Συζητώντας για την αργκό

Η αργκό ενδιαφέρει πολύ το ιστολόγιο και έχουμε δημοσιεύσει πολλά άρθρα, είτε για τη σύγχρονη αργκό είτε για την ιστορία της, σε κάποια από τα οποία είχε καθοριστική συνεισφορά ο παλιός φίλος μας Spatholouro που εύχομαι να ξαναρχίσει να σχολιάζει εδώ.

Το σημερινό άρθρο είναι μια γενική εισαγωγή για την αργκό, συνοπτικά δοσμενη σε κάτι λιγότερο από 1000 λέξεις. Μου το ζήτησε η δημοσιογράφος Ζωή Παρασίδη από το popaganda.gr ως υλικό αναφοράς για ένα άρθρο που ετοίμαζε. Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε την περασμένη εβδομάδα και ανάμεσα στις πηγές του είναι το κείμενο που είχα στείλει καθώς και το παλιότερο άρθρο μας για τη διασημότερη ελληνική λέξη.

Παρουσιάζω σήμερα το δικό μου κείμενο για την αργκό, για να υπάρχει και αυτοτελώς. Είχα πει ότι σήμερα θα έβαζα κάτι για γραβάτες, αλλά τελικά ο προγραμματισμός άλλαξε και εκείνο το άρθρο πηρε αναβολή.

Γενικά για την αργκό

Η λέξη αργκό είναι δάνειο από τη γαλλική argot, η οποία, όπως αρμόζει στον χαρακτήρα της, είναι σκοτεινής ετυμολογίας, αφού καμιά από τις πολλές εκδοχές που έχουν προταθεί δεν έχει γίνει αποδεκτή. πιθανώς συνδέεται με το ρήμα argoter «λογομαχώ». Αρχικά είχε τη σημασία «συντεχνία κλεφτών» και προς τα τέλη του 17ου αιώνα πήρε και τη σημασία της ειδικής συνθηματικής γλώσσας τους. Ένας από τους πρώτους συγγραφείς που μελέτησε τη γαλλική αργκό σε βάθος ήταν ο Βίκτωρ Ουγκώ, ο οποίος αφιερώνει στην αργκό μια ολόκληρη ενότητα στον 4ο τόμο των Αθλίων, υπό τύπον δοκιμίου 15-20 σελίδων. «Η αργκό είναι η γλώσσα των σκοταδιών», γράφει.

Με τον όρο αργκό εννοούμε ένα προφορικό γλωσσικό ιδίωμα, που χρησιμοποιείται ως συνθηματική γλώσσα από ορισμένες κοινωνικές ή επαγγελματικές ομάδες (περιθώριο, υπόκοσμος, νέοι κ.ά.) και που διαμορφώνεται κυρίως από γλωσσικά δάνεια και από παραμόρφωση της καθομιλουμένης. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν πολλές αργκό, πολλές συνθηματικές γλώσσες: του στρατού, των νέων, διάφορων περιθωριακών ομάδων κτλ. Υπάρχουν και επαγγελματικές συνθηματικές γλώσσες, όπως ήταν παλιότερα τα κουδαρίτικα, η γλώσσα των Ηπειρωτών χτιστάδων, και τα ντόρτικα, η γλώσσα των τσιγγάνων χαλκιάδων της Ευρυτανίας, ενώ και στην εποχή μας ειδικό λεξιλόγιο βρίσκουμε σε άφθονους κλάδους και ομάδες, π.χ. νοσηλευτές, κομπιουτεράδες, φορτηγατζήδες ή γκέιμερς. Ξέρουμε επίσης τα καλιαρντά, τη γλώσσα των ομοφυλοφίλων, που την έκανε ευρύτερα γνωστή η μελέτη του Ηλία Πετρόπουλου.

