Η λέξη που αρχίζει από κ

Πολλές λέξεις αρχίζουν, βέβαια, από κ. Ίσως θα έπρεπε να το γράψω λίγο διαφορετικά, η λέξη που αρχίζει από k-. Το γράμμα k είναι σχετικά σπάνιο στα αγγλικά και οι λέξεις που αρχίζουν από k δεν είναι πάρα πολλές, σήμερα όμως θα ασχοληθούμε μόνο με μία, μια λέξη που χρησιμοποίησε ένας ομογενής και βρήκε τον μπελά του -και, προσωπικά, δεν στενοχωρήθηκα καθόλου.

Ο ομογενής, ο Adam Catzavelos, Αδάμ Καντζαβέλος θα λέγαμε στα ελληνικά, ήρθε οικογενειακώς από το Γιοχάνεσμπουργκ, όπου γεννήθηκε και κατοικεί, για διακοπές στην Ελλάδα και από κάποια ακρογιαλιά, ίσως της Πελοποννήσου, έβγαλε ένα σελφοβιντεάκι, στο οποίο ξεκινάει σε στιλ μετεωρολογικού δελτίου και ύστερα εκφράζει τη χαρά του που δεν υπάρχει ούτε ένας μαύρος στην πλαζ -χρησιμοποιώντας, μάλιστα, μια λέξη ιδιαίτερα φορτισμένη στη Νότια Αφρική, μια λέξη που αρχίζει από k.

«Let me give you a weather forecast here; blue skies, beautiful day, amazing sea and not one kaffir in sight… Fucking heaven on earth. You cannot beat this. You cannot beat this, τονίζει κουνώντας το δάχτυλο.

H λέξη που αρχίζει από k, που πολύ σπάνια θα τη δείτε ακέραια γραμμένη στα αγγλόφωνα άρθρα που είναι αφιερωμένα στο περιστατικό, είναι η λέξη kaffir. Είναι τόσο προσβλητική, που θα τη δείτε γραμμένη είτε με αστερίσκος (k***r) είτε, το συχνότερο, να αναφέρεται ως the k-word.

Στα ελληνικά, λέμε κάφρος, αλλά η λέξη δεν έχει ρητή ρατσιστική χροιά -χρησιμοποιείται μειωτικά για κάποιον άξεστο ή ηλίθιο, π.χ. για κάφρους μας πέρασες; ή κοίτα πόσα σκουπίδια αφήσανε οι κάφροι. Παράγωγο και η καφρίλα, η απολίτιστη και χαζή συμπεριφορά, πχ Η καφρίλα ορισμένων οδηγών είναι ανεκδιήγητη (η φράση από το ΜΗΛΝΕΓ). Η λέξη φαίνεται καινούργια, αλλά ο Κουμανούδης στη Συναγωγή του καταγράφει το παράγωγο καφρισμός στην Ακρόπολι από το 1887 -και παρακάτω θα δούμε γιατί.

Η λέξη kaffir όπως και η δική μας κάφρος ανάγονται στα αραβικά. Στα αραβικά, kafir είναι αυτός που δεν πιστεύει στον Αλλάχ, από την τριγράμματη ρίζα k-f-r που αρχικά σημαίνει «σκεπάζω, κρύβω» άρα «κρύβω, αρνούμαι να δω την αλήθεια του Θεού». Έτσι, kafir ονομάστηκε στα αραβικά ο αλλόπιστος, φυσικά με μειωτική χροιά. Ειδικότερα, οι Άραβες έμποροι ονόμασαν καφίρ τους πληθυσμούς της νοτιοανατολικής ακτής της Αφρικής, και τον όρο αυτό τον υιοθέτησαν και οι Πορτογάλοι θαλασσοπόροι και έμποροι. Έτσι, πρώτη φορά περνάει σε ευρωπαϊκή γλώσσα ο όρος στα πορτογαλικά: στις Λουσιάδες του Καμόες απαντά η λέξη cafres, στον πληθυντικό (cafre ο ενικός).

Στη συνέχεια, η λέξη περνάει στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες, και χρησιμοποιείται ιδίως για τους αυτόχθονες της νότιας Αφρικής, η οποία άλλωστε αποκαλείται Cafraria, Cafreria, από τους χαρτογράφους του 17ου αιώνα, χώρα των Κάφρων. Με τον αποικισμό της περιοχής, η λέξη χρησιμοποιείται ιδιαίτερα για τον λαό Κόσα (που γράφεται Xhosa). Οι πόλεμοι του 19ου αιώνα ανάμεσα σε αποικιοκράτες και Κόσα, που σήμερα λέγονται Xhosa wars, ονομάστηκαν Kaffir wars, ενώ στον 19ο αιώνα πέρασε η λέξη και στα ελληνικά, ως Κάφροι.

Εδώ να πούμε ότι στην ελληνική γλώσσα υπάρχει και άλλη μια λέξη που προέρχεται από την ίδια αραβική ρίζα: πρόκειται για τη λέξη γκιαούρης, από το τουρκικό gavur και το περσικό gabr που επίσης σημαίνουν «άπιστος» και ανάγονται στο αραβικό kafir.

Ας επιστρέψουμε όμως στη Νότια Αφρική. Η λέξη που αρχίζει από k- πήρε ιδιαίτερα υποτιμητική απόχρωση στα ντροπιαστικά χρόνια του απαρτχάιντ, ως kaffir στα αγγλικά και kaffer στα Αφρικάανς. Στις εκλογές του 1948, εκείνες που εγκαινίασαν το θεσμοθετημένο απαρτχάιντ, το Εθνικό Κόμμα κατέβηκε με το σύνθημα Die kaffer op sy plek (Οι Κάφροι στη θέση τους) και κέρδισε τις εκλογές. Δεν είναι διόλου περίεργο που όταν γκρεμίστηκε το απεχθές καθεστώς του απαρτχάιντ, οι δημοκρατικές κυβερνήσεις της χώρας ψήφισαν νομοθεσία που καθιστά ποινικό αδίκημα τη χρήση της ρατσιστικής βρισιάς kaffir, και όχι μόνο.

