Η Σώτη Τριανταφύλλου, ο Μάρκο Πόλο και η ελευθερία του λόγου

Η είδηση έχει γίνει γνωστή εδώ και μερικές μέρες: όπως γράφτηκε, η γνωστή συγγραφέας Σώτη Τριανταφύλλου πρόκειται να δικαστεί τον Ιούλιο ύστερα από μήνυση που κατέθεσε ο Παναγιώτης Δημητράς, για άρθρο της στην Άθενς Βόις το οποίο θεωρήθηκε ότι υποκινεί την ισλαμοφοβική βία και άρα εμπίπτει στις διατάξεις του αντιρατσιστικού νομοσχεδίου (σημείωση: έτσι γράφτηκε, αλλά δεν είναι ακριβώς έτσι).

Το ιστολόγιο ενδιαφέρεται πολύ για την υπόθεση, επειδή αγγίζει θέματα που τα έχουμε συζητήσει κατ’ επανάληψη, επειδή τυχαίνει να έχω προσωπική γνωριμία και με τους δυο εμπλεκόμενους και κυρίως επειδή κατά κάποιο τρόπο έχουμε ήδη εμπλακεί στην υπόθεση, με την έννοια ότι είχα σχολιάσει το επίμαχο άρθρο της Σώτης Τριανταφύλλου τότε που δημοσιεύτηκε και μάλιστα το απόσπασμα που προκάλεσε τη δίωξη. Θα έγραφα νωρίτερα, αλλά οι προηγούμενες μέρες ήταν δεσμευμένες για άλλα άρθρα.

Πράγματι, σε άρθρο της που δημοσιεύτηκε την επομένη των τρομοκρατικών επιθέσεων στο Παρίσι, με το μακελειό στο Μπατακλάν και στα άλλα σημεία, η Σώτη Τριανταφύλλου είχε γράψει ένα άρθρο στην Αθενς Βόις, στο οποίο, ανάμεσα στ’ άλλα, γράφει:

Όμως, θα επιμείνω: όπως έλεγε ο Μάρκο Πόλο, «φανατικός μουσουλμάνος είναι αυτός που σου κόβει το κεφάλι, ενώ μετριοπαθής είναι εκείνος που σε κρατάει για να σου κόψουν το κεφάλι». Πολύ λίγα έχουν αλλάξει στο ισλάμ από τον ύστερο Μεσαίωνα.

Και εδώ έρχεται η εμπλοκή του ιστολογίου, διότι όπως είχα γράψει τότε:

Τώρα, κι ένα μικρό παιδί καταλαβαίνει ότι το ρητό αυτό ΑΠΟΚΛΕΙΕΤΑΙ να ειπώθηκε στα χρόνια του Μάρκο Πόλο, στα χρόνια του Μεσαίωνα, η ορολογία «φανατικός» και «μετριοπαθής» είναι οπωσδήποτε σύγχρονη. Πώς και δεν το κατάλαβε αυτό μια διαβασμένη και ευφυής συγγραφέας; Μάλλον δεν θέλει να το καταλάβει.

Και στη συνέχεια παρέπεμπα σε λινκ του μυθοκτόνου ιστότοπου snopes, που εξηγούσε τη γέννηση του ισλαμοφοβικού μύθου.

Η είδηση για τη δίκη της Σώτης Τριανταφύλλου προκάλεσε αίσθηση στη μπλογκόσφαιρα (και όχι μόνο -είδα ότι και τηλεοπτικά κανάλια ασχολήθηκαν με το θέμα) και πολλοί δημοσιολογούντες, ιδίως του φιλελεύθερου χώρου, έσπευσαν να κατηγορήσουν τον Π. Δημητρά και να υπερασπιστούν τη διωκόμενη συγγραφέα. Λιγότεροι υποστήριξαν ότι η δίωξη καλώς ασκήθηκε.

Εγώ θα σταθώ κάπου στη μέση. Αυτό δεν είναι πολύ καλή ταχτική, διότι έτσι δέχεσαι επικρίσεις και από τις δυο πλευρές, αλλά δυσκολεύομαι πολύ να ταχθώ ανεπιφύλακτα με τους μεν ή με τους δε. Να πω από την αρχή ότι διαφωνώ με τη δίωξη, αλλά δεν συμφωνώ με τους περισσότερους ή έστω τους θορυβωδέστερους που επίσης διαφωνούν.

Για παράδειγμα, ο Πέτρος Τατσόπουλος (και πολλοί άλλοι παρόμοια) έγραψε ότι σε μια Ελλάδα όπου η ρατσιστική ρητορική του μίσους κάνει θραύση ατιμώρητα, είναι ντροπή να διώκεται η Σώτη Τριανταφύλλου. Θα είχε απόλυτο δίκιο ο πρώην βουλευτής αν ο Παναγιώτης Δημητράς είχε κάνει μήνυση μόνο στη Σώτη.