Μια ειδική περίπτωση είναι η γλώσσα του στρατού, αφενός επειδή από τον στρατό περνάει σχεδόν ο μισός πληθυσμός της χώρας και αφετέρου επειδή οι περισσότεροι μένουν σχετικά μικρό χρονικό διάστημα (Ωστόσο, η γλώσσα του στρατού διαδίδεται και από τους μόνιμους στρατιωτικούς). Από εκεί πηγάζουν και οι ιδιαιτερότητες της γλώσσας αυτής.

Λέω «γλώσσα», αλλά αυτό είναι ανακρίβεια. Οι συνθηματικές γλώσσες δεν είναι σωστές και ακέραιες γλώσσες, αλλά ένα μάλλον περιορισμένο σύνολο από λέξεις, κυρίως ουσιαστικά και ρήματα. Τις υπόλοιπες λέξεις, τις δανείζονται από την κοινή νεοελληνική. Παράδειγμα από τα κουδαρίτικα:

Άμα σταμέψουμι, θα καψαλίσουμι δίχους άλλου, γιατί τώρα η ντένα μίκρινι κι όλου ταμπακίζ’.

Άμα τελειώσουμε, θα φύγουμε δίχως άλλο γιατί τώρα μίκρυνε η μέρα και όλο βρέχει.

Βέβαια, η φράση αυτή δεν έχει ίσως ανάγκη να παραμείνει μυστική, όπως θα συνέβαινε με την «τι ντινιάτικο φοράτε;» (= τι μεροκάματο παίρνετε) που μπορούμε να τη φανταστούμε να λέγεται ενώ δίπλα βρίσκεται και το αφεντικό, που δεν ξέρει τη γλώσσα. Αλλά ο συνθηματικός χαρακτήρας είναι μία μόνο από τις λειτουργίες της αργκό, που βέβαια έχει προέχοντα χαρακτήρα στις αργκό του υποκόσμου. Η δεύτερη βασική λειτουργία της είναι να δώσει στους ομιλητές της την αίσθηση ότι ανήκουν σε μια ομάδα.

Η αργκό παίρνει λέξεις της καθομιλουμένης και τις αλλάζει σε σημασία και σε μορφή, ενώ επίσης δανείζεται πολύ εύκολα από ξένες γλώσσες. Τα καλιαρντά, όπως έχει αποδειχτεί από νεότερες έρευνες, έχουν αντλήσει το περισσότερο βασικό τους λεξιλόγιο από τη ρομανί, τη γλώσσα των Ρομά. Φαίνεται ότι στον 19ο αιώνα η διάλεκτος των πορνείων είχε ως βάση της τη ρομανί· κάποια στιγμή, ίσως επειδή οι ομοφυλόφιλοι δούλευαν ως βοηθητικό προσωπικό στα πορνεία, η διάλεκτος των πορνείων αποτέλεσε τη βάση για τη διάλεκτο των ομοφυλόφιλων, που αργότερα ονομάστηκαν Καλιαρντά. Κάτι ανάλογο συνέβη με τη λουμπούντζα που είναι το τουρκικό αντίστοιχο των καλιαρντών.

Δεν είναι απίθανο να συμβεί ώσμωση ανάμεσα σε δυο επιμέρους αργκό και λέξεις της μίας να περάσουν στην άλλη, π.χ. από τα καλιαρντά στη γλώσσα του υποκόσμου. Επίσης συμβαίνει λέξεις και εκφράσεις της αργκό να περάσουν στη λαϊκή γλώσσα (η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στις δυο αυτές κατηγορίες δεν είναι βέβαια σαφής και αδιαπέραστη) και στη συνέχεια στην κοινή γλώσσα και να λεξικογραφηθούν.