Στη Βικιπαίδεια βρίσκω ένα απόσπασμα ψηφίσματος του Κοινοβουλίου της Ν. Αφρικής από το 2008, όπου δηλώνεται ότι:

We should take care not to use derogatory words that were used to demean black persons in this country. Words such as Kaffir, coolie, Boesman, hotnot and many others have negative connotations and remain offensive as they were used to degrade, undermine and strip South Africans of their humanity and dignity.

Θα αναγνωρίζετε ίσως, πλάι στους Κάφρους, τους όρους: κούληδες, βουσμάνοι, Οτεντότοι.

Ωστόσο, η «λέξη που αρχίζει από k», η λέξη kaffir, εξακολουθεί να χρησιμοποιείται από τη λευκή μειοψηφία της χώρας. Πριν από μερικούς μήνες μια γυναίκα κλείστηκε στη φυλακή όταν, σε διαξιφισμό της με (μαύρους) αστυφύλακες χρησιμοποίησε τη λέξη δεκάδες φορές. Κάθε χρήση της λέξης στη δημόσια σφαίρα προκαλεί σάλο.

Και σάλος προκλήθηκε όταν το σελφοβίντεο (ή η βιντεοσέλφη;) του Αδάμ Καντζεβέλου, για κάποιο λόγο έγινε γνωστό και διαδόθηκε ιότροπα. Το αμέτρητο πλήθος των χρηστών γρήγορα εντόπισε την ταυτότητα του ρατσιστή με το ψάθινο καπέλο. Αποτέλεσμα ήταν αρκετοί πελάτες της οικογενειακής επιχείρησης (τροφίμων) στην οποία δούλευε και ήταν μέτοχος ο Αδάμ να διακόψουν τη συνεργασία μαζί της, η ελληνική κοινότητα τον καταδίκασε, τελικά ο πατήρ Κατζαβέλος αναγκάστηκε να απολύσει τον γιο του για να περιορίσει τη ζημιά, ενώ ένα εστιατόριο που ανήκει επίσης στην οικογένεια έκλεισε. «Από τη μια στιγμή στην άλλη, γίναμε σαν λεπροί», είπε ο πατέρας του. «Κανείς δεν θέλει να έχει καμιά σχέση μαζί μας. Καταστραφήκαμε».

Ακόμα και το σχολείο όπου φοιτούν τα παιδιά του Κατζαβέλου ανακοίνωσε ότι δεν είναι επιθυμητός στους χώρους του αλλά και μια σειρά οργανώσεις και φορείς ξεκίνησαν ποινικές διαδικασίες εναντίον του.

Το ενδιαφέρον βρίσκεται στο ότι ο Κατζαβέλος δεν είναι κάποιος διάσημος, δεν κατέχει δημόσια θέση, δεν εκπροσωπεί τη χώρα του σε Ολυμπιακούς αγώνες (όπως η Βούλα Παπαχρήστου όταν έκανε το αστείο που θεωρήθηκε ρατσιστικό). Ο Κατζαβέλος έμπλεξε επειδή όσα είπε τα είπε σε ένα βίντεο που έγινε διάσημο. Αν τα ίδια ακριβώς τα έλεγε στους λευκούς φίλους του μετά τον γυρισμό του, εκεί που θα έπιναν μπίρες, τίποτα δεν θα γινόταν. Και τώρα θέλησε να τα πει στους φίλους του, αλλά το μέσο που χρησιμοποίησε είναι δυνητικά προσπελάσιμο από ολόκληρο τον πλανήτη. Αν δεν έβαζε τη λέξη που αρχίζει από k στο βιντεάκι του, θα το έβλεπαν καμιά εικοσαριά φίλοι του, άντε 50 ή 100 αν κάποιοι είχαν περιέργεια να δουν πώς είναι αυτή η μακρινή χώρα. Τώρα, το βιντεάκι έγινε ιότροπο, το είδαν εκατομμύρια, και ο ομογενής βρήκε τον μπελά του. Θα περάσει καιρός ώσπου να το χωνέψουμε ότι οι τοίχοι του ηλεσαλονιού μας έχουν αυτιά και μάτια, πως ό,τι λέμε στις διαδικτυακές ρούγες, είτε είναι σκέτη κοινοτοπία, είτε μεγάλη σοφία είτε ρατσιστικό παραλήρημα, μπορεί να το μάθει όλος ο κόσμος.

Ο Αδάμ Κατζαβέλος ζήτησε συγγνώμη για τα όσα είπε, αλλά προς το παρόν δεν έχει πρόθεση να επιστρέψει στη Νότια Αφρική. Είναι τυχερός που βρίσκεται στην Ελλάδα -όχι επειδή ο καιρός είναι καλός κι επειδή δεν υπάρχουν μαύροι στις παραλίες, αλλά επειδή στη χώρα μας η ανοχή στις ρατσιστικές απόψεις είναι εξαιρετικά μεγάλη -άνθρωπος που δήλωσε (ψευδώς) ότι «Έχουν γεμίσει οι μετανάστες τα νηπιαγωγεία και οι Έλληνες δεν μπορούν να μπουν στον παιδικό σταθμό. Αυτό τέρμα» όχι μόνο δεν είχε κανένα πρόβλημα με τον νόμο αλλά μερικές μέρες μετά κέρδισε τις εκλογές.