφα βενζίνα, μέθυσε και πιάσε τα σαράντα
κι άμα σε φτάνει φορτηγό, τραβήξου προς την μπάντα
να θυμάσαι απ’ όλα πάνω
chi va piano, va lontano!

Πέτα και δείξε πως σωστά σε βάφτισα Γρηγόρη
μονάχα στον ανήφορο θα βρεις λιγάκι ζόρι
κι όπου δεν τα βγάζεις πέρα
βάλε τρίτη και δευτέρα.

Τώρα που οι δρόμοι γίνανε καινούργιοι μη φοβάσαι.
Ταχύτητες διαστημικές άμα σ’ αρέσει πιάσε.
Γίνου πύραυλος και πέτα.
Τα πενήντα πέρασέ τα.

1964

Κι άλλο ένα για τον Γρηγόρη, πάνω στο πατρόν του ποιήματος «Διονύσου πλους», που είναι το αριστούργημα της καθαρευουσιάνικης ποίησης. Ο τίτλος, φυσικά, «Γρηγορίου πλους».

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΠΛΟΥΣ (το πρωτότυπο εδώ)

Η έκτασις της αχανούς
οδού πλήρης χωμάτων
πεσόντων εκ τινος πρανούς
κι ήτανε να σου φύγει ο νους
ο ρους των οχημάτων.

Παράφρων κίνησις οργά.
Είν’ κόλασις ο δρόμος,
κανείς δεν πήγαινε σιγά,
ιδίως κάτι φορτηγά…
Καθένα λαιμητόμος.

Κι οι λιμουζίνες! εις αυτάς
συνήθως επιβαίνει
κάποιος θρασύτατος λεφτάς,
δεν ξέρεις πού τις συναντάς
και τι σε περιμένει

Έτερος κίνδυνος σοβεί
εκ μέρους των διτρόχων
που κάνουνε την παλαβή
και τρέχουν όλοι σα στραβοί
μετ’ ελιγμών αστόχων.

Κι οι βοθρατζήδες;
Εξ αυτών οι κίνδυνοι είναι τόσοι!
Με είκοσι τόνους οχετών
να μακαρίζεις εαυτόν
αν μόνο σε σκοτώσει…

Προς παραλίας και βουνά
και προς δασώδεις νάπας
ο κόσμος όλος ξεκινά
κι αλίμονο όταν κυβερνά
τιμόνι κάθε μάπας.

Καθένας πιάνει το βολάν
και προχωρεί με θάρρος.
Εδώ συστάσεις δε φελάν
και τ’ αυτοκίνητα κυλάν
και όποιον πάρει ο χάρος.

Αλλος μπελάς είν’ οι πεζοί
καθώς περνούν καθέτως
κι αν είναι κάμποσο χαζοί
«να ζει κανείς ή να μη ζει;»
ρωτιέσαι σαν Αμλέτος.

Ην ο Γρηγόρης στερεός
κι ο κυβερνήτης τούτου
είναι ως γνωστόν «μάνας υιός»
σωφέρ εκτάκτως δεξιός
κι είχε παντού το νού του.

Ουχ’ ήττον τούτο δεν αρκεί
στων οδηγών τη φάρα,
-που ’ναι συνήθως νευρικοί-
Κίνδυνον κρύπτει διαρκή
των άλλων η τρελάρα.

Πλην ο Γρηγόρης αψηφών
το φάσμα των κινδύνων
βενζίνην λαίμαργα ροφών
ορμά -ταχύτατος τυφών-
τον δρόμον καταπίνων.