Ωστόσο, αυτό κάθε άλλο παρά ισχύει. Καταρχάς, για να ξεκαθαρίσουμε τα πράγματα, ο Δημητράς δεν έκανε μήνυση, έκανε αναφορά στην Εισαγγελέα ρατσιστικών εγκλημάτων. Δεν έκανε αναφορά μόνο για την υπόθεση της Σώτης Τριανταφύλλου αλλά για δεκάδες υποθέσεις. Το ιστολόγιο του παρατηρητηρίου ρατσιστικών εγκλημάτων περιέχει με χρονολογική σειρά τις διάφορες καταγγελίες ενώ εδώ βλέπετε συγκεντρωμένες 34 υποθέσεις, (η υπόθεση της Σ.Τ. είναι έκτη στη σειρά) όπου καταγγέλλονται για ρητορική μίσους κτλ. ο Σεραφείμ Πειραιώς, ο Καλαβρύτων Αμβρόσιος, ο μουφτής Ξάνθης, άλλοι ιερωμένοι, δημοσιογράφοι και… ο Ολυμπιακός. Επομένως, είναι ανακριβές ότι επιλεκτικά στοχοποιήθηκε η Σώτη Τριανταφύλλου. Εξάλλου, πριν από τη δίκη της θα δικαστεί, ύστερα από καταγγελίες ακριβώς του Δημητρά, ο Αρτέμης Σώρρας για όσα ρατσιστικά είχε πει κατά των ΑΜΕΑ.

Έπειτα, τη δίωξη δεν την άσκησε ο Δημητράς. Η εισαγγελέας την άσκησε αυτεπάγγελτα. Αν κάποιος κρίνει αβάσιμη τη δίωξη της Σ.Τ. την εισαγγελέα πρέπει να μεμφθεί,  η οποία, παρεμπιπτόντως, έθεσε στο αρχείο όλες τις αναφορές που αφορούσαν ιερωμένους αλλά άσκησε δίωξη κατά της Σ.Τ. Ο Δημητράς μπορεί να φαίνεται πολλές φορές υπερβολικός στην προσήλωσή του στα ανθρώπινα δικαιώματα (για παράδειγμα, βρίσκω αστείο να χαρακτηρίζει ‘ρατσιστικό’ το παρκάρισμα αυτοκινήτων -της Αστυνομίας!- πάνω στις ειδικές λωρίδες των τυφλών), μπορεί να διαφωνώ μαζί του διαμετρικά στα πολιτικά και να μου φαίνεται ότι κάποιες φορές σκάει γάιδαρο με το πείσμα του και την επιμονή του σε λεπτομέρειες, αλλά δεν αμφιβάλλω για την εντιμότητά του ούτε για το θάρρος του να αναλαμβάνει αντιδημοφιλείς υποθέσεις, να δέχεται ευχαρίστως τη ρετσινιά του ‘ανθέλληνα’, να υπερασπίζεται αδύνατους -εννοώ κυρίως τους Ρομά.  Θεωρώ πως αυτό που κάνει είναι χρήσιμο και προτιμώ να σφάλλει από υπερβάλλοντα ζήλο παρά από ολιγωρία.

Ο Νίκος Δήμου έγραψε ότι η Σώτη Τριανταφύλλου δικάζεται «για ένα λάθος τσιτάτο». Αλλά το πρόβλημα δεν είναι  η φιλολογική ακρίβεια, αλλιώς το μισό ελληνόφωνο Διαδίκτυο θα είχε συρθεί στα δικαστήρια. Το τσιτάτο βέβαια, όπως έδειξα παραπάνω, είναι πλαστό, αλλά το θέμα είναι το περιεχόμενό του. Μας λέει, ουσιαστικά, ότι μετριοπαθείς μουσουλμάνοι δεν υπάρχουν και εξ ορισμού δεν μπορούν να υπάρξουν -κι αυτοί που δηλώνουν μετριοπαθείς στην πραγματικότητα βοηθάνε τους άλλους που κόβουν κεφάλια, μας λέει.  Σωστά επισημαίνει η Ελληνική Ένωση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ότι  το κείμενο της Σ.Τρ. «Αποτελεί τυπικό και προβλέψιμο δείγμα λόγου που στρέφεται συλλήβδην κατά μίας ομάδας προσώπων, την οποία και θεωρεί -εντελώς αυθαίρετα και σχεδόν μεταφυσικά- απόλυτα ομοιογενή. Κυρίως δε αποδίδει σε αυτήν  κάποιο εγγενές «κακό», από το οποίο η ομάδα και τα πρόσωπα που την αποτελούν αδυνατούν να ξεφύγουν, ακριβώς επειδή αυτό έχει αναχθεί σε συστατικό στοιχείο της ταυτότητάς τους«.

