Μηνολόγιον Ιουλίου για μια ακόμα χρονιά

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ στις αρχές κάθε μήνα (συνήθως την πρώτη του μηνός), ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς για τα γεγονότα του μήνα, που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα.

 

Σα  1	Ανακοίνωσις της θεωρίας της εξελίξεως των ειδών υπό Καρόλου Δαρβίνου -και θανή Νικολάου Γουίντωνος, σωτήρα των εβραιόπουλων
Κυ  2	† Άρεως Αλεξάνδρου
Δε 3	Γενέσιον Φραγκίσκου Κάφκα -και Ιακώβου Μόρρισων τελευτή κατά τον δαίμονα εαυτού
Τρ  4	Διακήρυξις της Ανεξαρτησίας υπό Θωμά Τζέφερσον. Και του τιμημένου η ανύψωσις.
Τε  5	Δημοσίευσις των Μαθηματικών Αρχών της Φυσικής Φιλοσοφίας υπό Ισαάκ Νεύτωνος. Και του ογδόου ελληνικού δημοψηφίσματος.
Πε  6	Πρώτον αντιλυσσικόν εμβόλιον υπό Λουδοβίκου Παστέρ
Πα 7	Γενέσιον Βλαδιμήρου Μαγιακόφσκι και Νικολάου Ξυλούρη του Κρητός
Σα 8	Γενέσιον Αρθούρου Έβανς του αρχαιολόγου
Κυ 9	Θανάτωση επισκόπων και προκρίτων εν Λευκωσία Κύπρου
Δε 10	Γενέσιον Ιωάννου Χατζηανδρέου (κατά κόσμον Στρατή Τσίρκα) και Νικολάου Τέσλα
Τρ 11	Έναρξις της εξοντώσεως των Ισραηλιτών της Θεσσαλονίκης υπό των χιτλερικών δημίων
Τε 12	† Κωνσταντίνου Ουράνη
Πε 13	† Φωτίου Κόντογλου (και γενέσιον Νεοκιδίου της Αραβίας)
Πα 14	Της πτώσεως της Βαστίλης
Σα 15	Της Ιουλιανής εκτροπής και του κυπριακού πραξικοπήματος
Κυ 16	Της Εγίρας
Δε 17	Πρωταγόρου του Αβδηρίτου
Τρ 18	Γενέσιον Νέλσονος Μαντέλα
Τε 19	† Στρατή Μυριβήλη τελευτή
Πε 20	Νιλ Άρμστρογκ και των πρώτων επί της Σελήνης βαδισάντων
Πα 21	+ Κωνσταντίνου Καρυωτάκη τελευτή
Σα 22	Γενέσιον Ερνέστου Χεμινγουαίη
Κυ 23	Της πρώτης κατά την Αρχαιότητα Ολυμπιάδος
Δε 24	Γενέσιον Σίμωνος Μπολιβάρ του ελευθερωτού
Τρ 25	Γενέσιον Γεωργίου Βερνάρδου Σω
Τε 26	Της νίκης των Ελλήνων επαναστατών εις Δερβενάκια
Πε 27	Τελεσίλλης της Αργείας
Πα 28	Γενέσιον Εμμανουήλ Ροΐδου
Σα 29	† Βικεντίου Βαν Γκογκ και γενέσιον Μιχαήλ Θεοδωράκη του επιμήκους μουσουργού
Κυ 30	† Κοίμησις Διονυσίου Ντιντερό
Δε 31	† Θανή Νικολάου Σκουφά