Για παράδειγμα, ας πάρουμε τις λέξεις «πουρό» (ηλικιωμένος) και «τεκνό» (νεαρό άτομο). Οι λέξεις αυτές έχουν τσιγγάνικη ετυμολογία και προέρχονται από τα καλιαρντά, μάλιστα η πρώτη από αυτές εμφανίζεται στο παλαιότερο μέχρι στιγμής γλωσσάρι της αργκό των ομοφυλοφίλων, από το 1904. Κάποια στιγμή πέρασαν από την ειδική αργκό στη γενική λαϊκή γλώσσα κι έτσι καταγράφονται στο «Λεξικό της πιάτσας» του Βρασίδα Καπετανάκη (πρώτη έκδοση 1950) και στο λίγο μεταγενέστερο «Λεξικό της Λαϊκής» του Δαγκίτση, αλλά όχι στα γενικά λεξικά της εποχής. Ωστόσο, στη συνέχεια περνάνε και στην καθομιλουμένη και αρχίζουν όλο και περισσότερο να γράφονται (και όχι μόνο να μιλιούνται) με αποτέλεσμα να λεξικογραφηθούν στα νεότερα λεξικά μας (Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής και Λεξικό Μπαμπινιώτη, 1998 και τα δύο).

Το κακό με τις λέξεις της αργκό είναι ότι, επειδή σπάνια γράφονταν, είναι πολύ δύσκολο να ανατρέξουμε στο παρελθόν τους και να ανιχνεύσουμε τη διαδρομή τους. Συνήθως, μόνο εικασίες μπορούμε να κάνουμε. Για παράδειγμα, η εικασία μου είναι ότι η λέξη αλαλούμ οφείλεται στην αργκό των θεατρικών μπουλουκιών. Πάντως, οι συχνά βραχύβιες λαϊκές εφημερίδες του 19ου αιώνα αποτελούν κοίτασμα που δεν έχει ακόμα αξιοποιηθεί από τους ερευνητές.

Να πούμε εδώ ότι η αργκό δεν αποτελείται αποκλειστικά από λέξεις-ταμπού. Λέξεις ταμπού, όπως αυτές που περιγράφουν τα γεννητικά όργανα ή σωματικές λειτουργίες, υπάρχουν πάμπολλες και στην καθομιλουμένη, ακόμα και στην παιδική γλώσσα. Απλώς η αργκό έχει μεγαλύτερο ποσοστό από λέξεις-ταμπού σε σύγκριση με την κοινή γλώσσα, επειδή η αργκό δεν έχει δικές της λέξεις για όλες τις έννοιες και δανείζεται λέξεις της κοινής.

Πάντως, το κοινό στοιχείο ανάμεσα σε λέξεις-ταμπού (μη αργκοτικές) και λέξεις της αργκό είναι ότι δύσκολα γράφονται ή προφέρονται σε ορισμένους κύκλους. Σε ένα επίσημο δείπνο δεν μπορούμε εύκολα να πούμε ούτε κώλος (ταμπού αλλά όχι αργκό) ούτε έγινα ρόμπα (αργκό αλλά όχι ταμπού).

Σήμερα, με το Διαδίκτυο, επιταχύνεται και εντείνεται η επικοινωνία και η ώσμωση ανάμεσα στις επιμέρους ομάδες και επομένως η διάδοση λέξεων πέρα από τα στεγανά. Αλλά το πιο βασικό ίσως είναι ότι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης η επικοινωνία γίνεται μεν (τυπικά) γραπτά αλλά ουσιαστικά πρόκειται για προφορικό λόγο σε ό,τι αφορά την αμεσότητα και την προχειρότητα, που όμως διατηρείται, αποτυπώνεται και δεν… πετάει. Έτσι ίσως γίνεται πιο εύκολη η διάδοση λέξεων και η καθιέρωσή τους όπως επίσης και η λεξικογραφική έρευνα. Πρέπει τέλος να αναφέρουμε ότι το Διαδίκτυο κατέστησε δυνατή την συλλογική λεξικογραφία και καταγραφή της αργκό, με βίκι εγχειρήματα όπως το slang.gr ή το κυπριακό Cyslang.

 

Advertisement