Μηνολόγιον Απριλίου 2017

Σήμερα το ιστολόγιο βρίσκεται σε δίλημμα -είναι μεν πρώτη του μηνός, είναι όμως και Σάββατο. Την πρώτη του μηνός βάζουμε το Μηνολόγιο, το Σάββατο τα μεζεδάκια. Ποιο από τα δύο θα προπορευτεί και ποιο θα υποχωρήσει; Διάλεξα να μεταθέσω τα μεζεδάκια αύριο Κυριακή -έτσι βέβαια χάνεται το λογοτεχνικό μας άρθρο αλλά θα το αναπληρώσω σε πρώτη ευκαιρία.

Το Μηνολόγιο, λοιπόν, που το δημοσιεύω εδώ συνήθως την πρώτη του μηνός, ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που το έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα.

Σα 1 Του βαρώνου Μυγχάουζεν και των ανιδιοτελώς ψευδομένων
Κυ 2 Διεθνής ημέρα παιδικού βιβλίου
Δε 3 Γενέσιον Θεοδώρου Κολοκοτρώνη του στρατηλάτου
Τρ 4 Γενέσιον Ανδρέου Ταρκόφσκη και αυτοκτονία Δημητρίου Χριστούλα
Τε 5 Ιακώβου Καζανόβα του μεγάλου εραστού
Πε 6 Του ζωγράφου Ραφαήλου
Πα 7 Παγκόσμια ημέρα υγείας – Ιπποκράτους του Κώου
Σα 8 Γενέσιον Ιακώβου Μπρελ
Κυ 9 † Φραγκίσκου Βάκωνος
Δε 10 Θρίαμβος Σπυρίδωνος Λούη του ωκύποδος
Τρ 11 Γιούρι Γκαγκάριν, του πρώτου ανθρώπου εις το Διάστημα
Τε 12 Τα μεγάλα Διονύσια
Πε 13 Βαρούχ Σπινόζα του προδρόμου του Διαφωτισμού και Σαμουήλ Μπέκετ γενέσιον
Πα 14 † Βλαδιμήρου Μαγιακόφσκι αυτοχειριασμός
Σα 15 Λεονάρδου ντα Βίντσι
Κυ 16 † Γεωργίου Βιζυηνού, το τελευταίον της ζωής του ταξίδιον
Δε 17 Γενέσιον Κωνσταντίνου Καβάφη και τελευτή Νίκου Παπάζογλου και Δημήτρη Μητροπάνου
Τρ 18 † Αλβέρτου Αϊνστάιν τελευτή
Τε 19 † Καρόλου Δαρβίνου
Πε 20 Ιωάννου Ιακώβου Ρουσώ και του Κοινωνικού Συμβολαίου
Πα 21 Βεβήλωσις του Φοίνικος (αποφράς ημέρα)
Σα 22 † Γουλιέλμου Σαιξπήρου του μεγάλου δραματουργού
Κυ 23 † Τελευτή Γεωργίου Καραϊσκάκη
Δε 24 Της γενοκτονίας των Αρμενίων
Τρ 25 † Μαγελάνου του εξερευνητού
Τε 26 Γενέσιον Ευγενίου Ντελακρουά
Πε 27 Γενέσιον Αδαμαντίου Κοραή του Διαφωτιστού
Πα 28 Μιχαήλ Λομονόσωφ
Σα 29 † Κωνσταντίνου Καβάφη του ανεπαναλήπτου
Κυ 30 Μαρίας Πολυδούρη τελευτή.

Να διευκρινίσω εδώ ότι η νίκη του Σπύρου Λούη στην Ολυμπιάδα του 1896 έγινε, με το τότε ημερολόγιο, στις 29 Μαρτίου. Ωστόσο, δεδομένου ότι οι Ολυμπιακοί αγώνες είναι ένα διεθνές γεγονός, και επειδή την ίδια μέρα το μηνολόγιο τιμά τη μνήμη ενός δικού μας προσώπου, ας μείνει εδώ, αλλά ας έχουμε κατά νου την αλλαγή των ημερολογίων.