Βέλος ιπτάμενον θαρρείς,
περνά τα τριανταπέντε!
— Ζορίσου κι άλλο να χαρείς
είν’ ηδονή να προχωρείς
pericolosamente

Θα ήταν παράλειψη να κλείσουμε τις μιμήσεις ύφους χωρίς να βάλουμε μια καβαφική μίμηση. Ο παππούς αγαπούσε πολύ τον Καβάφη και ήταν από τους πρώτους που είχαν εισάξει (σικ, ρε) τα μονόφυλλά του στη Μυτιλήνη στη δεκαετία του 20 (το όνομά του υπάρχει στον κατάλογο παραληπτών που έχει εκδώσει ο Γ.Π. Σαββίδης). Έγραψε κάμποσες καβαφικές μιμήσεις, δυο από τις οποίες έχουν συμπεριληφθεί στη σχετική «ανθολογία» του Δημ. Δασκαλόπουλου (Παρωδίες καβαφικών ποιημάτων 1917-1997). Εδώ βάζω μια τρίτη:

Του πλου

Έν ποίημα θα σου ’γραφα του πλου
δια στίχου όσον ένεστιν απλού
χωρίς παρομοιώσεις και παρόμοια.
Αλλ’ είχεν τρικυμίαν εις τον πλουν.
Το κύμα ορύσσει χάος πολλαπλούν
της σκύλλης και χαρύβδεως τα στόμια.

Και τρέμων προ κινδύνου φανερού
προ αμειλίκτου αληθώς καιρού
των ποιημάτων παραιτώ τα σχέδια.
Της σκέψεως εκτρέπεται ο ρους
και των κυμάτων βλέπων τους αφρούς
Divina, εθυμήθηκα, Comedia.

Άχτος Αρούρης

Δημοσιεύτηκε στο φ. 93 του Τρίβολου (13.10.33).

Ο παπούς ήταν μαρξιστής και επικούρειος και δεν τα είχε πολύ καλά με τον χριστιανισμό -παραμονές Χριστουγέννων του 1939 έγραψε τη Γέννησι.

Γέννησις

‘Εξω βαριά, μονότονα κι επίμονα χτυπά η βροχή
στους τσίγκους των καταστημάτων.
Και σα βουβό παράπονο μέσ’ στην καρδιά μας αντηχεί
που άγνωστος φόβος της κρατά δεμένη κάθε της πτυχή
κι είναι σπηλιά κακοποιών και βάρβαρων πνευμάτων.

Ανίσχυρο το λογικό -κρίση, συνείδηση και νους-
ζητεί να μάθει την αιτία
που μας κρατάει στην ερμιά του ψυχικού μας αχανούς
που μας κρατάει σκοτεινούς, βασανισμένους, ταπεινούς
γεμάτους ζόφο και νυχτιά και θλίψη και σκοτία.

Τάχατες τ’ άλλα πλάσματα, που η σκέψη δεν τα τυραννά
δεν τα βαραίνει σαν κατάρα,
νοιώθουν το ίδιο σαν εμάς τον αδυσώπητο βραχνά
ή τάχα πέφτουν ήσυχα να κοιμηθούν μ’ όνειρα αγνά
χωρίς καμιά τον ύπνο τους να τον ταράζει αντάρα;

Χριστέ, γιατί γεννήθηκες μες στου χειμώνα την καρδιά
και τέτοια δίδαξες θρησκεία;
Προτού να ρθεις εμοιάζαμε ξέγνοιαστα κι άταχτα παιδιά
κι ήταν η ζήση μας απλή, με φως γεμάτη κι ομορφιά
κι απ’ την ψυχή μας άγνωστη και ξένη η αμαρτία.
‘Ο,τι κι αν κάναμε κακό, ήταν απλό και φυσικό
κι όμοιοι μας ήταν κι οι θεοί μας.
‘Ηταν ανθρώπινοι θεοί, με τίποτα το θεϊκό
που μας γελούσαν στοργικά, που συγχωρούσαν το κακό
κι ήτανε πάντα μέσα μας και πάντοτε μαζί μας.

Μα εσύ τους έδιωξες αυτούς, τους πρόσχαρους, τους αφελείς
θεούς, που μας πονούσαν τόσο
και ξέσκισες τους νόμους μας, τους ανθρωπίνους κι ατελείς,
νόμους ωστόσο μιας ζωής, γλυκιάς και διάφανης κι απλής
και μάρανες την ηδονή, την άνοιξη, τη δρόσο.
Από τα βάθη του αχανούς, του ακατανόητου ουρανού
μια φοβερή έφερες εικόνα
ενός ανάλγητου θεού, σκληρού, στυγνού και σκοτεινού
κι είπες πως είν’ αμάρτημα και το τραγούδι του πτηνού
και της κοπέλας τ’ όνειρο, κι η μυρουδιά του ανθώνα.

Νόμους εθέσπισες σκληρούς με τη στυγνή σου διδαχή
και σκότωσες την ευτυχία.
Απάρνηση κάθε χαράς, σκοτάδια μέσα στην ψυχή,
κάθε χαμόγελο γλυκό, κάθε χαρούλα μας φτωχή
είναι θανάσιμο κακό και ρύπος κι αμαρτία.

Ποτές δε χάρηκες το φως. Σε θέλγαν πάντα τα κεριά
και των ναών σου το ημίφως.
Οι προσευχές σου ψάλλονται με μια κατάνυξη βαριά.
Δεν χάρισες στον άνθρωπο ούτε μια στάλα λευτεριά
και οι πιστοί σου ήθελες νάχουμε δούλων ήθος.

Κι όπως γεννήθηκες Χριστέ μες στου χειμώνα την καρδιά
που σύμβολο στη σκοτεινή σου στάθηκε θρησκεία,
για να πεθάνεις διάλεξες κάποια χαρούμενη βραδυά
κι ερύπανες της άνοιξης τη ζωογόνα ευωδιά
με του φριχτού σου λιβανιού τη δυσωδία.
(Σάμος, 24.12.1937)

Γενικότερα όμως ήταν εικονοκλάστης -αν και δημοτικιστής, ας πούμε, δεν είχε σε εκτίμηση τον Γιάννη τον Ψυχάρη, και είχε γράψει και γι’ αυτόν ένα ‘Ασεβο ποίημα.

Άσεβο

Όπως πολύ συχνά μια κάποια λέξη
από κουβέντα δυο αγνώστων διαβατών,
που άρπαξε τ’ αυτί σου έτσι από έξη,
κλεφτά και φευγαλέα, δυνατόν
να σου θυμίσει κάμποσα δικά σου,
βάσανα, πόθους, όνειρα ή ελπίδες
ή κάποια γεγονότα ξεχασμένα,
κάτι που κάποτ’ άκουσες και είδες, έτσι προχτές κι εμένα
του Γεναριού που μ’ έδερνε το ψύχος
μου θύμισε… τον Γιάννη τον Ψυχάρη
…

πάει κι αυτός, εσβύστηκεν ησύχως
χωρίς καλά να πάρουμε χαμπάρι.
Το έργο του ολάκερο, μια μπλόφα
που σήμερα κανένας δεν τη χάβει,
υποχωρεί και χάνεται και λιώνει,
σα μια ντομάτα πούπεσε απ’ την κόφα
την προσοχή λαθούσα του μανάβη.
Την πάτησαν, ετρέξαν τα ζουμιά της,
λέρωσαν ένα φίνο παντελόνι
και κόντεψε να σκοτωθεί, σκούζων αράς
γλυστρώντας πα σε δαύτη ένας διαβάτης.
Τέλος… ας τύχει γαίας ελαφράς.

(Στερνογραψιά. Ετούτο μου το πήμα το διάβασε ο Κίμος ο Μιχαηλίδης και τόπε «άσεβο». ‘Ισα ίσα που μου χρειαζότανε τίτλος για δαύτο και πονοκεφάλιαζα να τον βρω. Ξέρω πως ο διαφεντής του Τρίβολα θάχει την ίδια γνώμη, καθώς και κάμποσοι διαβαστάδες. Μα ποιός τους λογαριάζει.) Τρίβολος, Μυτιλήνη 26.2.1937

Φυσικά, το υστερόγραφο παρωδεί το ύφος των ακραίων δημοτικιστών.

