Τι μας έμαθαν οι αρχαίοι (Δημ. Σαραντάκος) 17 – Επίλογος

Εδώ και μερικούς μήνες δημοσιεύω αποσπάσματα από το βιβλίο του Δημήτρη Σαραντάκου «Τι μας έμαθαν επιτέλους οι αρχαίοι Έλληνες;» που κυκλοφόρησε το 2010 από τις εκδόσεις Γνώση και έχει τον υπότιτλο «Χρηστομάθεια». Κανονικά οι δημοσιεύσεις αυτές γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη.

Η σημερινή συνέχεια είναι η δέκατη έβδομη και τελευταία. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Καθώς είναι επίλογος, η σημερινή συνέχεια είναι συντομότερη από τις προηγούμενες, αλλά έκρινα πως δεν θα έπρεπε να λείπει.

 

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ζούμε σε μιαν εποχή που σε πολλά σημεία της θυμίζει τους τελευταίους αιώνες της αρχαιότητας. Όπως και τότε έτσι και τώρα αλλάζει ο τρόπος παραγωγής. Τότε το σύστημα των εποίκων (coloni) και αργότερα των δουλοπάροικων αντικαθιστούσε σιγά σιγά τη δουλοκτησία. Σήμερα ο αυτοματισμός και η πληροφορική αντικαθιστούν τους κλασικούς προλετάριους. Τότε οι παλιές φιλοσοφίες και ιδεολογίες περνούσαν βαθιά κρίση κι ο κόσμος στρεφόταν προς τη θρησκεία, τη μεταφυσική, τη μοιρολατρία, τον μυστικισμό και την ιδιώτευση, για να αντιμετωπίσει τον φόβο, την ανασφάλεια και το άγχος. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στις μέρες μας. Γι’ αυτό ποτέ άλλοτε όσο σήμερα δεν μας είναι τόσο απαραίτητη η επαφή μας με τα ζωογόνα νάματα της αρχαίας ελληνικής σκέψης, με το καθαρό, ιλαρό φως της Ιωνίας και της Αττικής.

Αν όμως ο αρχαίος κόσμος πέθανε, αν οι ναοί του πυρπολήθηκαν, τα αγάλματα των θεών του κομματιάστηκαν, τα βιβλία των διανοητών του κάηκαν, το αρχαίο πνεύμα δεν έσβησε. Η φωνή του μπόρεσε να φτάσει καθαρή ώς εμάς. Στον τοίχο της κεντρικής πλατείας, στη μικρασιατική πόλη Οινόανδα της Λυκίας, βρέθηκαν χαραγμένα τα παρακάτω λόγια ενός φιλοσόγου, του Διογένους του Οινοανδέως, για τον οποίο το μόνο που ξέρουμε είναι πως ήταν οπαδός του Επίκουρου και έζησε την εποχή των διωγμών των Εθνικών. Χάραξε τα παρακάτω λόγια για να μείνουν για τις επερχόμενες γενιές, «αφού το καλό μήνυμα του βιβλίου σκόρπισε πια». Αρχίζει έτσι:

«Γερνώντας και περιμένοντας κάθε στιγμή να φύγω από τη ζωή, μ’ ένα μελαγχολικό αίσθημα, παρ’ όλη την ευτυχία που έζησα, αποφάσισα να βοηθήσω αυτούς που βρίσκονται σε κακή κατάσταση. Αν ένα ή δύο ή τρία ή τέσσερα ή όσα θέλετε πρόσωπα, δυστυχούσαν και με καλούσαν να τα βοηθήσω, θα έκανα ό,τι ήταν δυνατόν για να τους δώσω την καλύτερη συμβουλή.

 Σήμερα οι περισσότεροι άνθρωποι είναι άρρωστοι, σαν να έπεσε επιδημία. Άρρωστοι εξ αιτίας των λανθασμένων αντιλήψεων για τον κόσμο. Και, το χειρότερο, μεταδίδουν ο ένας στον άλλο το κακό σαν τα πρόβατα.

 Είναι εξάλλου δίκαιο να βοηθούμε κι αυτούς που θα έρθουν μετά από μας, γιατί κι αυτοί είναι δικοί μας κι ας μην έχουν ακόμα γεννηθεί.

 Ακόμα, η αγάπη μας προς τον άνθρωπο επιβάλλει να βοηθούμε κι όσους ξένους θα περάσουν από εδώ.

 Αφού το καλό μήνυμα του βιβλίου σκόρπισε πια, αποφάσισα να χρησιμοποιήσω αυτόν τον τοίχο για να γράψω πάνω του το φάρμακο που προτείνω στους ανθρώπους:

 Είναι παράλογο να φοβόμαστε τους θεούς.

 Είναι παράλογο να φοβόμαστε τον θάνατο.

 Μπορούμε ν’ αντέξουμε τον φόβο.

 Μπορούμε να φτάσουμε στην ευτυχία.

…………………………………………………………………………………………..