Ο Ιούλιος είναι ο ένας από τους δυο μήνες που πήραν τ’ όνομά τους από ιστορικό πρόσωπο -φυσικά από τον Ιούλιο Καίσαρα. Προηγουμένως ονομαζόταν Quintilis, πέμπτος μήνας δηλαδή στο παλιό ρωμαϊκό ημερολόγιο. Η ονομασία δεν άλλαξε όταν προστέθηκαν ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος στην αρχή, κι έτσι ο Quintilis ήταν πια έβδομος μήνας. Όταν όμως δολοφονήθηκε ο Ιούλιος Καίσαρας, έγινε προς τιμή του η  μετονομασία. Ίσως όχι άδικα, αφού ο Ιούλιος Καίσαρας είχε εισηγηθεί τη μεταρρύθμιση του ρωμαϊκού ημερολογίου, με κατάργηση του εμβόλιμου μήνα -άλλωστε γι΄αυτό ονομάζεται Ιουλιανό ημερολόγιο, και είναι το ημερολόγιο που είχαμε στην Ελλάδα ως το 1923 (το λεγόμενο “παλιό ημερολόγιο”).

Ο Ιούλης έχει τις λαϊκές ονομασίες Αλωνάρης (επειδή τότε γίνεται το αλώνισμα, τουλάχιστο στη νότια Ελλάδα), που είναι και η πιο διαδεδομένη, καθώς και τις Αηλιάς και Αηλιάτης (από τη γιορτή τ’ Άη Λιος στις 20 του μήνα), ενώ σε κάποια κυκλαδονήσια λέγεται Γυαλινός, ίσως επειδή τότε αρχίζουν να γυαλίζουν οι ρώγες των σταφυλιών. Λέγεται επίσης Δευτερογιούνης (όπου Πρωτογιούνης είναι φυσικά ο Ιούνιος: ο λαός αντιπαθούσε τα σχεδόν ομόηχα Ιούνης και Ιούλης και ονόμασε πρωτογιούνη τον ένα και δευτερογιούνη τον άλλο, αφού κιόλας είναι πρώτος και δεύτερος μήνας του καλοκαιριού. Αλλού πάλι ονομάζεται Πρωτογιούλης ο Ιούνιος και Δευτερογιούλης ο Ιούλιος).

[Παρένθεση: για κάποιο λόγο, η δημοτική ονομασία των μηνών «Ιούνης» και «Ιούλης» και οι αντίστοιχες γενικές «του Ιούνη» ή «του Ιούλη» ενοχλούν πολλούς· περιέργως, μόνο αυτοί οι δύο, και όχι π.χ. ο Σεπτέμβρης ή ο Μάης· ασφαλώς περί ορέξεως ουδείς λόγος, αλλά οι καθαρολόγοι που λέγαμε υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχουν λαϊκοί τύποι Ιούνης/Γιούνης και Ιούλης/Γιούλης αλλά μόνο Θεριστής και Αλωνάρης, και ότι τα Ιούνης/Γιούνης και Ιούλης/Γιούλης είναι ψυχαρικές επινοήσεις ή/και κομμουνιστική ξύλινη γλώσσα. Δεν είναι ακριβές αυτό, αν και αξίζει ειδικό άρθρο, πάντως τύποι Ιούνης/Γιούνης υπάρχουν σε δημοτικά τραγούδια (π.χ. ο Γιούνης με τα μήλα στη συλλογή του Πολίτη), ενώ τύπος «Ιούλης» υπάρχει (για όνομα, όχι για τον μήνα) στη Ριμάδα του Μεγαλέξαντρου, αλλά και σε επιγραφή στο νέο μουσείο της Ακρόπολης, όμως δεν βρίσκω τώρα τη φωτογραφία που είχα τραβήξει). Επομένως, οι τύποι «Ιούλης, Ιούνης» (που χρησιμοποιούνται, μου λένε, πάρα πολύ στην Κύπρο, ακόμα από τον Μαχαιρά, αλλά και στις Κυκλάδες) δεν έχουν κάτι το εγγενώς κατακριτέο και είναι θέμα γούστου. Προσωπικά, όταν μιλάω βρίσκω πολύ πιο εύηχο το «δύο του ιούλη» παρά το «δύο του ιουλίου» με τα κατ’ εμέ κακόηχα αλλεπάλληλα ίου-ίου· είπαμε: περί ορέξεως… και κλείνει η παρένθεση].