Μια ακόμα διευκρίνιση είναι ότι στις 29 Απριλίου δεν έχουμε μόνο τον θάνατο του Καβάφη αλλά και τη γέννησή του: ο ποιητής ανήκει στη σχετικά σπάνια κατηγορία ανθρώπων που έφυγαν από τον κόσμο τη μέρα των γενεθλίων τους. Αυτό όμως ισχύει μόνο με το νέο ημερολόγιο: με το παλαιό, που ίσχυε το 1863, ο Καβάφης γεννήθηκε στις 17 Απριλίου γι’ αυτό και τον τιμάμε και εκείνη την ημερομηνία.

Βέβαια, σήμερα είναι και πρωταπριλιά και ίσως θα έπρεπε να βάλουμε ένα πρωταπριλιάτικο αστείο (όπως είχαμε βάλει πριν από μερικά χρόνια). Ωστόσο, στις μέρες μας δυσκολεύεται κανείς να βρει ένα πρωταπριλιάτικο που να μην έχει γίνει ή να μην υπάρχει κίνδυνος να γίνει πραγματικότητα.  Οπότε, παραιτούμαι από τα πρωταπριλιάτικα, αν όμως διαβάσετε κάποιο γουστόζικο και πρωτότυπο μπορείτε να το αναφέρετε εδώ. Δείτε και ένα παλιότερο άρθρο μας για μερικά πετυχημένα πρωταπριλιάτικα αστεία, καθώς κι ένα σχετικό γιουτουμπάκι για τα ελβετικά σπαγγετόδεντρα, όπως και ένα γλωσσικό πρωταπριλιάτικο από παλιότερα: Η τρόικα επιβάλλει το λατινικό αλφάβητο.

Κατά τα άλλα, ο Απρίλιος, πέρα από την πρωταπριλιά, είναι επίσης (κατά τον Έλιοτ) ο μήνας ο σκληρός, γεννώντας μέσα απ’ την πεθαμένη γη τις πασχαλιές, ενώ σύμφωνα με ένα παμπάλαιο δημοτικό τραγούδι είναι και απριλοφόρητος (δείτε το παλιό μας άρθρο) -ωστόσο, το επίθετο “απριλιανός” έχει σπιλωθεί, ώσπου να την ξεχάσουμε, από τη δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967. Πάντως δεν θα την ξεχάσουμε φέτος, που συμπληρώνονται τα 50 χρόνια της.

Επίσης, ο Απρίλης είναι συνήθως ο μήνας του Πάσχα -το οποίο μπορεί να πέσει από 4 Απριλίου έως 8 Μαΐου, άρα τις περισσότερες φορές πέφτει Απρίλη, φέτος μάλιστα καταμεσίς.

Επειδή, σε αντίθεση με τον άστατο Μάρτη, τον Απρίλη η άνοιξη έχει πια εδραιωθεί, πολύ συχνά τους δυο καθαρόαιμους ανοιξιάτικους μήνες τους λέμε μαζί: Απριλομάης ή και Μαγιάπριλο, λέξεις ποιητικότατες. Υπάρχει πάντως και η παροιμία «των καλών ναυτών τα ταίρια, το μαγιάπριλο χηρεύουν», για τις αιφνίδιες ανοιξιάτικες κακοκαιρίες, όπως και η «στον καταραμένο τόπο, το Μαγιάπριλο χιονίζει», που τη λέμε και μόνο για τον Μάη. Βέβαια, οι απριλιάτικες βροχές χρειάζονται: Αν κάνει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σ’ εκείνον τον ζευγά που’χει πολλά σπαρμένα, λέει μια γνωστή παροιμία, και «Τ’ Απριλιού κάθε σταλαματιά νερό είναι βαρέλι λάδι», ένα όχι πολύ γνωστό κεφαλονίτικο γνωμικό.