Από τη Μυτιλήνη έφυγε κυνηγημένος μετά τον πόλεμο και δεν ήθελε να ξαναγυρίσει. Στο μεταξύ αλληλογραφούσε με τους εκεί φίλους, πάντοτε έμμετρα. Αντιγράφω εδώ την αρχή μιας επιστολής προς τον Ασημάκη Πανσέληνο:

Νίκος Ασημάκη, Χαίρειν
έτσι πάσχισα ν’ αρχίσω το παρόν, αλλά που νά’ βρω
κάποια λέξη να ταιριάζει. Λέξη λήγουσα εις -έριν
δίχως νάναι τραβηγμένη κατά τρόπον προφανή
δίχως νάχει χάλι μαύρο
μα και δίχως να θυμίζει Καζαντζάκην ή Σεφέρην.
Νάμουν μπάρεμ απ’ την Κύπρο, να κοτσάριζα το νι
σ’ όποια λέξη μού βολούσε: το πουγγίν και το κεμέριν,
το κουκίν και το ρεβύθιν, το ψωμίν και το μαχαίριν.

Έτσι πάσχιζα ν’ αρχίσω…
Και πασχίζων έχω γράψει τόσους στίχους. Τι να κάμω
τόσους στίχους, να τους σκίσω και να τους πετάξω χάμω;
Στα σκουπίδια τόσοι στίχοι; Τους πετάνε; Δώσε βάση.
Προτιμώ να συνεχίσω.
Κι ό,τι βρέξει ας κατεβάσει.
(….)

Και αποσπάσματα μιας άλλης έμμετρης επιστολής προς τον Μυτιληνιό ποιητή Στρατή Αναστασέλλη, όπου μεταξύ άλλων τον μαλώνει επειδή είχε εγκαταλείψει τον παραδοσιακό στίχο στα ποιήματά του.

Προς Στρατή Αναστασέλλη

«Το δάκρυ μου γαρύφαλλο κνικάτο»
για σένα αρή Βλουτίνα Γιαπρακάδενα,           [ψευδώνυμο του Αναστασέλλη]
που αλί σου αν βρισκόμουν αφτού κάτω
Βαριά μαγγούρα πάνω σου θα κράδαινα
κι ίσως καμιά γερή να σου βαρούσα
που άφησες την παράδοση στην πάντα
και στη μοντέρνα κόλλησες τη Μούσα
που έχει για το λεφούσι μιαν αβάντα
να γράφονται σε δυο λεφτά
ολάκερα κατεβατά.

Μα συ που δεν ανήκεις στο λεφούσι,
συ που συναγελάστηκες τη Μούση
από παιδί (τη Μούση τη γνησία)
πώς έγινε και τώρα την κοπάνησες
κι οι στίχοι σου αράδες έχουν άνισες
κι είν’ δίχως ομοιοκαταληξία;

Συ που’ σαι τόσο μερακλής
στο μέτρο και στη ρίμα
γιατί την τέχνη ν’ αμελείς;
Γιατί τ’ αυτιά σου να τα κλεις
στην Αρμονία; Κρίμα!

…

Λοιπόν Στρατή αδερφέ μου υγιαίνω
κι υγείαν δι’ υμάς επιθυμώ.
Στο Παλιό Φάληρο, όπως πάντοτε, διαμένω
στον ίδιο δρόμο, ίδιον αριθμό,
(‘Ηβης 101 δηλονότι).
Είμαι παπούς στον κύβο (τρία εγγόνια),
στα εβδομήντα μπαίνω σε δυο χρόνια
-βρίσκομαι δηλαδή στην τρίτη νιότη.

Συνταξιούχος μεν, τεμπέλης όχι
περί πολλά τυρβάζω,
-δουλεύω, γράφω στίχους και διαβάζω-
κι επιφυλάσσομαι να κάτσω σε μια κόχη
όταν καμμιά φορά γεράσω -συν θεώ-
μ’ αυτό θ’ αργήσει να γενεί. Σε βεβαιώ.

Νοέμβριος 1971.

Ένα ποίημα του παππού, ανάμνηση της Κατοχής, που είχε βραβευτεί και μεταδοθεί από την ελληνική εκπομπή του σταθμού της Μόσχας:

Εφτά χρονώ

‘Ηταν μικρός, εφτά χρονώ, σαν ήρθε η κατοχή,
στην πρώτη τάξη… κι έλεγες πως δεν θα νοιώθει ακόμα.
‘Ομως το μίσος που έκρυβε για τον εχθρό η ψυχή
πώς χώραγε σε τοσοδούλι σώμα;

Τον Ούννο καθώς κοίταζε, που εμόλυνε τη γης
καβάλα σε διαβολικά σιδερικά θανάτου
γινόταν όλος σύσπαση ανήμπορης οργής
κι άβυσσος ήταν η ματιά του.

Πληθαίναν γύρω τα δεσμά, τα πτώματα κι οι τάφοι.
Το σχήμα μιας εκδίκησης παίρναν σιγά τα μίση.
Κι ήταν μικρός… Να μπόραγε συνθήματα να γράφει…
Να δοκιμάσει τάχα…; Να τολμήσει…;

Τον ήβρε η σφαίρα ώς πάσκιζε τα γράμματα να φτάσει
όσο μπορούσε πιο ψηλά. Κι απόμεινε μισή,
σα μια κατάρα, που ακλουθά πέρ’ απ’ τον τάφο η φράση:
ΤΣΕΚΟΥΡΙ ΚΑΙ ΚΡΕΜΑΛΑ ΣΤΟΥΣ ΦΑΣΙ…

Κι ένα ακόμα της Κατοχής, για τον γέρο Φριτς

Ο γέρο Φριτς

Στου λιμανιού το μαγαζί που κάθε δειλινό
σμίγαμε για κανα ρακί και για κουβεντολόι
είχαμε μουσαφίρη κάποιον Γερμανό
μ’ άσπρο μαλλί στον κρόταφο, μάλλον κοντό στο μπόι.

Μας κοίταε με χαμόγελο, μα τόσο πονεμένο
που, άθελα, τον λυπόμασταν. Δε θά’ τανε Ναζί
Ποιος ξέρει πώς τον είχανε το δόλιο στρατευμένο…
κι όταν μπορούσε ξέφευγε, νά’ ναι με μας μαζί.

Έτσι σε λίγο σ’ όλους μας έγινε συμπαθής.
‘Ηταν σεμνός, καλόβολος, σαν άνθρωπος εντάξει.
Μίλαγες μπρος του λεύτερα χωρίς να φοβηθείς
πως είναι δυνατόν να σε πειράξει.

Αλλά κι ο Φριτς, ο γερο-Φριτς (θα τά’ χε τα σαράντα)
επήρε θάρρος γρήγορα και μας εμπιστευόταν
κι αφήνοντας κάθε επιφυλαξη στην πάντα
με κάτι σκοτωμένα ελληνικά μας εδιηγόταν:

— Εγώ, άλλο πόλεμο Σολντάτ. Σάιζε πόλεμος. Νιξ γκουτ
ετούτο, πάλι, πόλεμο, πάλι σολντάτ εμένα.
Βίλελμ, εμένα γιο μου, Στάλινγκραντ καπούτ
Χωριό μου μπόμπες όλο σκοτωμένα!

Κι έβγαζε ο δόλιος τ’ άχτι του: Πόλεμο, Χίτλερ, Σάιζε!
(αυτή’ ναι η λέξη του Καμπρόν στη γλώσσα τη γερμανική)
Εμείς τον σιγοντάραμε και τον κερνούσαμε ρακί
κι ο Μιχαλιός ο κάπελας μεζέδες τον ετάιζε.

Κάποτε ο Φριτς εχάθηκε και μάθαμε κατόπι.
Τον τουφεκίσαν οι Ναζήδες για δειλία.
Τι γύρευε ο φτωχός; Λίγη Φιλία…!
Μα ήταν κι ανάμεσά μας παλιανθρώποι.

Το 1976 ξαφνικά (προαίσθημα;) ο παππούς έκανε πρώτα ένα ταξίδι στη γενέθλια Μάνη (την οποία είχε να δει από το 1933) και μετά άλλο ένα στη Μυτιλήνη. Γύρισε με πυρετό και μέσα σε λίγους μήνες είχε φύγει -σαν σήμερα πριν από σαράντα χρόνια…