Μια παράμετρος που καθιστά ιδιαίτερα επικίνδυνη την τοποθέτηση της Σ.Τρ. όπως και παρόμοιες τοποθετήσεις που συλλήβδην καταδικάζουν τους μουσουλμάνους, είναι ότι στην Ελλάδα έχουμε αυτόχθονα μουσουλμανική μειονότητα, που ιδίως παλιότερα ήταν θύμα άθλιων διακρίσεων, και ακόμα είναι στην πράξη (πόσους μουσουλμάνους στελέχη δημόσιων υπηρεσιών γνωρίζετε;) -τέτοια κείμενα που ανάγουν σε εχθρό τον κάθε μουσουλμάνο, ουσιαστικά λειτουργούν διχαστικά.

Κάποιοι επισήμαναν ομοιότητες ανάμεσα στην τοποθέτηση της Σ.Τρ. και στις θέσεις της ακροδεξιάς Μαρίν Λεπέν, που βρίσκεται αυτές τις μέρες έτσι κι αλλιώς στην επικαιρότητα λόγω των γαλλικών εκλογών. Στο infowar είδα κι ένα τεστ με 15 ρήσεις, όπου ο αναγνώστης καλείται να ξεχωρίσει αν τις είπε η Σώτη Τριανταφύλλου ή η Μαρίν Λεπέν. Εγώ έπιασα 14/15, αλλά παρακολουθώ και τα γαλλικά πολιτικά πράγματα κι έτσι ήξερα πολλές από τις ρήσεις. (Αδικεί βέβαια τη Σώτη Τριανταφύλλου η σύγκριση -η σημερινή της ισλαμοφοβική στροφή δεν μπορεί να ακυρώσει το σημαντικό έργο της).

Κι όμως, ενώ θεωρώ ισλαμοφοβικό το κείμενο, δεν συμφωνώ με την άσκηση δίωξης από την εισαγγελέα. Πιστεύω πως η καταδίκη τέτοιων τοποθετήσεων πρέπει να είναι πολιτική και ηθική, τόσο για το ισλαμοφοβικό-ρατσιστικό περιεχόμενο όσο και για τον επιβαρυντικό παράγοντα της χρήσης ενός ολοφάνερα πλαστού τσιτάτου. Επιπλέον, πρέπει να γίνεται κάποια διάκριση ανάμεσα σε κείμενα που επιχειρούν να ασκήσουν κριτική και σε κείμενα που έχουν πρωταρχικό σκοπό την πρόκληση μίσους. Για να πω βέβαια την αλήθεια, αν και αδυνατίζω έτσι τη θέση μου, εγώ είμαι γενικά πολύ επιφυλακτικός απέναντι σε οποιαδήποτε άσκηση δίωξης για θέματα λόγου.

Και εδώ έρχομαι σε ένα συναφές θέμα, στο αντιρατσιστικό νομοσχέδιο. Γράφει στην ανακοίνωσή της` η Ελληνική Ένωση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου: «Θα πρέπει συνεπώς η χρήση του αντιρατσιστικού νόμου να γίνεται με αυτοσυγκράτηση. Σε αντίθετη περίπτωση κινδυνεύουμε να δημιουργήσουμε ρήγματα στην ελευθερία του λόγου και να αποδυναμωθεί η προστασία που (πρέπει) να παρέχει ο αντιρατσιστικός νόμος όταν πραγματικά τίθεται σε κίνδυνο από ρητορική του μίσους η δημοκρατική μας συμβίωση  ή θεμελιώδη δικαιώματα επιμέρους προσώπων».

Αυτό συνιστά, φοβάμαι, μιαν έμμεση παραδοχή ότι το αντιρατσιστικό νομοσχέδιο, όπως έχει, πάσχει. Και επειδή έχουμε ενα δικαστικό σώμα που αθώωσε τον Πλεύρη αλλά καταδίκασε τον Παστίτσιο, πολύ φοβάμαι ότι με το αντιρατσιστικό νομοσχέδιο δεν θα καταδικαστούν ούτε οι ρατσιστές ούτε οι ακροδεξιοί, αλλά κάποιος άτυχος ιστορικός που θα θεωρηθεί ότι αρνείται την υποτιθέμενη γενοκτονία των Ποντίων ή των Μικρασιατών -ή ίσως το «κομμουνιστικό παιδομάζωμα», που και αυτό έχει θεωρηθεί γενοκτονία από τη Βουλή των Ελλήνων. Αλλά αυτό είναι θέμα για άλλο άρθρο.

Υστερόγραφο-προσθήκη:

Φίλος από το Φέισμπουκ μού υπενθυμίζει μια ειρωνεία της ιστορίας: πριν από μερικά χρόνια, όταν είχε τεθεί το θέμα της παράστασης του Εθνικού Θεάτρου που χρησιμοποιούσε κείμενα του Σάββα Ξηρού, η Σώτη Τριανταφύλλου είχε ταχθεί υπέρ της απαγόρευσης επισημαίνοντας «την ευθύνη του καλλιτέχνη απέναντι στην κοινωνία» -ωραία συνέπεια!