Πάντως, στην Κεντρική Ευρώπη ο Απρίλης είναι πολύ πιο άστατος -έχει τα σουσούμια του δικού μας Μάρτη, κι έτσι υπάρχουν γερμανικές παροιμίες όπως April, April, er macht was er will (κάνει ό,τι θέλει) ή η έκφραση launisch wie April (παλαβός σαν Απρίλης).

Η λέξη Απρίλιος είναι μάλλον είδος αντιδανείου. Πράγματι, το λατινικό aprilis (όλα τα ονόματα των μηνών έχουν λατινική προέλευση), σύμφωνα με μια παμπάλαιη ετυμολογία προέρχεται από το ρήμα aperire (ανοίγω). Επί αιώνες, οι φιλόλογοι έμειναν ικανοποιημένοι από την εξήγηση αυτή, που άλλωστε είναι απολύτως ευλογοφανής, μια και τον Απρίλιο «ανοίγει» ο καιρός, γίνεται ανοιξιάτικος και φιλικός. Να θυμίσουμε και την δική μας άνοιξη. Όμως ο Emile Benveniste υποστήριξε, πειστικά, ότι ο Απρίλιος προέρχεται από την θεά Αφροδίτη, και ειδικότερα από τον συγκεκομμένο τύπο του ονόματός της, το υποκοριστικό Αφρώ. Αλλά δεν πήγε κατευθείαν από τα ελληνικά στα λατινικά -μεσολάβησαν οι ετρούσκοι, και ο ετρουσκικός τύπος, apru, είναι αυτός που πήραν οι ρωμαίοι. Η εξήγηση του Μπενβενίστ γίνεται απόλυτα πειστική αν σκεφτούμε ότι ο γειτονικός μήνας του Απρίλη, ο Μάρτιος, δεν είναι άλλος από τον μήνα του θεού Αρη (Mars στα λατινικά), και απ’ αυτόν έχει πάρει τ’ όνομά του. Και, όπως ξέρουμε, η Αφροδίτη και ο Αρης είχαν στη μυθολογία κάτι παραπάνω από στενούς δεσμούς. Λογικό ήταν να έχουν και τους μήνες τους πλάι-πλάι. Αλλωστε, και Ρωμαίοι το αναγνώριζαν αυτό, όπως ο Οβίδιος. Κι αν ο Απρίλης είναι όντως της Αφροδίτης, δικαιώνεται ακόμα περισσότερο ο σολωμικός στίχος έστησ’ ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη.

Επίσης, την 1η Απριλίου, ανάμεσα στις άλλες επέτειες που υπάρχουν, και που δεν χώρεσαν στο μηνολόγιο (όπως είναι η έναρξη του κυπριακού αγώνα ανεξαρτησίας το 1955 ή η δημιουργία του Gmail, που σήμερα γίνεται 12 χρονών), είναι και μια ιδιωτική, ας πούμε, επέτειος, που πολύ ενδιαφέρει όσους ασχολούνται με τις μεταφράσεις και γενικότερα με τη γλώσσα. Πριν από 9 χρόνια, την πρωταπριλιά, ιδρύθηκε το μεταφραστικό φόρουμ Λεξιλογία, όπου γίνονται πολύ ενδιαφέρουσες συζητήσεις σαν κι αυτές για μεταφραστικά και γλωσσικά θέματα και όπου μπορείτε να βρείτε απάντηση σε όποια μεταφραστική απορία έχετε!

Να κλείσουμε μ’ ένα απριλιάτικο γιουτουμπάκι, ή μάλλον ολόκληρον απριλιάτικο δίσκο. Εννοώ τον σκληρό Απρίλη του 45 του Μάνου Χατζιδάκι, με ορχηστρικές διασκευές ρεμπέτικων. Καλό μήνα!