Ο Παλαμάς, στον Δωδεκάλογο του γύφτου, στον Πέμπτο Λόγο, για τον θάνατο των αρχαίων, μας συμβουλεύει πώς να χρησιμοποιούμε σωστά την αρχαία μας κληρονομιά. Πέρασαν πάνω από εκατό χρόνια από τότε και δεν νομίζω πως ακολουθήσαμε τη συμβουλή του. Στα σχολειά μας διδάσκονται τα Αρχαία σαν γλωσσικό μάθημα, και μάλιστα με τον πιο αντιπαιδαγωγικό και αντιπαραγωγικό τρόπο. Η ιστορία της αρχαίας Ελλάδας διδάσκεται σαν διαδοχή πολέμων και μαχών. Τελικά, βγαίνοντας από το γυμνάσιο και το λύκειο, τα παιδιά μας έχουν, στην καλύτερη των περιπτώσεων, αποκομίσει ελάχιστα ψιχία από το αρχαίο ελληνικό πνεύμα, έχουν αποστηθίσει κάποιες μεγαλοστομίες των προγόνων μας, και τους κανόνες της γραμματικής και του συντακτικού. Ταυτοχρόνως τα περισσότερα έχουν εμβολιαστεί με ισόβια αντιπάθεια για τον Όμηρο, τον Σοφοκλή και τον Θουκυδίδη. Η αληθινή ουσία του αρχαίου ελληνικού πνεύματος τούς έχει ξεφύγει.

Γιατί αυτό που διακρίνει την αρχαία ελληνική σκέψη και την κάνει τόσο πολύτιμη για μας είναι:

Η αγάπη του ωραίου.

Η αγάπη του ανθρώπου.

Η αγάπη της ελευθερίας.

Η παρρησία.

Η ευθύτητα.

Το μέτρον.

Πιστεύω πως κάποτε οι αρχές αυτές θα διδάσκονται στα σχολειά μας, όχι μόνο στην Ελλάδα, μα σ’ όλόκληρο τον κόσμο. Και στους τοίχους των σχολικών κτιρίων θα χαραχτούν άλλα ρητά και αποφθέγματα των αρχαίων. όπως του Περικλή:  «Το να μην κυβερνούν οι λίγοι αλλά οι πολλοί, αυτό το λέμε Δημοκρατία».

Ή του Δημόκριτου: «Η φτώχεια με Δημοκρατία είναι τόσο προτιμότερη από αυτό που οι εξουσιαστές ονομάζουν ευημερία, όσο είναι προτιμότερη η ελευθερία από τη δουλεία».

Ή του Επίχαρμου: «Μένε νηφάλιος και να θυμάσαι να δυσπιστείς».

Ή τέλος του Επίκουρου: «Το πιο φριχτό από τα κακά, ο θάνατος, δεν μας αφορά. Γιατί όσο υπάρχουμε εμεις, δεν υπάρχει θάνατος, κι όταν αυτός έρθει, τότε δε θα υπάρχουμε πια εμείς».

Πιστεύω πως στους δύσκολους καιρούς που περνούμε σαν άτομα και σαν έθνος, η μελέτη της υγιούς αυτής φιλοσοφίας, που στηριγμένη στη φύση και στον πραγματικό κόσμο προσπαθούσε να βοηθήσει τον άνθρωπο να βρει μέσα του τις δυνάμεις για να αντιμετωπίσει τον φόβο, την ανασφάλεια και το άγχος, είναι το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε. Κι αυτό δεν έχει καμιά σχέση με τη στείρα προγονοπληξία, προγονολατρία και πατριδοκαπηλία.

Όπως λέει κι ο Κωστής Παλαμάς στον Δωδεκάλογο του γύφτου:

Κι όποιος δούλος σας θα γίνει
και σας πάρει καταπόδι, ή ένας μόνος ή όλο γένος
θα σβηστεί με σας.
Και μονάχα όποιος μαζί σας
δε θα χάσει τον εαυτό του
και θα κόψει μόνο τ’ άνθια σας
για να στεφανώσει τα μαλλιά του,
μόνο εκείνος εδώ κάτου
στολισμένος θα τραβήξει σα γαμπρός,
θα τραβήξει στολισμένος με τη χάρη σας,
θα τραβήξει εμπρός!

Μάθε: η προκοπή δεν είναι για τους δούλους
κι όσο θένε οι δούλοι αφέντη ας έχουν
τον αφέντη κάθε πλούτου κι ομορφιάς.
Μάθε: η προκοπή για τους ελεύθερους,
για μας!

Σαν κι εμάς τους γύφτους θα διαβείτε,
σπέρνοντας το σπόρο των ελεύθερων
και την καταφρόνια της σκλαβιάς,
όποιας, μ’ όποιο όνομα σκλαβιάς
κι έτσι κι από σας θα να ’ρθει ο κόσμος
πιο κοντά σ’ εμάς.

Οι Αθάνατοι κι οι Ωραίοι θα βοηθήστε
των εθνών τη στράτα!
Μα οι Αθάνατοι κι οι Ωραίοι δε θα δώστε
πόδια στα έθνη και φτερά και νιάτα.
Πόδια και φτερά είναι των εθνών,
τα φτερά τα πόδια και τα νιάτα.

Οι Αθάνατοι κι οι Ωραίοι θα βοηθήστε
των εθνών τη στράτα
σαν τ’ αστέρι πού έχει χρόνια
χρόνια και καιρούς σβηστεί
μα ορφανό το φως του περπατάει
μες στα απέραντα κι αχνοφωτάει
τον ακούραστο νυχτοταξιδευτή

 

Advertisement