Ο Ιούλιος έχει χάρη στον Καίσαρα το Ιουλιανό ημερολόγιο, έχει βέβαια και τα Ιουλιανά, την εκτροπή του 1965 με τον εξαναγκασμό του εκλεγμένου πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου σε παραίτηση, την αποστασία βουλευτών της Ένωσης Κέντρου και τις καθημερινές διαδηλώσεις λαού επί 70 μέρες στο κέντρο της Αθήνας. Το ιστολόγιο έχει κατ’ επανάληψη ασχοληθεί με το θέμα, οπότε δεν θα πούμε περισσότερα. Μόνο να αναφέρω (αν και μάλλον το έχω ξαναπεί) ότι προπολεμικά είχαν ονομαστεί Ιουλιανά τα γεγονότα που έγιναν στην Αθήνα στις 31 Ιουλίου 1920, όταν ανακοινώθηκε η απόπειρα δολοφονίας του Ελευθ. Βενιζέλου στο Παρίσι. Το πλήθος κατέστρεψε τα γραφεία όλων των αντιπολιτευόμενων εφημερίδων, το Μέγαρο Σκουλούδη και τα σπίτια άλλων επιφανών αντιβενιζελικών, ενώ δολοφονήθηκε ο Ίων Δραγούμης από κρητικούς χωροφύλακες με αρχηγό τον διαβόητο Γύπαρη στη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, περίπου απέναντι στο Χίλτον (τότε λεγόταν οδός Κηφισιάς). Ο λογαριασμός εκείνων των Ιουλιανών πληρώθηκε την 1η Νοεμβρίου του ίδιου χρόνου.

Ο Ιούλης είναι βέβαια και ο πρώτος μήνας των καλοκαιρινών διακοπών ή τέλος πάντων ήταν ο πρώτος μήνας των καλοκαιρινών διακοπών όταν ο κόσμος μπορούσε να πηγαίνει διακοπές. Στη Γαλλία “Ιουλιανοί” (Juilletistes) λέγονται όσοι πηγαίνουν διακοπές τον Ιούλιο, οι άλλοι, που είναι και περισσότεροι, λέγονται φυσικά Αυγουστιανοί (Aoûtiens). Το μαύρο σαββατοκύριακο, όταν φεύγουν οι δεύτεροι και επιστρέφουν οι πρώτοι είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα του γαλλικού φολκλόρ.

Στις παροιμίες για τον Ιούλιο συνήθως ονοματίζεται ο Αλωνάρης, για παράδειγμα: που μοχτάει τον χειμώνα, χαίρεται τον Αλωνάρη. Μια διαιτολογική παροιμία που ομολογώ πως δεν την έχω καταλάβει, λέει «κότα πίτα τον Γενάρη και παπί τον Αλωνάρη». Μια μετεωρολογική – παρετυμολογική παροιμία ισχυρίζεται πως «Τ’ Αϊ-Λιος γυρίζει ο καιρός αλλιώς».

Ο Καβάφης πάντως είχε γράψει για τον «θείο Ιούλιο μήνα» που πυρώνει, ενώ ο Μίλτος Σαχτούρης προειδοποιούσε ότι «Έρχεται έρημος με φωτιά ο Ιούλιος / να κάψει τις μοναχικές ψυχές μέσα στην πόλη». Πιο γνωστός, καθότι μελοποιημένος, είναι ο στίχος του Ελύτη «Τον Ιούλιο κάποτε μισανοίξανε τα μεγάλα μάτια της μες στα σπλάχνα μου». Στη Λιλιπούπολη ένας από τους «δώδεκα μήνες αθλητές» είναι και «ο Ιούλιος ο χίπης με μπλουτζίν και χαϊμαλιά».

Κλείνουμε με ένα τραγούδι για ένα μεσημέρι του Ιούλη -το έγραψε και το τραγουδάει ο Χρήστος Θηβαίος: